Τα Παλαιά Θερινά Ανάκτορα: Τα ‘Ελγίνεια’ του Πεκίνου

Η κα­τα­στρο­φή των πα­λαιών θε­ρι­νών ανα­κτό­ρων από Άγ­γλους και Γάλ­λους, που κα­τα­δί­κα­σε ο Βί­κτωρ Ου­γκώ – τα «Ελ­γί­νεια» του Πε­κί­νου, που απα­σχό­λη­σαν τη Νέ­νη Πα­νουρ­γιά στο Αφιέ­ρω­μα: Ένας Χάρ­της της Κί­νας - Χάρ­της (hartismag.gr) – εί­χε πα­λαιό­τε­ρα απα­σχο­λή­σει και τον Σω­τή­ρη Χα­λι­κιά, σχε­τι­κό κεί­με­νο του οποί­ου ακο­λου­θεί.

Υπάρ­χουν κά­ποια μνη­μεία που ως ερεί­πια πια απέ­κτη­σαν μια ιστο­ρι­κή ση­μα­σία που δεν εί­ναι διό­λου εκεί­νη που εί­χαν όσο το με­γα­λείο τους αψη­φού­σε την πρό­κλη­ση του χρό­νου. Τα σκόρ­πια συ­ντρί­μια τους σή­με­ρα, δί­πλα στα τα­πει­νά χορ­τά­ρια που φυ­τρώ­νουν ανά­με­σά τους, δεν δια­τρα­νώ­νουν πλέ­ον την φι­λο­δο­ξία αυ­τών που τα φα­ντά­στη­καν και τα έχτι­σαν. Η αρ­χο­ντιά του υλι­κού τους τά κά­νει μό­νο να λά­μπουν για λί­γο, όταν πέ­φτει επά­νω τους ο ήλιος. Ωστό­σο σω­ρια­σμέ­να πά­νω σ' αυ­τόν που ήταν κά­πο­τε ο τό­πος του θριάμ­βου τους, μοιά­ζουν σή­με­ρα ευα­νά­γω­στη μαρ­τυ­ρία αυ­τής της άλ­λης ση­μα­σί­ας που τους επέ­τρε­ψε η Ιστο­ρία. Αν μά­λι­στα η πέ­να ενός με­γά­λου ποι­η­τή, των χρό­νων της κα­τα­στρο­φής τους, ξε­δι­πλώ­σει στα μά­τια των συγ­χρό­νων, αλ­λά και στις κα­το­πι­νές γε­νιές, το κυ­νι­κό δια­κύ­βευ­μα της απο­τρό­παιας πρά­ξης που τα έρ­ρι­ξε στο χώ­μα, αυ­τή η άλ­λη ση­μα­σία μέ­νει για πά­ντα εκεί­νη που συ­νο­δεύ­ει το όνο­μά τους.
Στην βο­ρειο­δυ­τι­κή άκρη του Πε­κί­νου, τα Πα­λαιά Θε­ρι­νά Ανά­κτο­ρα ( κα­τά λε­ξη Κή­πος της Πλή­ρους Φω­τί­σε­ως, 圆明园) δεν απο­τέ­λε­σαν μό­νο τον κο­λο­φώ­να της πα­νάρ­χαιας κι­νε­ζι­κής κη­πο­τε­χνι­κής. Πά­νω απ όλα ήταν μία ει­δι­κή στιγ­μή, στο ιστο­ρι­κό της τα­ραγ­μέ­νης, τε­λι­κώς, συ­νά­ντη­ση της Κί­νας με την Δύ­ση: Μία από τις τρείς ενό­τη­τες που συ­γκρο­τού­σαν τα Πα­λαιά Θε­ρι­νά Ανά­κτο­ρα ήταν ο Κή­πος της Απέ­ρα­ντης Ανοί­ξε­ως (长春园), ένα συ­γκρό­τη­μα μαρ­μά­ρι­νων κτι­ρί­ων με μορ­φο­λο­γία ευ­ρω­παϊ­κού μπα­ρόκ, πε­ρι­στοι­χι­σμέ­νων από κρή­νες, συ­ντρι­βά­νια και λα­βύ­ριν­θους, με τα ίδια υλι­κά και στο ίδιο ύφος. Υπό την επί­βλε­ψη των Ιη­σουι­τών ιε­ρα­πο­στό­λων, Giuseppe Castiglione και P. Michel Benoist, αξιω­μα­τού­χων στην Αυ­λή του Αυ­το­κρά­το­ρα Τσιεν Λογκ, επι­χει­ρή­θη­κε μέ­σω αυ­τών μία ιδιό­τυ­πη σύν­θε­ση των αρ­χών του κι­νε­ζι­κού φε­γκ­σούι με τις ορ­θο­λο­γι­κές προ­σεγ­γί­σεις της δυ­τι­κής αρ­χι­τε­κτο­νι­κής. Η όπως την χα­ρα­κτή­ρι­σε ο Ου­γκώ στο σχε­τι­κό κεί­με­νό του: «...