_____________
Η Lilian Elphick, η τέχνη της συντομίας
Η Χιλιανή Lilian Elphick σπούδασε λογοτεχνία, με μεταπτυχιακή ειδίκευση στη χιλιανή και στην ισπανόφωνη αμερικανική λογοτεχνία στο Universidad de Chile. Eίναι πεζογράφος και υπεύθυνη λογοτεχνικών εργαστηρίων από το 1990. Διατέλεσε υπεύθυνη (2003-2004) και συντάκτρια του δικτυακού τόπου Letras de Chile για δώδεκα χρόνια και είναι αρχισυντάκτρια του ψηφιακού περιοδικού Brevilla: Revista de minificción, μαζί με τους Sergio Astorga (Μεξικό/Πορτογαλία), Patricia Nasello (Αργεντινή) και Camino Montecinos (Χιλή). Mικρομυθοπλασίες της συμπεριλαμβάνονται σε διεθνείς έντυπες και ψηφιακές ανθολογίες του είδους από το 1986. Το 1990 εκδόθηκε η πρώτη συλλογή διηγημάτων της με τίτλο La Última canción de Maggie Alcázar. Το ίδιο έτος το διήγημά της με τίτλο La Gran Ola, διακρίθηκε στο διαγωνισμό Premio Juan Rulfo στο Παρίσι. Έχει εκδώσει τρεις συλλογές διηγημάτων και εννέα συλλογές μικρομυθοπλασιών, μεταξύ των οποίων το Bellas de sangre contraria (Χιλή 2009) διακρίθηκε με κρατικό βραβείο το 2010. Η συλλογή της με τίτλο Κ (2014) συνομιλεί με το έργο του Franz Kafka και η συλλογή της με τίτλο Capilar[1] (Χιλή 2018), που διαπλέει διαμέσου έρωτα και θανάτου, συμπεριλήφθηκε στη λίστα του εθνικού προγράμματος απόκτησης βιβλίων του Υπουργείου Πολιτισμού, Τεχνών και Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Χιλής το 2019. Η συλλογή της Fuera de tiempo (Χιλή 2022), κυκλοφορεί σε έντυπη και σε ψηφιακή έκδοση. Η πιο πρόσφατη συλλογή της με τίτλοAnimalia διακρίθηκε με το πρώτο βραβείο στον Διεθνή Διαγωνισμό Βιβλίου Μικρομυθοπλασίας Manuel Peyrou (Αργεντινή, 2023). Αυτή η συλλογή ανοίγει με το παρακάτω απόσπασμα από το ποίημα «Doce» της ποιητικής συλλογής El orden de otros días της Κολομβιανής ποιήτριας Nana Rodríguez Romero:
Τι νόημα έχει η γραμμή της ζωής
όταν τεντώνεται ή διπλώνει επάνω στον εαυτό της
σαν σαλιγκάρι ή σπείρα
που κατευθύνεται στο άπειρο;
Ομοίως και η συλλογή της Fuera de tiempo (Εκτός χρόνου), ανοίγει με το παρακάτω απόσπασμα από το βιβλίο της Hélène Cixous La llegada a la escritura[2]:
Οποιοδήποτε σημείο άφιξης, αυτή η προνομιακή στιγμή όπου κάποιος τελικά την κατοικεί, έστω και για λίγα δευτερόλεπτα, πάντα θέτει ερωτήματα όχι μόνο για την αρχή από όπου ξεκίνησε, παρά και για την διαδρομή που διανύθηκε.
