Περί αγάπης για την ποίηση και τα ποιήματα: Ένα ποίημα

^{Στη νεκρή μητέρα μου που δε θυμάμαι}

^{Υπήρξε, αυτή της οποίας το όνομα υπήρξε ή υπάρχει,
αυτή που δεν υπάρχει, υπάρχει}

Αν υπέ­θε­τα ότι με άκου­γε να λέω ότι μου αρέ­σει η ποί­η­ση, ότι μου αρέ­σει που η ποί­η­ση και τα ποι­ή­μα­τα υπάρ­χουν, οι συλ­λο­γι­σμοί για το αν αυ­τή και αυ­τά υπήρ­χαν πά­ντα ή επι­νο­ή­θη­καν κά­ποια στιγ­μή και από τό­τε εξε­λί­χθη­καν, έστω και αρ­γά, μια αρ­γή επι­νό­η­ση κα­τά κά­ποιον τρό­πο, όπως τό­σο πολ­λά άλ­λα, ανό­μοια φαι­νό­με­να. Ή αν ήταν ένα πα­σι­φα­νές στοι­χείο ή συμ­βάν πά­ντα, και αν οι άν­θρω­ποι το γνώ­ρι­ζαν, γνώ­ρι­ζαν την ποί­η­ση και το ίδιο το ποί­η­μα, τις δο­μές, τις μορ­φές και τα μέ­τρα του, γνώ­ρι­ζαν την ανά­γκη μιας συ­γκε­κρι­μέ­νης στιγ­μής που δεν εί­ναι σε επα­φή ή έχει απο­συν­δε­θεί από τον κό­σμο της ή εντεί­νει αυ­τήν την απλή και συγ­χρό­νως πε­ρί­πλο­κη σχέ­ση με τον κό­σμο, στο­χά­ζε­ται τον κό­σμο, τη σχέ­ση και τη στιγ­μή την ίδια. Μια στιγ­μή που δεν σκέ­φτε­ται τό­σο όσο θαυ­μά­ζει, ανα­ρω­τιέ­ται, γιορ­τά­ζει, απει­κο­νί­ζει αυ­τό το άγ­γιγ­μα ή αυ­τή την απο­στα­σιο­ποί­η­ση, κα­τέ­χει τη γνώ­ση όλων αυ­τών και την ικα­νό­τη­τα να τα πρά­ξει, κα­τέ­χει τη γλώσ­σα και τη μορ­φή που τα κά­θι­στούν δυ­να­τά. Αγα­πώ με αγά­πη που βγαί­νει από την καρ­διά την τε­λε­τουρ­γία της ποί­η­σης, η οποία εί­ναι ένα ποί­η­μα από μό­νη της, το φαι­νό­με­νο ή το συμ­βάν της ποί­η­σης ενό­σω συ­μπε­ρι­λαμ­βά­νει κό­σμο, ενώ συγ­χρό­νως απο­κα­λύ­πτει πε­ρισ­σό­τε­ρο κό­σμο και διά­κο­σμο, επε­κτεί­νε­ται, δη­μιουρ­γεί νέ­ες δια­κο­σμή­σεις, δεν πε­ριο­ρί­ζει πο­τέ τον κό­σμο, πο­τέ δεν έχει πρό­θε­ση να το κά­νει, ένα συμ­βάν που εί­ναι το ακα­τά­παυ­στο άνοιγ­μα του κό­σμου και η κα­τά­φα­ση αυ­τού του ανοίγ­μα­τος. Και πα­ρό­λο που χαί­ρο­μαι που για πολ­λούς λό­γους, οι πε­ρισ­σό­τε­ροι από αυ­τούς προ­φα­νείς, δεν απο­τε­λούν ένα πράγ­μα, αγα­πώ την ποί­η­ση και το ποί­η­μα ως ένα πράγ­μα, και με αγά­πη ονο­μά­ζω ποί­η­μα οτι­δή­πο­τε μπο­ρώ να πε­ρι­γρά­ψω ως ποί­η­ση:

«Αυ­τό εί­ναι κα­θα­ρή ποί­η­ση.»

«Πράγ­μα­τι, και επί­σης εί­ναι ένα ποί­η­μα.»

«Ποιος το έγρα­ψε;»

«Η ίδια η ποί­η­ση, η στιγ­μή κα­τά την οποία η ποί­η­ση αυ­τή συμ­βαί­νει και πα­ρου­σιά­ζε­ται, το ίδιο της το συμ­βάν.»