Τέ­χνη με δύο αρ­χές, την Ιδέα, τον καρ­πό της ευ­ρω­παϊ­κής τέ­χνης και την Χί­μαι­ρα, τον καρ­πό της ανα­το­λι­κής τέ­χνης».^[1]
Σύν­θε­ση ετού­τη που εκτός των άλ­λων ήταν και απει­κό­νι­ση της προ­σω­πι­κής δια­δρο­μής των ιδιό­τυ­πων αυ­τών ιε­ρα­πο­στό­λων που θέ­λο­ντας να κα­τα­στή­σουν, με το χρι­στια­νι­κό τους μή­νυ­μα, Δυ­τι­κούς τους Κι­νέ­ζους έγι­ναν στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα οι ίδιοι κή­ρυ­κες του κι­νε­ζι­κού πνεύ­μα­τος στην Ευ­ρώ­πη. Αρ­χι­τε­κτο­νι­κό έρ­γο, τέ­λος που εξυ­μνή­θη­κε σε Ανα­το­λή κι Δύ­ση, όπως τό­σο ωραία συ­νο­ψί­ζει ο Ου­γκό: «... Οι καλ­λι­τέ­χνες, οι ποι­η­τές τά γνώ­ρι­ζαν τα Πα­λαιά Ανά­κτο­ρα· ο Βολ­ταί­ρος μί­λη­σε γι' αυ­τά. Έλε­γαν : ο Παρ­θε­νώ­νας στην Ελ­λά­δα, οι Πυ­ρα­μί­δες στην Αί­γυ­πτο, το Κο­λοσ­σαίο στη Ρώ­μη, η Πα­να­γία των Πα­ρι­σί­ων στη Γαλ­λία, τα Θε­ρι­νά Ανά­κτο­ρα στην Ανα­το­λή. Όποιος δεν τα έβλε­πε, τα ονει­ρεύ­ο­νταν. Ήταν σαν ανη­συ­χη­τι­κό αρι­στούρ­γη­μα που μό­λις και μπο­ρείς να το δια­κρί­νεις σε κά­ποιο ανεί­πω­το δει­λι­νό, η σι­λου­έ­τα του πο­λι­τι­σμού της Ασί­ας στον ορί­ζο­ντα του πο­λι­τι­σμού της Ευ­ρώ­πης...».^[2]
Μι­σό αιώ­να αρ­γό­τε­ρα, στα χώ­μα­τα της Κϊ­νας η Δύ­ση έφτα­σε με τ άλ­λα πρό­σω­πά της. Αυ­τό του πο­λε­μι­στή κι αυ­τό του εμπό­ρου, μα πά­νω απ όλα όμως με την οί­η­ση ενός πο­λι­τι­σμού που θε­ω­ρεί τον εαυ­τό του το έσχα­το της Ιστο­ρί­ας. Ο, τι αλ­λιώ­τι­κο βρέ­θη­κε, έτσι, μπρο­στά τους ισο­πε­δώ­θη­κε για να στη­θούν, στα ερεί­πιά του, τα πε­ρή­φα­να φλά­μπου­ρα των δυ­τι­κών χω­ρών. Ση­μά­δι πε­ντα­κά­θα­ρο ότι εί­χε ανοί­ξει ορι­στι­κά ο δρό­μος για τα εμπο­ρεύ­μα­τά τους, την μό­νη αλη­θι­νή αξία της κοι­νω­νί­ας που εί­χε στη­θεί στα μέ­ρη τους: Το 1860 τα ενω­μέ­να αγ­γλο­γαλ­λι­κά στρα­τεύ­μα­τα, ει­σήλ­θαν για πρώ­τη φο­ρά στο Πε­κί­νο και για πα­ρα­δειγ­μα­τι­σμό έκα­ψαν και λε­η­λά­τη­σαν τα Θε­ρι­νά Ανά­κτο­ρα.
