Αλεξάνδρεια, από τον Καβάφη στον Μ. Αλέξανδρο

Νι­κό­λας Σφή­κας με τη συμ­βο­λή της Μα­ρί­ας Σάκ­κα-Θη­βαί­ου, 
Αλε­ξάν­δρεια, από τον Κα­βά­φη στον Μ. Αλέ­ξαν­δρο, Ιστο­ρία και αρ­χι­τε­κτο­νι­κή, Δύο ελ­λη­νι­κά τε­τρά­γω­να,
ΑΩ εκ­δό­σεις, 2020 β΄έκ­δο­ση

Είχα ήδη αρ­χί­σει να γρά­φω αυ­τές τις γραμ­μές όταν ο συγ­γρα­φέ­ας μου τη­λε­φώ­νη­σε ότι το βι­βλίο πή­ρε βρα­βείο της Ακα­δη­μί­ας των Αθη­νών! Εί­ναι Αι­γυ­πτιώ­της, από το Κάι­ρο, αλ­λά στην Αλε­ξάν­δρεια πή­γαι­νε και πη­γαί­νει και με­τά την εγκα­τά­στα­σή του στην Ελ­λά­δα, συ­γκε­κρι­μέ­να στη Θεσ­σα­λο­νί­κη. Εί­ναι αρ­χι­τέ­κτο­νας αλ­λά και ει­κα­στι­κός με θέ­μα τό­σο της δι­δα­κτο­ρι­κής του δια­τρι­βής όσο και της ζω­γρα­φι­κής του, κα­τά κύ­ριο λό­γο, το σκά­κι. Ερ­γά­ζε­ται στην Εφο­ρεία Αρ­χαιο­τή­των Πό­λης του ΥΠ­ΠΟΑ στη Θεσ­σα­λο­νί­κη. Με την εμπει­ρία και του ει­κα­στι­κού/γρα­φί­στα, επι­με­λή­θη­κε και την πο­λύ προ­σεγ­μέ­νη αυ­τή έκ­δο­ση. Εί­ναι τέ­τοιος ο κα­ται­γι­σμός της πλη­ρο­φό­ρη­σης που θα έλε­γε κα­νείς ότι θα ήταν ίσως απα­ραί­τη­τος ένας index στο τέ­λος, ενώ αν ήταν εμ­βό­λι­μη η βι­βλιο­γρα­φία στο κεί­με­νο, θα βοη­θού­σε πο­λύ τον ανα­γνώ­στη. Ού­τως ή άλ­λως εί­ναι πλου­σιό­τα­τη και μά­λι­στα πε­ρι­λαμ­βά­νει και δη­μο­σιεύ­μα­τα στα αρα­βι­κά, γλώσ­σα οι­κεία στον συγ­γρα­φέα. Επί­σης, οι ανα­φο­ρές στους χώ­ρους που κι­νή­θη­κε ο Κα­βά­φης εί­ναι ελά­χι­στες και, όπως γί­νε­ται εμ­μέ­σως αντι­λη­πτό στα συμ­φρα­ζό­με­να αλ­λά μου εί­πε και ο ίδιος, θα απο­τε­λέ­σει αντι­κεί­με­νο χω­ρι­στής δια­πραγ­μά­τευ­σής του στο άμε­σο μέλ­λον. Η καλ­λιέρ­γεια του το­μέα της με­λέ­της της γε­ω­γρα­φί­ας του χώ­ρου στη λο­γο­τε­χνία εί­ναι ένα πε­δίο ελά­χι­στα ερευ­νη­μέ­νο στα καθ΄ημάς και όχι μό­νο, αλ­λά, πι­στεύω, πολ­λά υπο­σχό­με­νο (π.χ. F. Moretti, European novel, 1800-1900, Verso, 1998, όπως ευ­γε­νι­κά μου υπέ­δει­ξε ο Δη­μή­τρης Δρα­κού­λης), ένα πε­δίο σα­φέ­στα­τα επη­ρε­α­σμέ­νο από την σχο­λή των Annales.

