Σώμα που δεν ανήκει σε κανένα

Υπάρ­χει ένα γνώ­ρι­σμα της ποί­η­σης της Κα­τε­ρί­νας Αγ­γε­λά­κη-Ρουκ, το οποίο έχει προ πολ­λού ανα­δει­χθεί από τη σχε­τι­κή έρευ­να. Από το συ­γκε­κρι­μέ­νο γνώ­ρι­σμα θα απο­μο­νω­θεί πιο κά­τω μία ιδιό­τη­τα, ώστε να πα­ρα­κο­λου­θη­θούν οι απροσ­δό­κη­τες συ­νέ­πειές της.

«Το σώ­μα εί­ναι η Νί­κη και η Ήτ­τα των ονεί­ρων», το ποί­η­μα από τη συλ­λο­γή Μα­γδα­λη­νή, το με­γά­λο θη­λα­στι­κό, του 1974, αντι­προ­σω­πεύ­ει ένα εγκώ­μιο και ένα από­γειο. Απο­τε­λεί την πλή­ρη κα­τά­φα­ση στη σω­μα­τι­κό­τη­τα κα­θι­στώ­ντας την αφε­τη­ρια­κό ση­μείο από όπου ξε­κι­νά να απλώ­νε­ται και να ορ­γα­νώ­νε­ται η πραγ­μα­τι­κό­τη­τα.

Όμως στα «Έντε­ρα και τα άλ­λα», για πα­ρά­δειγ­μα, από τον Θρί­αμ­βο της στα­θε­ρής απώ­λειας, του 1978, απο­δει­κνύ­ε­ται πό­σο η πρω­το­κα­θε­δρία του σώ­μα­τος και μά­λι­στα του ερω­τι­κού συ­νε­πά­γε­ται την πρό­τα­ξη της φθο­ράς και της θνη­τό­τη­τας. Εδώ δια­φαί­νε­ται ήδη το πρό­βλη­μα το οποίο ανα­κύ­πτει πά­ντο­τε όταν σε ένα ποι­η­τι­κό σύ­στη­μα επι­λέ­γε­ται αυ­τό το οποίο κα­τε­ξο­χήν πά­σχει και φθί­νει ως βα­σι­κός δί­αυ­λος επα­φής με τον κό­σμο.

Οι τρεις κα­τα­λη­κτι­κοί στί­χοι στο «Φά­νη­κε και από άλ­λα ποι­ή­μα­τα», από τη συλ­λο­γή Ωραία έρη­μος η σάρ­κα, του 1996, προ­βάλ­λουν κα­θα­ρό­τε­ρα το πρό­βλη­μα: Αφού το προ­σω­πι­κό σώ­μα υπό­κει­ται κά­θε στιγ­μή στην πα­ρακ­μή και στην αντί­στρο­φη μέ­τρη­ση μέ­χρι την ορι­στι­κή απώ­λεια, αφού δη­λα­δή συ­νυ­πάρ­χει με την εξά­λει­ψη του προ­σώ­που, απο­βαί­νει και αυ­τό απρό­σω­πο. Πρό­κει­ται για το συ­μπέ­ρα­σμα ότι το εγώ και το σώ­μα συ­νι­στούν δύο δια­φο­ρε­τι­κά πράγ­μα­τα. Συ­μπέ­ρα­σμα το οποίο γί­νε­ται συ­νή­θως κα­θο­λι­κό­τε­ρα απο­δε­κτό στις πε­ρι­πτώ­σεις όπου ο άν­θρω­πος πα­ρα­δί­δε­ται στο έλε­ος της αρ­ρώ­στιας και των ια­τρών ή σε άλ­λου εί­δους εξου­σί­ες.
Η αντι­φα­τι­κή κα­τά­στα­ση του σώ­μα­τος, οι αλ­λη­λο­α­ναι­ρού­με­νες ταυ­τό­τη­τα και ετε­ρό­τη­τά του, θέ­τουν υπό αμ­φι­σβή­τη­ση ένα άλ­λο στοι­χείο το οποίο έχει από την κρι­τι­κή συν­δε­θεί με την ποί­η­ση της Αγ­γε­λά­κη-Ρουκ, το βί­ω­μα. Η αυ­θε­ντι­κό­τη­τα του βιώ­μα­τος δεν μπο­ρεί να υφί­στα­ται μέ­σα από ένα απο­προ­σω­πο­ποι­η­μέ­νο σώ­μα. Τα κα­τα­γε­γραμ­μέ­να στα ποι­ή­μα­τα στιγ­μιό­τυ­πα της ζω­ής, τα επάλ­λη­λα εδώ και τώ­ρα ως το στίγ­μα και οι εμπει­ρί­ες, οι ερω­τι­κές και οι άλ­λες, μί­ας ορι­σμέ­νης πα­ρου­σί­ας, μέ­νουν εν τέ­λει εκ­κρε­μή, συ­γκε­ντρώ­νο­νται σε ένα ανε­ντό­πι­στο πε­δίο ανα­φο­ράς.