«Από ένα ορισμένο σημείο και μετά δεν υπάρχει καμία επιστροφή πια. Αυτό το σημείο πρέπει να φταστεί», γράφει ο Kafka στους αφορισμούς του[3]. Οποιοδήποτε σημείο άφιξης μια συγκεκριμένη προνομιακή στιγμή, αλλά ως χρονικό σημείο που κατοικείται, ως γεωγραφικό στίγμα ασφαλούς εστίας, καταφυγίου, ή εξόδου κινδύνου αλλά προς τα μέσα, προς τη ζωή, όπως πρότεινε και ο Kafka. Συνεπώς ένας τόπος Fuera de tiempo, όπως είναι ο τίτλος της συλλογής της Elphick, που σημαίνει εκτός χρόνου, μακριά από τον χρόνο, έξω από την ιστορία, τη συλλογική μνήμη, τη βία, δηλαδή στον πυρήνα της αφήγησης σε έναν περισσότερο ψυχικό, παρά φυσικό τόπο.
Ακριβώς σε αυτές τις συντεταγμένες φαίνεται να έχει δημιουργήσει το εργαστήριό της η Lilian Elphick, όπως και πολλοί σύγχρονοί της λογοτέχνες που καλλιεργούν κυρίως το είδος της μικρομυθοπλασίας. Η Elphick κινείται στα όρια με άλλα λογοτεχνικά είδη, κυρίως με την ποίηση και το διήγημα, επιστημονικό πεδίο που απασχολεί μεγάλο τμήμα της διεθνούς κριτικής, και στα όρια ιμπρεσιονισμού - εξπρεσιονισμού, με τον τελευταίο να υπερτερεί στη μικρομυθοπλασία σύμφωνα με τον πανεπιστημιακό και ερευνητή του είδους William Nelles[4].
Ωστόσο, η διαρκής διαπραγμάτευση της Elphick με τον χώρο, επειδή θέτει συνεχώς ερωτήματα ως αέναη διαδικασία αυτογνωσίας, φαίνεται ότι δεν περιορίζεται μόνο στην αναζήτηση θεμάτων ή αφηγηματικών εκφραστικών μέσων και τεχνικών που εντοπίζονται και σε πολλά άλλα σύγχρονα έργα όλων των λογοτεχνικών ειδών ως πιθανή απάντηση των δημιουργών στην ιλιγγιώδη ταχύτητα του σύγχρονου τρόπου ζωής μας. Εξάλλου, από την ιστορία της δυτικής λογοτεχνίας γνωρίζουμε ότι όταν αρχίζουν εμβληματικά έργα να ασχολούνται με τον χώρο στην αφήγηση αρχίζει η έλευση της νεωτερικότητας, όπως έγραφε ήδη από το 1945 ο Joseph Frank στο δοκίμιό του Spatial Form in Modern Literature. Σύμφωνα με τον ίδιο, τον 20ο αιώνα υπάρχουν πια κορυφαία παραδείγματα, όπως το έργο του Marcel Proust, στο οποίο, παρότι συνειρμικά σκεφτόμαστε το χρόνο, ο χώρος κυριαρχεί˙ ο χώρος λειτουργεί οργανωτικά στο σύμπαν του. Ολόκληρος ο κόσμος του Proust βγαίνει από ένα φλυτζάνι τσαγιού, έχει γράψει χαρακτηριστικά ο Samuel Beckett στο δοκίμιό του «Proust» τo 1931, αναφερόμενος στην ακατανόητη κοινοτοπία της ιεροτελεστίας του τσαγιού με τη μαντλέν, διερωτώμενος πώς ένα απλό αντικείμενο μπορεί να φωτίσει τόσα πολλά και περίπλοκα τοπία της μνήμης, ώστε να αναδυθεί από μέσα του ολόκληρος ο παιδικός και ενήλικος κόσμος του αφηγητή και το ιστορικο-κοινωνικό συγκείμενό του.