Η μορ­φή την οποία παίρ­νει η ποί­η­ση, η μορ­φή ενός ποι­ή­μα­τος (η μορ­φή που υπερ­βαί­νει τους στί­χους και τις στρο­φές της) με βρί­σκει ως εναρ­μο­νι­σμός, ως στιγ­μιαία συ­γκρα­τη­μέ­νη δο­μή μιας απο­κά­λυ­ψης, ενο­ρα­τι­κή σύλ­λη­ψη της φευ­γα­λέ­ας στιγ­μής, της ίδιας της φευ­γα­λε­ό­τη­τας, η οποία δεν πα­ρα­πλα­νά πο­τέ. Εί­ναι ένας κό­σμος στη με­τα­κο­σμη­τι­κή του στιγ­μή, μια αντι­λη­πτή πτυ­χή της ανοι­χτό­τη­τας. Νο­μί­ζω ότι δεν υπάρ­χει λό­γος να μι­λά­με για κά­τι οξύ­μω­ρο ή πα­ρά­δο­ξο. Οποια­δή­πο­τε πε­ρι­γράμ­μα­τα της ποι­η­τι­κής μορ­φής ή του ποι­η­τι­κού σχή­μα­τος που απευ­θύ­νε­ται σε μέ­να ση­μα­το­δο­τούν, επα­νε­νερ­γο­ποιούν και εντα­τι­κο­ποιούν την πα­ρου­σία της ανοι­χτό­τη­τας, του χώ­ρου της, εδώ, και του χρό­νου της, τώ­ρα. Υπάρ­χουν εξαι­τί­ας αυ­τής της ανοι­χτό­τη­τας και μό­νο. Μια ανοι­χτό­τη­τα που υπάρ­χει τό­σο έξω, όσο και μέ­σα στη λέ­ξη και τη διά­νοια, και ως τέ­τοια μπο­ρεί να επη­ρε­ά­σει τη λυ­ρι­κή αντί­λη­ψη και το ποί­η­μα και να ενι­σχύ­σει την απρο­ϋ­πό­θε­τη αγά­πη μου για την απρο­ϋ­πό­θε­τη ποί­η­ση και για τα απρο­ϋ­πό­θε­τα ποι­ή­μα­τα.

Και επο­μέ­νως, το θέ­μα μου δεν αφο­ρά μό­νο τον λυ­ρι­σμό, την ποί­η­ση και τα ποι­ή­μα­τα, αφο­ρά επί­σης την αγά­πη για όλα αυ­τά, τον τρό­πο που η αγά­πη αυ­τή επη­ρε­ά­ζει την καρ­διά μου πε­ρισ­σό­τε­ρο από ό,τι επη­ρε­ά­ζει τις ιδέ­ες μου, τον τρό­πο, πι­στεύω, που επη­ρε­ά­ζει την ίδια μου τη σκέ­ψη, τη στιγ­μή που αντι­λαμ­βά­νο­μαι, που συ­νει­δη­το­ποιώ την ποί­η­ση. Μια κα­τα­φα­τι­κή στιγ­μή στην απο­κα­λυ­πτι­κή της αυ­το­διεύ­ρυν­ση με τον διά-με­τά-κό­σμο μέ­σα της.

Για την αγά­πη αυ­τή στην καρ­διά και από την καρ­διά, για το απρο­σμέ­τρη­το βά­θος της, θα ήθε­λε αυ­τή τό­σο ανυ­πό­μο­να και τό­σο ήρε­μα να με ακού­ει να μι­λώ, για το πώς η αγά­πη μι­λά και εκ­φρά­ζε­ται προς, εντός και μέ­σα από την ποί­η­ση και το ποί­η­μα. «Δεν έχω τί­πο­τε να πω για την αγά­πη», δη­λώ­νει ο Ντε­ρι­ντά (Kirby Dick και Ziering Kofman, Derrida: Screenplay and essays on the film, Manchester UP 2005, 79), ο οποί­ος ευ­τυ­χώς στην επό­με­νη σε­λί­δα επε­ξη­γεί τον όρο, μι­λά για την «καρ­διά της αγά­πης» και στο­χά­ζε­ται την αγά­πη ως «την κί­νη­ση της καρ­διάς». Η αγά­πη ως καρ­διά και η καρ­διά ως αγά­πη, αγά­πη μέ­σα στην καρ­διά και καρ­διά μέ­σα στην αγά­πη.

