Ποιήματα για την Καμίλλα

Η Ραχήλ Χαδάς (Rachel Hadas) κόρη του διάσημου κλασικού φιλολόγου Mωϋσή Χαδάς, του οποίου ο πρόωρος θάνατος της έδωσε μια «πρόωρη αίσθηση της ζεύξης της αγάπης με την απώλεια», σπούδασε τα κλασικά γράμματα στο Χάρβαρντ, μεταπτυχιακά ποίηση στο Πανεπιστήμιο Τζονς Χόπκινς, με διδακτορικό στην συγκριτική λογοτεχνία στο Πρίνστον. Ενδιάμεσα έζησε αρκετά χρόνια στην Ελλάδα, περίοδος που αντηχεί στη λυρική ποίησή της μέσα από αναφορές στην αρχαία λογοτεχνία. Πρώιμες φιλίες με τον James Merrill και τον Alan Ansen επηρέασαν επίσης την πλούσια παραγωγή της στον δουλεμένο στίχο. Έχει δημοσιεύσει ποίηση, δοκίμια και μεταφράσεις σε μεγάλο αριθμό, μεταξύ τους και την συλλογή Ποιήματα για την Καμίλλα (2018), από όπου και η επιλογή μας. Ο Kevin Walzer, εκδότης της συλλογή της Ο Ποταμός της Λήθης (2006), περιγράφει «το έργο της, πλούσιο στην γνώση της αρχαίας Ελληνικής και Λατινικής, πειραματικό στην μορφή εντός των μετρικών παραδόσεών της, αφουγκράζεται προσεχτικά την καθημερινή ζωή και αποτελεί ένα σημαντικό επίτευγμα».
Η Χαδάς έχει αναγνωριστεί για τις μεταφράσεις συγγραφέων αντιδιαμετρικών: Τίβουλο, Μπωντλαίρ, Καρυωτάκη. Η ποίησή της συμπεριλήφθηκε στο ανθολόγιο Η Καλύτερη Αμερικανική Ποίηση (1996) και στον τελικό για το Βραβείο Ποίησης Lenore Marshall το 1999. Η κριτική και τα δοκίμια της συλλέγονται στους τόμους Κλασικά (2007), Μέριλ, Καβάφης, Ποίηση και Όνειρα (2001) και Μορφή, Κύκλος, Άπειρο: Τοπία στην Ποίηση των Φροστ και Σεφέρη (1985). Συνέβαλε επίσης στην ανθολογία Οι Έλληνες ποιητές: Από τον Όμηρο ως τις μέρες μας (2009) και συνεπιμελήθηκε το Ατέλειωτος διάλογος: Φωνές από ένα εργαστήριο ποίησης του AIDS (1991). Ιστοσελίδες: www.rachelandshalomshow.com/ και www.rachelhadas.net/

———— ≈ ————

Τα τέσσερα ποιήματα που μεταφράζονται εδώ, θεματολογικά συνδέονται με το έπος του Βιργιλίου αλλά έχουν αφορμή όχι μόνο στην Καμίλλα, την Αμαζόνα ηρωίδα του, αλλά και στο όνομα της εγγονής της Χαδάς. «Η Κρίση Άγχους» ξεκινά από την διάσημη παρομοίωση της σκέψης του Αινεία πριν την μάχη: η σκέψη μοιάζει με το φεγγάρι που τρεμουλιάζει σε κούπα και αντανακλάται στο ταβάνι. Οι «Μάνες στις Επάλξεις» ξεκινούν από την «Τειχοσκοπία» της Ιλιάδας Γ και φτάνουν ως τις μέρες μας. «Η Χαρά με την Εικόνα» μεταπηδά απο τις ασπίδες του Αχιλλέα και του Αινεία στην σύγχρονη τεχνολογία, και τελικά το μοναδικό «Όπλο-ποίημα» δίνει απρόσμενες διαστάσεις στον θάνατο της Καμίλλας (που καταβλήθηκε όχι από όπλα αλλά από φανταχτερά στολίδια τέχνης) αλλά ίσως και στην ίδια την ποιητική του έπους του Βιργιλίου, που ορισμένοι κριτικοί το είδαν ως μυστικό όπλο κατά του μαικήνα του, του αυτοκράτορα Αυγούστου.