Συνεπώς, η καινοτομία στο έργο της Elphick, δεν προκύπτει μονομερώς από τη λεπτεπίλεπτη διαπραγμάτευση του χώρου, παρότι το πετυχαίνει σε τόσο σύντομα κείμενα. Εκβάλλει από έναν φυσικό τόπο που έχει βιώσει την ωμή βία της δεκαεπτάχρονης, στυγνής δικτατορίας (1973-1990) του Augusto Pinochet (1915-2006) και τις επακόλουθες συνέπειές της σε όλες τις εκφάνσεις της καθημερινής ζωής έως σήμερα[5]. Το παράδοξο στο έργο της είναι ότι δεν περιλαμβάνει δυστοπικά κείμενα, δε φέρει σημάδια ενός κρανίου τόπου, όπως θα περίμενε κανείς. Ούτε περιλαμβάνει κείμενα οδοδείκτες προς μια σύγχρονη Βαβέλ μετριοπαθούς απάθειας, τα οποία στη διεθνή κριτική ερμηνεύονται ως σημεία των καιρών, και στην περίπτωση της Elphick ίσως θα ερμηνεύονταν ως αφήγηση εξισορρόπησης και αποκατάστασης έπειτα από χιλιάδες νεκρούς, αγνοούμενους και πολυετή ανελευθερία λόγου.
Αντιθέτως, το έργο της εστιασμένο συνολικά στη σύντομη πεζογραφική φόρμα, με μεστή γλώσσα, με τη σιωπή ως δομικό στοιχείο στις μικρομυθοπλασίες της, τις ελλείψεις ως ρωγμές στην αφήγηση απ’ όπου διεισδύει φως, την αποσιώπηση ως συνειδητή επιλογή για ανοιχτό και συνεχές κάλεσμα σε συνεργατική ανάγνωση για την ολοκλήρωση του νοήματος των κειμένων της, μας καλεί για αρμονική συμβίωση και εξωστρέφεια. Μας δεξιώνει στο χώρο της, εκεί όπου η συνέργεια, η ενσυναίσθηση και η νόηση είναι δίκτυο, η έντυπη και η ψηφιακή καλλιέργεια της μικρομυθοπλασίας είναι επίσης δίκτυο, και όλα τα πεδία με τη διασταύρωσή τους με την ψηφιακότητα αποκτούν νέα δυναμική. Χαρακτηριστικό της γνώρισμα που αντανακλάται και στις πολυάριθμες διεθνείς ανθολογίες μικρομυθοπλασίας που έχει επιμεληθεί στο ηλεκτρονικό περιοδικό Brevilla, προσδίδοντας στο είδος ιδιαίτερη κοινωνική και πολιτική διάσταση.
Ειδικά το τελευταίο στοιχείο που επίσης χαρακτηρίζει το έργο της ίσως αρδεύεται από την παράδοση πολλών λατινοαμερικανών δημιουργών που καλλιεργούν τη μικρομυθοπλασία, όπως, ενδεικτικά, ο Αργεντινός Raúl Brasca, ή η συμπατριώτισσά της Pía Barros. Η τελευταία με το έργο της αντιστάθηκε στη στρατιωτική χούντα, και τόσο η ίδια όσο και άλλοι συγγραφείς της γενιάς της[6], όπως η Elphick, βρήκαν έναν ιδανικό τρόπο διαφυγής από την αμείλικτη λογοκρισία της εποχής στον πυρήνα της αφήγησης με σύντομα κείμενα ισοδύναμα μιας κραυγής πολιτικής διαμαρτυρίας που διακινούνταν σε δημόσιους χώρους μιας αστραπιαίας μάζωξης. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά η Barros: «Η μικρομυθοπλασία υπήρξε ένα είδος πολύ δουλεμένο στη χώρα αυτή εξαιτίας της κατάστασης εκτάκτου ανάγκης που βιώναμε υπό τη δικτατορία. Μπορούσες να το απομνημονεύσεις, να το πεις δημοσίως και να το βάλεις στα πόδια πριν καταφτάσει η αστυνομία.»[7] Ομοίως και η Elphick με την αφαίρεση ως απομάκρυνση από την εξωτερική μορφή των αντικειμένων, αλλά και των ιστορικών υποκειμένων, εμβαθύνει σε μια ιδιάζουσα πνευματικότητα, ερμητική κάποιες φορές, αλλά που ενσωματώνει τα χαρακτηριστικά της αναλογικής και ψηφιακής εποχής σε μια υλική οργανικότητα με στοιχεία του πνευματικού και πολιτισμικού κινήματος του μετανθρωπισμού. Σ’ αυτό το συνεχές, σχεδόν ντεριντιανό flux, το έργο της καλλιεργείται σε ένα σημείο - τελικό προορισμό˙ σημείο χωρίς επιστροφή. Εκεί όπου οι ανθρωπιστικές αξίες είναι μονόδρομος και το ανθρώπινο είδος φέρει κοινή ταυτότητα, κοινή ιστορία, κοινό μέλλον, παρότι το τοποθετεί σε ίσες αποστάσεις ανάμεσα σε όλα τα άλλα είδη, μακράν του ανθρωποκεντρισμού.