Κα­τα­δι­κά­ζο­ντας την απο­τρό­παια πρά­ξη στην επι­στο­λή του προ τον Λο­χα­γό Butler, ο Βί­κτωρ Ου­γκό δεν δι­στά­ζει να πει: «...Μια μέ­ρα δύο λη­στές μπή­καν στα Θε­ρι­νά Ανά­κτο­ρα. Ο ένας τα κα­τά­κλε­ψε, ο άλ­λος τα πυρ­πό­λη­σε. Μπρο­στά στην Ιστο­ρία ο ένας λέ­γε­ται Γαλ­λία, ο άλ­λος λέ­γε­ται Αγ­γλία...Για σάς, εμείς οι Ευ­ρω­παί­οι εί­μα­στε οι πο­λι­τι­σμέ­νοι και οι Κι­νέ­ζοι εί­ναι οι βάρ­βα­ροι. Να, τι κα­τόρ­θω­σε, λοι­πόν, ο πο­λι­τι­σμός πά­νω στη βα­ρα­βα­ρό­τη­τα!»^[3]
Αρ­χη­γός των αγ­γλο­γαλ­λι­κών στρα­τευ­μά­των που ει­σήλ­θαν στο Πε­κί­νο και έβα­λαν φω­τιά στα Θε­ρι­νά Ανά­κτο­ρα ήταν ο γιός του γνω­στού μας Λόρ­δου Ελ­γί­νου, κά­τι που δεν το άφη­σε ασχο­λί­α­στο ο Ου­γκό: « Σε όλα αυ­τά βλέ­που­με να εμπλέ­κε­ται το όνο­μα του Ελ­γί­νου, με την μοι­ραία ιδιό­τη­τά του να μας θυ­μι­ζει τι συ­νέ­βη και στον Παρ­θε­νώ­να. Ό,τι έπρα­ξαν στον Παρ­θε­νώ­να, το έπρα­ξαν και στα Θε­ρι­νά Ανά­κτο­ρα, όμως εδώ τε­λειω­τι­κά, ώστε δεν έμει­νε τί­πο­τα...»^[4]
Έμει­ναν, όμως, ετού­τες εδώ οι πέ­τρες, λέω μέ­σα μου, κα­θώς περ­πα­τάω ανά­με­σα στις κομ­μέ­νες αψί­δες, τα σπα­σμέ­να κιο­νό­κρα­να, τις τε­μα­χι­σμέ­νες ζω­ι­κές μορ­φές που απέ­μει­ναν από τα κτή­ρια που έστη­σαν οι Ιη­σουί­τες. Από την μαρ­μά­ρι­νη, δη­λα­δή, σύν­θε­ση της δι­κής τους πνευ­μα­τι­κό­τη­τας μ αυ­τήν που βρή­καν στα χώ­μα­τα που έφτα­σαν και θέ­λη­σαν να την αλ­λά­ξουν με όλο τον κυ­νι­σμό του Τάγ­μα­τός τους.
Κυ­νι­σμό που άλ­λο τό­σο μοιά­ζει να δεί­χνουν σή­με­ρα οι Κι­νέ­ζοι ηγέ­τες – αν σκε­φτεί κα­νείς με τι μα­νία και τι νε­ο­πλου­τί­στι­κη ασχή­μια ανα­πα­λαιώ­νε­ται και το πιο τα­πει­νό μνη­μείο στην ση­με­ρι­νή Κί­να: Αφή­νο­ντάς τες έτσι σω­ρια­σμέ­νες, μοιά­ζει να νου­θε­τούν συ­νε­χώς τους πο­λί­τες για το πού οδη­γεί την πα­τρί­δα τους η πο­λι­τι­κή και στρα­τιω­τι­κή της αδυ­να­μία.
Σω­ρια­σμέ­να, με άλ­λα λό­για, πά­νω στο χώ­μα ετού­τα τα ‘Ελ­γί­νια’ του Πε­κί­νου, υπη­ρε­τούν με τον κα­λύ­τε­ρο τρό­πο τις ση­με­ρι­νές προσ­δο­κί­ες της Κί­νας.