Κρίση Άγχους

γυρωπετά κάθε γωνιά —————ΑΙΝΕΙΑΔΑ VIII 24

Το πέρα δώθε το μπρος πίσω
το γνωρίζω, το αδιάκοπο το πηγαινέλα,
νυχτερίδα στην κάμαρα καραμπόλα τις κουρτίνες
ή σκώρος ωχρός να σκοντάφτει γύρω απ᾽το φως.
Πώς ακριβώς κινούνται οι σκέψεις μας τη νύχτα;
Ο Βιργίλιος τις αναπαριστά ως αέναη κίνηση,
το σώμα απλωμένο, κουρασμένο —
Πρέπει να κοιμηθώ, πρέπει να ξαποστάσω,
αύριο είναι η μάχη —
ενώ σπίθες στιλπνές σπινθήρες άγχους
πιτσιλούν και πιτσιλίζουν άσε τι θέλουμε και τι λέμε,
σαν φεγγαρόφως σπασμένο στο νερό
ή τάβλες ηλιαχτίδων κομμένες από κλαδιά
ή από λοξά δοκάρια που σαρώνουνε την οροφή.
Έτσι, το μυαλό του ήρωα — το μυαλό μας — σκαμπανεβάζει
πάνω και πρόσω και πάλι πρύμα
στο αντικείμενο του άγχους,
ζιγκ-ζαγκ ακόμη κι όταν το σώμα ηρεμεί.
Και τι δεν είναι αντικείμενο άγχους;
Μέτρα πρόβατα: ασφαλές, ποιμενικό, προβλέψιμο,
ένα ένα. Μέτρα ο,τιδήποτε. Άδικα:
τροχός για χάμστερ, βρόχος ταινίας, όχι κοπάδι,
το μυαλό τετράποδο δεν είναι. Γυρίζει,
πετάει, πηδά, γυρνά και ηρεμεί ξανά
για μια στιγμή, και νά᾽σου, αφεστιάζεται ξανά,
ασταμάτητη κίνηση κουκουλωμένη στο κρανίο μας.

Χαρά με την Εικόνα

αδαής στο θέμα χαίρεται την εικόνα  ————— ΑΙΝΕΙΑΔΑ VIII 730

Άγνοια για τα πράγματα, χαρά με την εικόνα,
αδαείς στο θέμα, απολαμβάνουμε το θέαμα,
αναλφάβητοι στην ιστορία, τις συνθήκες,
συμβάντα, γεγονότα, την δημοκρατία και τον κόσμο,
ξεφτέρια στα πίξελ, σβέλτοι αλλάζουμε κανάλια,
απορροφούμε την παράσταση ως διασκέδαση.
Εικονίδια λάμπουν, κλείνουν το μάτι, παραμυθιάζουν.
Πραγματικότητα
είναι μία τεράστια οθόνη που την κοιτάμε
ερωτοχτυπημένοι, έμμονοι εραστές
του σύμπαντος αυτού του σαγηνευτικού
σφηνωμένοι ο ένας στου άλλου τα γυαλένια μάτια.

Οι μάνες στις επάλξεις

Με τρόμο στέκονται στις επάλξεις οι μητέρες, τα μάτια ακολουθούν
το σύννεφο της σκόνης και τα στρατά, που στον χαλκό αστράφτουν.
—————ΑΙΝΕΙΑΔΑ VIII 590-1

Οι φοβισμένες μάνες στέκονται στις επάλξεις,
τα μάτια ακολουθούν το σύννεφο της σκόνης:
τίποτα δεν αλλάζει κι ας περάσαν χιλιετίες
τόσες που μοναχοί μας κουβαλούμε δυστυχίες.
Τα παλλικάρια χτυπάν βήμα· σηκώνουν σκόνη
σύννεφο· αστράφτουνε τα όπλα και η ζέστη –
αυτές άκαμπτες, σαστισμένες, βλέμμα στη γη
όσο ο ουλαμός από την πόλη προχωρά να βγει,
και συνεχώς κοιτάν, ακόμη κι όταν τελικά
τίποτα δεν μένει να δεις από στρατά,
άλογα, λόγχες, μπαντιέρες. Ο αέρας ριγεί
μοναχά και σημειώνει ότι βρέθηκαν εκεί:
στρόβιλοι σκόνης, κοπριά αλόγου να ανεμίζει,
μια αναθυμίαση μένει, ιδρώτα να θυμίζει.
Τίποτα περισσότερο. Πέρασε η ζωή από εδώ.
Αλλά οι μητέρες στέκονται στις επάλξεις, βλέμμα κενό.

Οπλοποίηση

η οργή οπλίζει —————ΑΙΝΕΙΑΔΑ I 150

Ό,τι θες μπορεί να γίνει όπλο.
Ένα τηγάνι, ένα πιάτο,
Ένα βάζο λουλουδιών που βρόντησες του τοίχου.
Ένα πιρούνι. Ένα μπαστούνι. Μια μπάλα.
Μια ανάμνηση, ένα όνειρο, μια κουβέντα
που στραβά ή απρόσμενα πήρε το αυτί σου·
ένα χέρι που άπλωσες σε ήρεμη τροχιά
μα γίνεται γροθιά· ματιά γυρνά σε βασκανιά.

Πώς μια ανέμελη,
σχεδόν αθέλητη χειρονομία ξαφνικά
ταλαντεύεται, μεταμορφώνεται λες και σε μαγικό καθρέφτη
από ανιαρή σε απεχθή;
Ποια δυσοίωνη παρέμβαση
δηλητηριάζει μία πρόθεση;
Ανώνυμη παρόρμηση γλιστρά μες στο μυαλό
και τα όπλα είναι εδώ.