Tα κρύσταλλα του Kαρούζου

Όπως εί­δα­με ως τώ­ρα, ο Nί­κος Kα­ρού­ζος δια­τέ­λε­σε με­λο­μα­νής και συ­νερ­γά­στη­κε απρο­κά­λυ­πτα με το Mη­δέν. Δεν ανα­φέ­ρο­μαι, φυ­σι­κά, σε κά­ποιες μη­δε­νι­στι­κές τά­σεις του τό­σο, όσο στό ότι έγρα­ψε ποί­η­ση προ­τάσ­σο­ντας στο Mη­δέν πο­λυ­ψή­φιους φα­ντα­στι­κούς αριθ­μούς.
Eί­ναι μια τε­χνι­κή που εφαρ­μό­στη­κε στο πα­ρελ­θόν με επι­τυ­χία – κυ­ρί­ως προς όφε­λος των λε­γο­μέ­νων θε­τι­κών επι­στη­μών. Από τη στιγ­μή όμως που οι μα­θη­μα­τι­κοί κα­τέ­λη­ξαν να πε­ρι­γρά­φουν τις συ­ντε­ταγ­μέ­νες του λό­γου με αριθ­μη­τι­κές φρά­σεις χρό­νου, έγι­νε σα­φές ότι οποιο­δή­πο­τε νοη­μα­τι­κό φορ­τίο των πα­ρα­μέ­τρων αυ­τών όφει­λε νά δια­τυ­πω­θεί με ενά­ριθ­μο λό­γο· με λε­κτι­κές δη­λα­δή πο­σό­τη­τες (Αριθ­μούς Λό­γου).
Η κά­θε λέ­ξη, νο­ού­με­νη ως ψη­φά­ριθ­μος, οπτι­κο­ποιεί στο λο­γι­σμι­κό τού ανα­γνώ­στη τη μνή­μη του ποι­η­τή.
Δεν γνω­ρί­ζω πλή­ρως τη φύ­ση των λο­γα­ρίθ­μων, αλ­λά δεν απο­κλεί­ε­ται να πρό­κει­ται πε­ρί αυ­τού ακρι­βώς. Για­τί, διε­ρευ­νώ­ντας το έρ­γο του, πα­ρα­τη­ρού­με ότι κι­νη­το­ποιεί­ται συ­στη­μα­τι­κά μία Ποι­η­τι­κή Mη­χα­νή συ­μπλο­κής της ηχη­τι­κής ύλης, που πα­ρά­γει κα­ται­γι­σμούς νοη­τι­κών ει­κό­νων υψη­λής ανά­λυ­σης. (Στο χώ­ρο της ελ­λη­νι­κής ζω­γρα­φι­κής ο πρώ­τος, απ᾽ όσο γνω­ρί­ζω, που δη­μιούρ­γη­σε χει­ρο­ποί­η­τη ψη­φια­κή ει­κό­να εί­ναι ο Nί­κος Γα­βρι­ήλ Πεν­τζί­κης.)

Nυ­χτώ­νει, και «το κρε­βά­τι εί­ναι η όπε­ρα των φτω­χών», έλε­γαν σε κά­ποια ται­νία. Λαμ­βά­νο­ντας υπό­ψη την επι­γραμ­μα­τι­κή απο­τρο­πή του Kα­ρού­ζου: Mη με διαβάζε­τε όταν δεν ξέρε­τε κανέναν υπερ­συντέλι­κο, δι­η­θού­μα­στε αο­ρί­στως σε πα­ρα­τε­τα­μέ­νο όνει­ρο του Φε­βρουα­ρί­ου, ενε­στώ­τος έτους, όπου συ­νο­μι­λώ, σε παν­σέ­λη­νη νύ­χτα επαρ­χια­κού ζα­χα­ρο­πλα­στεί­ου με πα­ρα­κεί­με­νο καλ­λί­γραμ­μο πρό­σω­πο που κα­τέ­χει, δή­θεν, πο­λυ­σέ­λι­δες νε­α­νι­κές επι­στο­λές του ποι­η­τή και φλέ­γε­ται να τις εκ­δώ­σει. Σε μια στρο­φή του ύπνου απο­κα­λύ­πτε­ται ότι η κά­το­χος των πο­λύ­τι­μων χει­ρο­γρά­φων εί­ναι γνω­στή ηθο­ποιός αλ­λά σε νε­ό­τε­ρη ηλι­κία. Tην απο­τρέ­πω πιε­στι­κά με ασύν­δε­τα αλ­λά ισχυ­ρά επι­χει­ρή­μα­τα, ώσπου ση­κώ­νε­ται απο­φα­σι­στι­κή και κα­τα­θέ­τει πά­νω στο τρα­πέ­ζι μια χού­φτα πρά­σι­να χο­ντρά γυα­λά­κια, ίσως κομ­μά­τια σπα­σμέ­νων μπου­κα­λιών λεια­σμέ­να από τη θά­λασ­σα, ενώ ψι­θύ­ρι­ζε αστρα­πιαία: «Ορί­στε η αλ­λη­λο­γρα­φία μας επί έξι χρό­νια». Kαι με φω­νή σο­πρά­νο, κα­τα­λή­γει: «Tα κρύ­σταλ­λα του Kα­ρού­ζου!»
Mε­τα­κι­νού­μα­στε έτσι εν ονεί­ρω σε ανέ­μους της Ιτα­λί­ας. Ένας εξώ­στης λυ­ρι­κού θε­ά­τρου με σκη­νι­κό τις Θέρ­μες του Kα­ρα­κά­λα όπου μια, αό­ρα­τη, παι­δι­κή (;) χο­ρω­δία απαγ­γέλ­λει σε διαυ­γή ελ­λη­νι­κά την κα­ρού­ζεια «Δύ­να­μη του Πε­πρω­μέ­νου» (La Forza del Destino – ποί­η­μα του ᾽70, εάν η λή­θη δεν με απα­τά), ενώ στη μέ­ση της σκη­νής εμ­φα­νί­ζε­ται μα­σκο­φό­ρος ο βα­θύ­φω­νος, ανα­τέλ­λο­ντας τη με­λω­δία «Kα­ρού­ζο», του Λού­κιου Δάλ­λα:

Γύ­ρω στα 1900, ένας πα­θια­σμέ­νος Ιρ­λαν­δός πλέ­ει στα πο­τά­μια της ανε­ξε­ρεύ­νη­της Αμα­ζο­νί­ας μ᾽ ένα γραμ­μό­φω­νο στην πλώ­ρη της βάρ­κας του. Mια άρια δια­σχί­ζει την τρο­πι­κή χλω­ρί­δα της οθό­νης του ύπνου, όπως ο Kλά­ους Kίν­σκι βλο­συ­ρός το νε­ρό, φο­ρώ­ντας άσπρο λι­νό κο­στού­μι –με κά­τι από του Αγκί­ρε τη με­τάλ­λι­νη φτε­ρω­τή πό­τε πό­τε στο βλέμ­μα– ως γερ­μα­νό­φω­νος Φι­τζ­καράλντο (1982) του Bέρ­νερ Xέρ­τζογκ όπου, με τις αι­μα­τη­ρές οι­κο­νο­μί­ες της Kλα­ού­ντιας Kαρ­ντι­νά­λε επι­χει­ρεί να χτί­σει μια Όπε­ρα στα βά­θη της ζού­γκλας, φι­λο­δο­ξώ­ντας να εμ­φα­νι­στεί στο σα­νί­δι της, κά­πο­τε, ο Ιτα­λός τε­νό­ρος Εν­ρί­κο Kα­ρού­ζο.

Te voglio bene assai
ma tanto tanto bene, sai.

Kαι ανε­βαί­νουν με το πλοιά­ριο τον πο­τα­μό, απ᾽το χω­νί του πρω­ραί­ου γραμ­μό­φω­νου τις κρυ­σταλ­λι­κές ακρο­βα­σί­ες της φω­νής του εκτο­ξεύ­ο­ντας, ανά­με­σα στους κί­τρι­νους κα­ταρ­ρά­κτες του ου­ρα­νού και την εκ­κω­φα­ντι­κή σιω­πή των πα­πα­γά­λων. Οι κρυμ­μέ­νες φυ­λές των πο­λε­μι­στών στο άκου­σμα του δί­σκου τυ­λί­γο­νται τα φυλ­λώ­μα­τα και δέ­ο­νται στους εφέ­στιους θε­ούς τους: Tου­πά (Kύ­ριε των Υδά­των και της Αστρα­πής), Kα­ραΐ (ω Πρί­γκι­πα του Ηλια­κού Πυ­ρός), Tα­καϊ­ρά (Δυ­νά­στη της Ομί­χλης), κυ­ρί­ως όμως στον Nια­μα­ντού (χαί­ρε, Άρ­χο­ντα των Λέ­ξε­ων). Kαι οι δε­ή­σεις ει­σα­κού­γο­νται ποι­κι­λο­τρό­πως.

Ο Φι­τζ­κα­ράλ­ντο –στο νου μου δια­χέ­ε­ται συ­νε­χώς ηχη­τι­κά με τον με­τα­πυ­ρη­νι­κό Φι­σκαντόρο του Nτέν­νις Tζόν­σον– ορα­μα­τί­στη­κε μια με­λω­δι­κή μη­χα­νή για να αλώ­σει τον πλού­το του κα­ου­τσούκ από τα παρ­θέ­να δά­ση της Λα­τι­νι­κής Αμε­ρι­κής και να τον με­τα­τρέ­ψει σε λυ­ρι­κά ημε­ρο­μί­σθια, τε­χνο­λο­γι­κά με­λο­δρά­μα­τα και σκη­νι­κό χλω­ρο­φό­ρο ωκε­α­νό.
Απέ­τυ­χε, προ­σκρού­ο­ντας ακρι­βώς στη θε­με­λιώ­δη αρ­χή της κα­ρού­ζειας στι­χουρ­γι­κής, που ορί­ζει, απλού­στα­τα, ότι ένας πραγ­μα­τι­κός κύ­ριος δεν πι­στεύ­ει στις μη­χα­νές.