Και έτσι, η αγά­πη μου για το ποί­η­μα εί­ναι επί­σης η καρ­διά του ποι­ή­μα­τός μου, η καρ­διά μου κι­νεί το ποί­η­μα, θέ­τει την ποί­η­ση σε κί­νη­ση, η ποί­η­ση εί­ναι η αγά­πη στην καρ­διά μου. Εί­ναι μια ανοι­χτή καρ­διά και μια ανοι­χτή αγά­πη. Όσο πιο απτή γί­νε­ται η ανοι­χτό­τη­τα του ποι­ή­μα­τος, τό­σο πιο συ­γκι­νη­τι­κή και βα­θύ­τε­ρη εί­ναι αυ­τή η αγά­πη. Εί­ναι μια αγά­πη στην καρ­διά της ποί­η­σης, έστω και αν η καρ­διά του ποι­ή­μα­τος μας δια­φεύ­γει πά­ντα. Ο Ντε­ρι­ντά, που πι­στεύ­ει στην αγά­πη και την ασκεί (ένας φί­λος της σο­φί­ας ως φι­λό­σο­φος που εί­ναι), στο σύ­ντο­μο κεί­με­νό του (ένα εί­δος καρ­διάς δο­κι­μί­ου, μια καρ­διά σε ένα σώ­μα από ερω­τή­σεις) «Che cos’è la poesia?» (Peggy Kamuf (επ.), A Derrida reader: Between the blinds. Μτφ. δο­κι­μί­ου Peggy Kamuf. Harvester Wheatsheaf 1991, 221-237) συ­ζη­τά, ή μάλ­λον δη­λώ­νει (ή ίσως τρα­γου­δά από την καρ­διά του: ο Timothy Clark έχει δεί­ξει με αξιο­θαύ­μα­στο τρό­πο πώς το δο­κί­μιο του Ντε­ρι­ντά θα μπο­ρού­σε να εί­χε γρα­φτεί ως «ωδή». Και, σε λί­γο, ανα­λύ­ο­ντας την «Ωδή στην Ψυ­χή» του Κητς, γρά­φει για την «κί­νη­ση» του ποι­ή­μα­τος ως δώ­ρο αγά­πης» – στο δο­κί­μιό του «By heart: A reading of Derrida’s ‘Che cos’è la poesia?’ through Keats and Celan», Oxford Literary Review

15, 1, 2012, 53 and 55) ότι απο­κα­λεί «ποί­η­μα αυ­τό ακρι­βώς το πράγ­μα που δι­δά­σκει την καρ­διά, που εφευ­ρί­σκει την καρ­διά» (A Derrida reader, 231). Εί­ναι μια καρ­διά που χτυ­πά τό­σο για μια «αγνή εσω­τε­ρι­κό­τη­τα» (A Derrida reader, 231), εντός του ποι­ή­μα­τος, όσο και για την εξω­τε­ρι­κό­τη­τα που αντι­προ­σω­πεύ­ει η ετε­ρό­τη­τα, που προ­σφέ­ρει η γλώσ­σα, με την οποία το ποί­η­μα, σαν «σκαν­τζό­χοι­ρος», ρί­χνε­ται «στους δρό­μους και στα χω­ρά­φια, ένα πράγ­μα πέ­ρα ​​από τις γλώσ­σες, ακό­μη και αν κά­ποιες φο­ρές συμ­βαί­νει να θυ­μά­ται τον εαυ­τό του μέ­σα στη γλώσ­σα, όταν μα­ζεύ­ε­ται, κου­λου­ριά­ζε­ται σε μια μπά­λα γύ­ρω από τον εαυ­τό του, απει­λεί­ται πε­ρισ­σό­τε­ρο από πο­τέ στο κα­τα­φύ­γιό του: πι­στεύ­ει ότι υπε­ρα­σπί­ζε­ται τον εαυ­τό του, και χά­νε­ται» (A Derrida reader, 229). Βέ­βαια η αρ­νη­τι­κό­τη­τα στις πε­ρι­γρα­φές και στην ανά­πτυ­ξη των επι­χει­ρη­μά­των χρη­σι­μο­ποιεί­ται για να απε­λευ­θε­ρω­θεί το ποί­η­μα από την αρ­νη­τι­κό­τη­τα της με­τα­φυ­σι­κής που το πε­ρι­κλεί­ει: «Το ποί­η­μα μπο­ρεί να κου­λου­ριά­ζε­ται σε μια μπά­λα, αλ­λά το κά­νει για να στρέ­ψει τα αιχ­μη­ρά του ση­μεία προς τα έξω.» Αυ­τή η αρ­νη­τι­κό­τη­τα εί­ναι επί­σης ένας «δαί­μο­νας της καρ­διάς», ο οποί­ος «δεν συ­σπει­ρώ­νε­ται πο­τέ, αλ­λά μάλ­λον χά­νε­ται». Και λί­γο πριν εί­χα­με ήδη δια­βά­σει:

Η αγά­πη, όμως, για τον Ντε­ρι­ντά υπερ­βαί­νει το πε­ρι­κύ­κλω­μα της με­τα­φυ­σι­κής: «Αγα­πώ επει­δή το άλ­λο εί­ναι το άλ­λο, επει­δή ο χρό­νος του δεν θα γί­νει πο­τέ δι­κός μου […] Μπο­ρώ να αγα­πή­σω το άλ­λο μό­νο εντός του πά­θους αυ­τού του αφο­ρι­σμού. Το οποίο δεν συμ­βαί­νει, δεν προ­κύ­πτει ως ατυ­χία, κα­κή τύ­χη ή αρ­νη­τι­κό­τη­τα. Έχει τη μορ­φή της πιο στορ­γι­κής κα­τά­φα­σης…» («Aphorism Countertime», Derek Attridge (επ.), Jacques Derrida: Acts of literature, Routledge 1992, 420–421). Ωστό­σο, ενώ η αγά­πη, η καρ­διά και η ποί­η­ση κα­τα­φά­σκο­νται από τον Ντε­ρι­ντά, η αρ­νη­τι­κό­τη­τα δεν εί­ναι πο­λύ μα­κριά. Αντί­θε­τα, εί­ναι πά­ντα πα­ρού­σα και ενερ­γή, δη­μιουρ­γεί­ται από το άλ­λο, υπο­νο­μεύ­ο­ντας έτσι οποια­δή­πο­τε ήρε­μη από­λαυ­ση της αγά­πης, της ευ­φο­ρί­ας της. Η αί­σθη­ση που «θα μπο­ρού­σε κα­νείς να πε­ρι­γρά­ψει ως ερω­τι­κή ευ­φο­ρία», για την οποία κά­νει λό­γο ο Ντε­ρι­ντά (Attridge, 421), εί­ναι αδια­χώ­ρι­στη από τη με­λαγ­χο­λία που προ­κα­λεί η πα­ρου­σία του απρό­σι­του, ανέ­φι­κτου άλ­λου. Πι­στεύω ότι αυ­τό εί­ναι που επι­τρέ­πει στον Ντε­ρι­ντά να μι­λά εδώ για την ευ­φο­ρία με έναν πλά­γιο, υπο­θε­τι­κό, δυ­νη­τι­κό τρό­πο: «θα μπο­ρού­σε». Δεν αγα­πά­με, θα ισχυ­ρι­ζό­ταν ίσως ο Ντε­ρι­ντά, και δεν μπο­ρού­με να αγα­πή­σου­με με άμε­σο τρό­πο, στο εδώ και τώ­ρα όπου συμ­βαί­νει η ποί­η­ση. Η με­λαγ­χο­λία που βγαί­νει από το άλ­λο ή σχε­τί­ζε­ται με αυ­τό επι­σκιά­ζει την ευ­φο­ρία της ανοι­χτό­τη­τας στην καρ­διά του ποι­ή­μα­τος, την άμε­ση αγά­πη για την ποί­η­ση, το ίδιο το απρο­ϋ­πό­θε­το στην απρο­ϋ­πό­θε­τη κί­νη­ση της καρ­διάς. Για τον Ντε­ρι­ντά εί­ναι το άλ­λο, όχι η ανοι­χτό­τη­τα που ξε­κλει­δώ­νει και εν­σω­μα­τώ­νει την άβυσ­σο του πα­ρό­ντος. «Για τον Ντε­ρι­ντά», κα­τα­λή­γει ο Κλαρκ, «το ποι­η­τι­κό προ­έρ­χε­ται από το άλ­λο» (Clark, 71). Και έτσι, μό­νο ως ανοι­χτό­τη­τα απο­λαμ­βά­νω αυ­τό που ο Ντε­ρι­ντά απο­κα­λεί «επι­θυ­μία» του «από­λυ­του μη-από­λυ­του», με την οποία «ανα­πνέ­εις την απαρ­χή του ποι­η­τι­κού» (A Derrida reader, 229–31). Μια από­λαυ­ση, μια ευ­χά­ρι­στη κα­τά­φα­ση που πά­ντα κα­τοι­κεί στην αδυ­να­τό­τη­τα και στην τα­ραγ­μέ­νη πα­ρου­σία του άλ­λου, αλ­λά ανα­πνέ­ει πέ­ρα ​​από αυ­τή στο «εδώ και τώ­ρα του ποι­ή­μα­τος», όπως το απο­κα­λεί ο Πά­ουλ Τσέ­λαν από μια άλ­λη οπτι­κή γω­νία, η οποία πε­ρι­γρά­φει την από­στα­ση με­τα­ξύ του ποι­ή­μα­τος και του άλ­λου, στην ομι­λία του Ο Με­σημ­βρι­νός (Paul Celan, Ο Με­σημ­βρι­νός και άλ­λα πε­ζά, μτφ. Γιώρ­γος Σα­γκριώ­της, Άγρα 2006, 107). Μια από­λαυ­ση που προ­έρ­χε­ται από την καρ­διά της αγά­πης, την καρ­διά της ανοι­χτό­τη­τας που χτυ­πά πα­ντού, οπο­τε­δή­πο­τε, μια καρ­διά που αντι­λαμ­βά­νε­ται τον σκαν­τζό­χοι­ρο ως τη συσ­σώ­ρευ­ση αμέ­τρη­των γε­μά­των αγά­πη καρ­διών.