Εάν το σώ­μα σου δεν εί­σαι εσύ, κα­θώς σε μία βα­θιά υπαρ­ξια­κή συ­νει­δη­το­ποί­η­ση κα­τα­λα­βαί­νεις ότι προ­χω­ρη­τι­κά κα­τα­λαμ­βά­νε­σαι από τον θά­να­το, τό­τε με­τα­ξύ των ελά­χι­στων δρό­μων κα­τα­φυ­γής οι οποί­οι σου ανοί­γο­νται βρί­σκε­ται και η ανα­νε­ού­με­νη υλι­κό­τη­τα της Φύ­σης. Έτσι, στο πα­ρα­τι­θέ­με­νο πιο πά­νω ποί­η­μα με τον τί­τλο «Το άν­θος δι­δά­σκει», για πα­ρά­δειγ­μα, από τη συλ­λο­γή Η ύλη μό­νη, του 2001, γί­νε­ται η στρο­φή στον φυ­σι­κό κό­σμο, ο οποί­ος χά­ρη στην επο­χι­κή ανα­γέν­νη­σή του εξα­σφα­λί­ζει αυ­τό που απο­τε­λεί τη με­γά­λη επι­θυ­μία κά­θε σώ­μα­τος, την αθα­να­σία. Η Αγ­γε­λά­κη-Ρουκ εί­ναι η αδιάλ­λα­κτη λά­τρις της σάρ­κας και, επει­δή η σάρ­κα νο­σεί και γερ­νά, με­τα­θέ­τει τη λα­τρεία της στη Φύ­ση, ανά­γο­ντάς την σε με­τα­φο­ρά του τέ­λειου αν­θρώ­πι­νου και ερω­τι­κού σώ­μα­τος.
Πριν από τη στρο­φή στον φυ­σι­κό κό­σμο ο ερα­στής και η ερω­τι­κή πρά­ξη ανα­λάμ­βα­ναν έναν σπου­δαίο ρό­λο σε αυ­τή την ποί­η­ση. Συ­χνά ο ερα­στής το­πο­θε­τεί­ται σε υψη­λό επί­πε­δο αρ­τιό­τη­τας. Συ­χνό­τε­ρα η ερω­τι­κή πρά­ξη συ­μπε­ρι­λαμ­βά­νει όλα τα θνη­σι­μαία κα­τη­γο­ρή­μα­τα της ύπαρ­ξης. Το πρώ­το δεν αναι­ρεί το δεύ­τε­ρο. Ο ερα­στής εί­ναι το έτε­ρο, το σώ­μα το οποίο συ­νι­στά μία από­πει­ρα διόρ­θω­σης του ελ­λειμ­μα­τι­κού σώ­μα­τος που τον επι­θυ­μεί, μία προ­σπά­θεια απά­λει­ψης όλων των μειο­νε­κτη­μά­των του τε­λευ­ταί­ου. Η ερω­τι­κή πρά­ξη, πά­λι, ισο­δυ­να­μεί με την εκ­μη­δέ­νι­ση, ώστε εξαι­τί­ας της συ­ντε­λεί­ται η απο­προ­σω­πο­ποί­η­ση, το σβή­σι­μο του υπο­κει­μέ­νου:

… Αλ­λά η δύ­να­μη… Τι λέω δύ­να­μη… η βία. Η βία κι η εκ­μη­δέ­νι­ση του άλ­λου εί­ναι ίδια. Η εκ­μη­δέ­νι­ση. («Το πλα­στι­κό πράγ­μα», Ενά­ντιος έρω­τας, 1982)