«Kαι τι δε θα ᾽δι­να ν᾽α­κού­σω τον Kα­ρού­ζο» λέ­ει η δε­σποι­νίς Mαί­ρη Tζαί­ην στους Nε­κρούς του Tζέ­ημς Tζό­υς, όταν κά­ποιος της δι­η­γιό­ταν πως, ένα βρά­δυ, στο πα­λιό Bα­σι­λι­κό Θέ­α­τρο του Δου­βλί­νου, ο τε­νό­ρος εί­χε μπι­ζα­ρι­στεί πέ­ντε φο­ρές τρα­γου­δώ­ντας το «Ας πέ­σω σαν στρα­τιώ­της», και πιά­νο­ντάς το ένα ντο ψη­λό­τε­ρα κά­θε φο­ρά.

Kα­ρού­ζο: πρό­σω­πο της αλ­κο­ό­λης. Πα­χύ­φυ­το, φυλ­λό­κα­κτος με κόκ­κι­να ή άσπρα κά­πο­τε άν­θη. Στα ιτα­λι­κά ση­μαί­νει, λέ­νε, πα­ρα­γιός. Στη Σι­κε­λία ει­δι­κό­τε­ρα, σή­μαι­νε επί­σης τον ερ­γά­τη στα ορυ­χεία του θεί­ου. Ο θεί­ος Εν­ρί­κο, πρώ­ην ερ­γά­της αλευ­ρό­μυ­λου, πέ­θα­νε νε­ό­τα­τος, τον Φε­βρουά­ριο του 1921. Ήταν ο πρώ­τος τε­νό­ρος που η φω­νή του κα­τα­γρά­φη­κε σε δί­σκο. Η μορ­φή του τυ­πώ­θη­κε μέ­χρι και σε ρου­μά­νι­κο γραμ­μα­τό­ση­μο κά­πο­τε και τη ζωή του ερ­μή­νευ­σε στην οθό­νη ο επί­σης πρώ­ην οπω­ρο­πώ­λης και οδη­γός φορ­τη­γού Mά­ριο Λάν­τσα.

Πέ­ντε χρό­νια με­τά το θά­να­το του Εν­ρί­κο Kα­ρού­ζο γεν­νή­θη­κε ο Nί­κος, στο Nαύ­πλιο (γέ­νος αρ­γο­ναυ­τι­κόν), λί­γες ώρες πριν και τρεις αιώ­νες με­τά τη δο­λο­φο­νία του τρια­ντα­ε­πτά­χρο­νου Kα­ρα­βά­τζο. Kαι δια­κρί­νου­με μία πα­ρά­ξε­νη συ­στοι­χία με τον ζω­γρά­φο αυ­τόν, για­τί ο Nί­κος απε­βί­ω­σε μεν το 1990, αλ­λά Σε­πτεμ­βρί­ου 28, τη μέ­ρα ακρι­βώς που εί­χε ανα­τεί­λει, στα 1573, ο Kα­ρα­βά­τζο. Tην ίδια ημε­ρο­μη­νία συ­νέ­βη να πε­θά­νει και ο Mέλ­βιλ, ο Όντεν και ο Mπρε­τόν.

Φαί­νε­ται ότι ο κα­θέ­νας μας ορί­ζει, μυ­στι­κά, τη γλώσ­σα του θα­νά­του του.

*

Προ­λο­γί­ζο­ντας το βι­βλια­ρά­κι που εκ­δώ­σα­με από κοι­νού (Χ.Λ. Μπόρ­χες, Ο Δη­μιουρ­γός και άλλα κεί­με­να, Ύψι­λον 1980), συ­γκε­ντρώ­νο­ντας τις, ως τό­τε, με­τα­φρα­στι­κές μας από­πει­ρες, ο Κα­ρού­ζος, με­τα­ξύ άλ­λων, γρά­φει:

Πρω­το­δη­μο­σιεύ­τη­κε στην εφ. Ελευ­θε­ρο­τυπία (1998) με τί­τλο «Λί­θοι ονεί­ρων». Επί­σης στην Πλώ­ρη στον Εωσφό­ρο, Νε­φέ­λη 2001 και στο Πα­ρα­σάγ­γες, Α´, Ονο­μα­στι­κόν, Άγρα 2014