Εί­μαι πο­λύ ευ­χά­ρι­στα σί­γου­ρος ότι δεν εί­μαι ο μό­νος που νιώ­θω με­γά­λη από­λαυ­ση όταν δια­βά­ζω το μο­νό­στι­χο ποί­η­μα του Ντε­ρι­ντά, «Petite fuite alexandrine (vers toi)»: «Prière à desceller d’une ligne de vie» («Μι­κρή φυ­γή σε αλε­ξαν­δρι­νό στί­χο (προς εσέ­να)»: «Δέ­η­ση απο­σφρα­γι­στι­κή μιας γραμ­μής ζω­ής»). Στον στί­χο μπο­ρού­με να ακού­σου­με δια­φο­ρε­τι­κές καρ­διές να χτυ­πούν στην ανοι­χτό­τη­τα των λέ­ξε­ων και της σύν­θε­σής του, όπως ο Michael Naas, κα­τα­φά­σκο­ντας την «χα­ρού­με­νη κα­τά­φα­ση» του Ντε­ρι­ντά, έχει δεί­ξει στο δο­κί­μιο του «Lifeline»:

Ο στί­χος του Ντε­ρι­ντά λοι­πόν με τα «πολ­λά δώ­ρα» του εί­ναι ένα ποί­η­μα που και λέ­ει ένα παι­χνι­διά­ρι­κο ναι και, συγ­χρό­νως (το πιο ση­μα­ντι­κό), φτά­νει πέ­ρα ​​από τις προ­σπά­θειες του Τζόρ­τζιο Αγκά­μπεν να δη­μιουρ­γή­σει μια δια­χω­ρι­στι­κή γραμ­μή ανά­με­σα στην ποί­η­ση και την πε­ζο­γρα­φία, δί­νο­ντας τον απο­φα­σι­στι­κό ρό­λο στην κί­νη­ση του δια­σκε­λι­σμού και στο τέ­λος του ποι­ή­μα­τος:

Το ποί­η­μα του Ντε­ρι­ντά δη­μο­σιεύ­τη­κε ως «μο­νό­στι­χο», και πε­ρι­γρά­φε­ται ως «αλε­ξαν­δρι­νό» (ο Naas μας δί­νει μια πα­ρα­δειγ­μα­τι­κή ανά­λυ­ση του τί­τλου και εξε­τά­ζει πει­στι­κά τις δια­φο­ρε­τι­κές ερ­μη­νεί­ες του στί­χου), αλ­λά θα εί­χε κά­ποια αντίρ­ρη­ση ο Ντε­ρι­ντά αν της τον δια­βά­σω ως πε­ζο­γρά­φη­μα ή ως μέ­ρος ενός με­γα­λύ­τε­ρου κει­μέ­νου που έχει πα­ρα­λη­φθεί; Σε κά­θε πε­ρί­πτω­ση το μο­νό­στι­χο με το να στέ­κε­ται μό­νο του, με το που δεν εί­ναι σε θέ­ση να εί­ναι ένας στί­χος, να απαρ­τί­ζει ένα ποί­η­μα κα­τά τον Αγκά­μπεν, εντυ­πω­σιά­ζε­ται και αντι­στέ­κε­ται στη θε­ω­ρία του, ενώ ως ένας τε­λι­κός στί­χος από μό­νος του κα­θι­στά το σύ­νο­λο της θε­ω­ρί­ας για τον δια­σκε­λι­σμό εντε­λώς πε­ριτ­τή. Εί­ναι δυ­να­τόν να έχου­με ένα ποί­η­μα που εί­ναι απαλ­λαγ­μέ­νο από την «δυ­να­τό­τη­τα του δια­σκε­λι­σμού» (The end of the poem, 112), απαλ­λαγ­μέ­νο από την αγκα­μπε­νι­κή απει­λή να χά­σει το δι­καί­ω­μά του να απο­κα­λεί­ται ποί­η­ση.

Η θε­ω­ρία του Αγκά­μπεν για τον δια­σκε­λι­σμό εί­ναι προ­βλη­μα­τι­κή και με άλ­λους τρό­πους. Ενώ μπο­ρού­με να τη φα­ντα­στού­με στην πρά­ξη σε οποιο­δή­πο­τε μο­νό­στι­χο πριν ή με­τά τη δια­τύ­πω­σή της, ή σε οποια­δή­πο­τε άλ­λη ποι­η­τι­κή μορ­φή, και θα μπο­ρού­σα­με φυ­σι­κά να τη βρού­με πο­λύ χρή­σι­μη στη συ­ζή­τη­ση του λυ­ρι­κού ρυθ­μού σε ορι­σμέ­νες πε­ρι­πτώ­σεις με­τρι­κής ποί­η­σης, η θε­ω­ρία «προ­κα­λεί σύγ­χυ­ση» και για άλ­λους λό­γους από αυ­τούς που ανα­φέ­ρει ο Αγκά­μπεν (όπως δια­βά­ζου­με στην προ­α­να­φερ­θεί­σα σε­λί­δα: «Αυ­τό προ­κύ­πτει απλώς από το ασή­μα­ντο γε­γο­νός ότι δεν μπο­ρεί να υπάρ­ξει κα­νέ­νας δια­σκε­λι­σμός στον τε­λευ­ταίο στί­χο του ποι­ή­μα­τος. Αυ­τό το γε­γο­νός εί­ναι σί­γου­ρα ασή­μα­ντο: ωστό­σο έχει συ­νέ­πειες οι οποί­ες προ­κα­λούν τό­ση σύγ­χυ­ση όσο εί­ναι απα­ραί­τη­τες. Για­τί εάν η ποί­η­ση ορί­ζε­ται ακρι­βώς από τη δυ­να­τό­τη­τα του δια­σκε­λι­σμού, τό­τε ο τε­λευ­ταί­ος στί­χος ενός ποι­ή­μα­τος δεν εί­ναι στί­χος.»)