Πρό­κει­ται τώ­ρα για τις πε­ρι­πτώ­σεις όπου απο­δει­κνύ­ε­ται ότι το εγώ και το σώ­μα συ­νι­στούν δύο δια­φο­ρε­τι­κά πράγ­μα­τα, όχι επει­δή ο άν­θρω­πος πα­ρα­δί­δε­ται στο έλε­ος κά­ποιας εξου­σί­ας, όπως ση­μειώ­θη­κε πιο πά­νω, αλ­λά επει­δή πα­ρα­δί­δε­ται στο «αντί­θε­το του αλη­θι­νού», στον έρω­τα, και στα «σο­φά συ­μπε­ρά­σμα­τα της σάρ­κας», σύμ­φω­να με τη δια­τύ­πω­ση σε ένα ποί­η­μα με απο­λο­γι­στι­κή διά­θε­ση, τις «Υπαρ­ξια­κές ερω­τα­πο­κρί­σεις», από την Ανο­ρε­ξία της ύπαρ­ξης, του 2011.
Το σώ­μα, λοι­πόν, στο ποι­η­τι­κό έρ­γο της Αγ­γε­λά­κη-Ρουκ αντι­προ­σω­πεύ­ει έναν κα­θο­ρι­στι­κό πα­ρά­γο­ντα απο­προ­σω­πο­ποί­η­σης. Συ­να­κό­λου­θα, δρο­μο­λο­γεί­ται η κα­τ’ εξα­κο­λού­θη­ση με­τα­τρο­πή του σε αντι­κεί­με­νο, η υλι­κο­ποί­η­σή του μέ­χρι τον βαθ­μό τή­ξης του υλι­κού στο οποίο με­τα­τρέ­πε­ται. Όμως η ιδιό­τη­τά του να απα­λεί­φει το πρό­σω­πο, να κα­ταρ­γεί την ταυ­τό­τη­τα μέ­σω της ετε­ρό­τη­τας, το συ­ναρ­τά με το κα­τε­ξο­χήν απο­προ­σω­πο­ποι­η­τι­κό όρ­γα­νο, τον λό­γο.
Για τον Michel Foucault, στην Αρ­χαιο­λο­γία της γνώ­σης, τη βα­σι­κή λει­τουρ­γία της γλώσ­σας δεν απο­τε­λεί η ανα­πα­ρα­στα­τι­κό­τη­τα. Ο λό­γος δεν ανα­φέ­ρε­ται στα πράγ­μα­τα ού­τε τα πε­ρι­γρά­φει. Αντί­θε­τα, αντι­στοι­χεί στο εκά­στο­τε ιστο­ρι­κό πλαί­σιο όπου τα πράγ­μα­τα μπο­ρούν να υφί­στα­νται με μία ορι­σμέ­νη ορ­γά­νω­ση και πε­ριε­χό­με­νο. Στα λο­γο­τε­χνι­κά κεί­με­να αυ­τό δια­κρί­νε­ται κα­θα­ρό­τε­ρα, επει­δή κα­τα­σκευά­ζουν μία ανα­φο­ρι­κό­τη­τα ακό­μη και χω­ρίς κα­νέ­να πραγ­μα­τι­κό αντι­κεί­με­νο ανα­φο­ράς. Δη­λα­δή, σύμ­φω­να με τον Foucault, η πραγ­μα­τι­κό­τη­τα στην οποία ανα­φέ­ρε­ται ο λό­γος δεν προη­γεί­ται αλ­λά συ­μπί­πτει με το δί­κτυό του.
Η Αγ­γε­λά­κη-Ρουκ εί­ναι πο­λύ προ­σκολ­λη­μέ­νη στην από­δο­ση της εμπει­ρί­ας, ώστε δεν ανα­γνω­ρί­ζει τη από­λυ­τη συ­νάρ­τη­ση του σώ­μα­τος με τη γλώσ­σα. Επι­χει­ρεί συ­νε­χώς να με­τα­βάλ­λει την ποί­η­σή της σε μία σει­ρά απο­λή­ξε­ων των επει­σο­δί­ων του βί­ου της. Ανή­κει στους ποι­η­τές οι οποί­οι ζουν γρά­φο­ντας και κά­νο­ντάς το δια­τη­ρούν τη ψευ­δαί­σθη­ση πως γρά­φουν για τη ζωή τους. Όμως η συ­νερ­γία του σώ­μα­τος με τη γλώσ­σα και η εν τέ­λει ανα­γω­γή του πρώ­του στη δεύ­τε­ρη έχουν το αντί­θε­το απο­τέ­λε­σμα: Η ποί­η­ση δεν μπο­ρεί να πα­ρα­πέμ­ψει στην πε­ριο­χή της πραγ­μα­τι­κού και ατο­μι­κευ­μέ­νου βιώ­μα­τος. Κα­τα­σκευά­ζει εκ νέ­ου μία ανα­φο­ρι­κό­τη­τα η οποία πε­ρι­λαμ­βά­νει σύμ­με­τρα προς το βί­ω­μα και κα­θο­λι­κευ­μέ­να γε­γο­νό­τα. Έτσι, δη­μιουρ­γεί­ται το ανα­φο­ρι­κό πε­δίο μί­ας ανε­ντό­πι­στης πραγ­μα­τι­κό­τη­τας. Γι’ αυ­τό η ποί­η­ση της Αγ­γε­λά­κη-Ρουκ συ­νι­στά τη ψευ­δαι­σθη­τι­κή αφή­γη­ση των πε­ρι­πε­τειών του προ­σω­πι­κού σώ­μα­τος και, ταυ­τό­χρο­να, τη νη­φά­λια απο­τύ­πω­ση της με­τα­βο­λής του σε ένα μο­ντερ­νι­στι­κό αντι­κεί­με­νο, ένα εντυ­πω­σια­κό και πα­ρά­δο­ξο γλυ­πτό φτιαγ­μέ­νο απο­κλει­στι­κά από τον λό­γο.