Πρό­κει­ται για την πλη­ρέ­στε­ρη μάλ­λον δια­πραγ­μά­τευ­ση στα ελ­λη­νι­κά της πο­λε­ο­δο­μι­κής εξέ­λι­ξης και της αρ­χι­τε­κτο­νι­κής μιάς από τις ση­μα­ντι­κό­τε­ρες από κά­θε άπο­ψη πό­λεις της Με­σο­γεί­ου που ιδρύ­θη­κε το 331 π.Χ. από τον Μέ­γα Αλέ­ξαν­δρο. Αρ­χί­ζει ωστό­σο με μία γε­νι­κή ανα­φο­ρά των σχέ­σε­ων της Ελ­λά­δας με την Αί­γυ­πτο οι οποί­ες, ως γνω­στόν, ανι­χνεύ­ο­νται κα­τά τη διάρ­κεια όλης της επο­χής του χαλ­κού. Πο­λύ­τι­μες γρα­πτές μαρ­τυ­ρί­ες εί­ναι βέ­βαια εκεί­νες του Ηρο­δό­του, πο­λύ αρ­γό­τε­ρα. Συ­νε­χί­ζει με την αρ­χι­τε­κτο­νι­κή, την εξέ­λι­ξη και τον ιδιαί­τε­ρο χα­ρα­κτή­ρα του λε­γο­μέ­νου Quartier Grec, τα ιδρύ­μα­τα, τα σχο­λεία, τα αρ­χο­ντι­κά, το ρυ­μο­το­μι­κό του σχέ­διο. Ιδιαί­τε­ρη ανα­φο­ρά θα πρέ­πει να γί­νει στην πλη­ρό­τη­τα και ποιό­τη­τα των το­πο­γρα­φι­κών δια­γραμ­μά­των, των σχε­δί­ων, των φω­το­γρα­φιών των κτη­ρί­ων και των επι­μέ­ρους δια­κο­σμη­τι­κών τους στοι­χεί­ων, των κή­πων, των δα­πέ­δων…

Τα κεί­με­να, τό­σο του Σφή­κα όσο και της συμ­βο­λής της Σάκ­κα-Θη­βαί­ου εί­ναι γραμ­μέ­να με γλώσ­σα χυ­μώ­δη, αβί­α­στη και πα­ρα­στα­τι­κή. Χά­θη­κα σε αυ­τές τις σε­λί­δες όπως, πριν πε­νη­ντα­ριά (!) χρό­νια, όταν έγκλει­στος πά­λι κά­τι απο­γέ­μα­τα, γρα­φέ­ας υπη­ρε­σί­ας στο Υπα­σπι­στή­ριο του 494 Τ.ΔΒ πλάι στη λί­μνη της Κα­στο­ριάς, διά­βα­ζα στα κρυ­φά τα Αλε­ξαν­δρι­νά Κουαρ­τέ­τα του Durrell. Θα τα ξα­ναρ­χί­σω οπωσ­δή­πο­τε.

Αν και ο Braudel ή τα Annales δεν ανα­φέ­ρο­νται που­θε­νά, πι­στεύω ότι ίσως η πα­ρού­σα σύν­θε­ση θα μπο­ρού­σε να απο­τε­λέ­σει κεί­με­νο υπο­γραμ­μέ­νο από εκ­πρό­σω­πο της θρυ­λι­κής αυ­τής σχο­λής, όπως π.χ. εκεί­νο του Braudel —το σύ­νο­λο σχε­δόν του έρ­γου του εί­ναι με­τα­φρα­σμέ­νο στα ελ­λη­νι­κά— για τη Βε­νε­τία (Fernal Braudel κ.ά., Η Με­σό­γειος, Άν­θρω­ποι και πο­λι­τι­στι­κή κλη­ρο­νο­μιά, εκδ. Αλε­ξάν­δρεια, 1999, μτ­φρ. Κ. Αντύ­πας, σσ. 143-179) ή, του­λά­χι­στον, θα μπο­ρού­σε να απο­τε­λέ­σει κεί­με­νο βα­σι­κής υπο­δο­μής για μία ανά­λο­γη ή, μάλ­λον, στην ίδια γραμ­μή προ­σέγ­γι­ση. Πε­δία όπως η κοι­νω­νία, η οι­κο­νο­μία, οι ιδε­ο­λο­γί­ες, η κα­θη­με­ρι­νή ζωή, οι άν­θρω­ποι, οι συ­νή­θειες, οι νο­ο­τρο­πί­ες, ο υλι­κός πο­λι­τι­σμός, θα μπο­ρού­σαν να απο­τε­λέ­σουν θέ­μα­τα για το μέλ­λον. Θέ­μα­τα που συ­νή­θως προ­λα­βαί­νουν και τα ανα­λαμ­βά­νουν η λο­γο­τε­χνία και οι πα­ρα­στα­τι­κές τέ­χνες. Θυ­μί­ζω τις Ακυ­βέρ­νη­τες Πο­λι­τεί­ες των Τσίρ­κα/Ρο­βή­ρου Μαν­θού­λη.

Οκτώ­βριος 2021