Στις συλλογές της το ανθρώπινο είδος παρουσιάζεται ως ένα ακέραιο σώμα. Όταν ένα μέλος ή ένα εσωτερικό όργανο τραυματίζεται ή όταν εμφανίζεται μια κυτταρική ανωμαλία σε ένα απομακρυσμένο σημείο αυτού του σώματος, όπως μια γενοκτονία, μια πολεμική σύρραξη, ένα καθεστωτικό απόστημα στην άλλη άκρη της γης, προκαλείται πρόβλημα σε όλο το σώμα. Έτσι, στα κείμενά της, θέτει συνεχώς ερωτήματα για ιστορικά γεγονότα ή κοινωνικές δυσμορφίες που απαντώνται σε διάφορους πολιτισμούς ανά την υφήλιο στον διαχρονικό και συγχρονικό ιστορικό άξονα και δεν περιορίζεται στην πατρίδα της. Σημειώνεται, συνεπώς, το παράδοξο, τα κείμενά της, παρά την πολύ σύντομη κειμενική έκτασή τους να είναι πυκνά χάρη στον υψηλό βαθμό γλωσσικής ακρίβειας, εικονοποιίας και διακειμενικότητας, και χάρη στο πλήθος πολιτισμικών δεικτών οι οποίοι προσδίδουν στα κείμενά της ένταση και ειδικό βάρος, όμως με σχεδόν μηδενική βαρύτητα φαινομενικά, σαν γλωσσικές πιρουέτες. Οι ιστορίες της έχουν ή υπονοούν ένα κλειστό τέλος, συχνό ειδολογικό χαρακτηριστικό της μικρομυθοπλασίας, πάλι κατά τον William Nelles, ενώ οι τίτλοι τους έχουν συνήθως οργανική σχέση με την ιστορία που αφηγούνται. Και παρότι η αρχική αίσθηση είναι μια ιμπρεσιονιστικής παράδοσης αφήγηση με πολλές αφηγηματικές τεχνικές που παραπέμπουν στη ροή συνείδησης του μοντερνισμού, τα εξπρεσιονιστικά ευρήματα κατά τη μελέτη του έργου της πληθαίνουν όσο κανείς εμβαθύνει και διαποτίζεται από ένα ωκεάνιο αίσθημα μέσα σε κείμενα ελάχιστης κειμενικής έκτασης.
Τρία, Πέντε, Δέκα, Μάθημα γενικής γλωσσολογίας, Κλασική ιστορία, Το πάθος, Κατάβαση, Μικρός σωρός, Υψωμένες πέτρες, Συμφωνία στον Νέο Κόσμο, Sakura, Άννα, Φραντς, Ο συλλέκτης γρύλλων. Αυτοί είναι οι τίτλοι των 14 μικρομυθοπλασιών της που επιλέξαμε από τις συλλογές της Capilar (οι 5 πρώτες) και Fuera de tiempo (οι υπόλοιπες 9) για την παρουσίαση του έργου της, οι οποίοι, όχι απαραίτητα με αυτή τη σειρά, θα μπορούσαν να είναι μια ξεχωριστή ιστορία.