Μία πρό­κλη­ση μου πα­ρου­σιά­ζε­ται τώ­ρα, η οποία στην σο­φι­στι­κή της πε­ρι­πλά­νη­ση δεί­χνει να πε­ριέ­χει ένα κόκ­κο βα­ρύ­τη­τας. Εάν ο τε­λευ­ταί­ος στί­χος ενός ποι­ή­μα­τος δεν εί­ναι στί­χος, εάν δεν συμ­με­τέ­χει στη με­τρι­κή ροή του ποι­ή­μα­τος, δε­δο­μέ­νου ότι δεν έχει τη δυ­να­τό­τη­τα δια­σκε­λι­σμού, αν εί­ναι ένα πε­ζό κεί­με­νο, τό­τε αυ­τό θα πρέ­πει να επη­ρε­ά­ζει τον προη­γού­με­νο στί­χο, τον προ­τε­λευ­ταίο, στε­ρώ­ντας του, και αυ­τού, τη δυ­να­τό­τη­τα δια­σκε­λι­σμού, ανα­στέλ­λο­ντας τη με­τρι­κή του κί­νη­ση. Και αν συμ­βαί­νει αυ­τό, ο προ­τε­λευ­ταί­ος στί­χος θα πρέ­πει να επη­ρε­ά­ζει τον προ-προ­τε­λευ­ταίο, και αυ­τό μέ­χρι πί­σω στην αρ­χή του ποι­ή­μα­τος. Οποια­δή­πο­τε πε­ραι­τέ­ρω συ­ζή­τη­ση για τον ειρ­μό της σκέ­ψης του Αγκά­μπεν πά­νω σε αυ­τό το θέ­μα γί­νε­ται όλο και πιο εν­δια­φέ­ρου­σα για μέ­να. Για πα­ρά­δειγ­μα, το γε­γο­νός ότι το ποί­η­μα θα μπο­ρού­σε να με­τα­τρα­πεί σε πε­ζο­γρά­φη­μα, ενώ θα πα­ρα­μέ­νει ποί­η­μα.

Ο Αγκά­μπεν ανα­πτύσ­σει το επι­χεί­ρη­μά του σχε­τι­κά με το ερώ­τη­μα αν «ο τε­λευ­ταί­ος στί­χος ει­σβάλ­λει στον πε­ζό λό­γο» προ­σε­κτι­κά και δυ­να­μι­κά συγ­χρό­νως. Αυ­τό που φαί­νε­ται να ισχύ­ει για αυ­τόν εί­ναι «ως εάν για την ποί­η­ση το τέ­λος να υπο­νο­ού­σε μια κα­τα­στρο­φή και απώ­λεια ταυ­τό­τη­τας τό­σο ανε­πα­νόρ­θω­τη ώστε να απαι­τεί την ανά­πτυ­ξη πο­λύ με­τρη­τι­κών και ση­μα­σιο­λο­γι­κών μέ­σων» (The end of the poem, 112). Δεν μας δί­νε­ται μια πα­ρά­θε­ση αυ­τών των μέ­σων προς το πα­ρόν, επει­δή το «ου­σια­στι­κό εί­ναι ότι οι ποι­η­τές φαί­νε­ται να γνω­ρί­ζουν το γε­γο­νός ότι εδώ υπάρ­χει κά­τι σαν απο­φα­σι­στι­κή κρί­ση για το ποί­η­μα, μια γνή­σια crise de verse, στην οποία δια­κυ­βεύ­ε­ται η ίδια η ταυ­τό­τη­τα του ποι­ή­μα­τος» (The end of the poem, 113). Στη συ­νέ­χεια ο Αγκά­μπεν πε­ρι­γρά­φει ένα δια­φο­ρε­τι­κό τέ­λος. Αυ­τό το κά­νει δί­νο­ντάς μας με­ρι­κά πα­ρα­δείγ­μα­τα αυ­τού που απο­κα­λεί «δια­τά­ρα­ξη του τε­λευ­ταί­ου στί­χου», τα οποία προ­έρ­χο­νται από τους Μαρ­σέλ Προυστ και Βάλ­τερ Μπέν­για­μιν, και αφο­ρούν το «τέ­λος του ποι­ή­μα­τος», το οποίο «συ­χνά» έχει «φθη­νή και επι­πλέ­ον άθλια ποιό­τη­τα», λες και (το «λες και» εί­ναι μια υπο­θε­τι­κή δο­μή που ο Αγκά­μπεν και πά­λι χρη­σι­μο­ποιεί εδώ) αυ­τά αντι­προ­σω­πεύ­ουν κά­τι γε­νι­κό:

Εδώ πρό­κει­ται για μια πε­ρί­πτω­ση που το ποί­η­μα μπο­ρεί να τε­λειώ­νει με τρό­πο που δεν εί­ναι συμ­βα­τι­κός («τυ­πι­κός»), έχου­με ένα άλ­λο εί­δος τέ­λους, στο οποίο το ποί­η­μα, τε­λειώ­νο­ντας από­το­μα, δεν τε­λειώ­νει με έναν στί­χο δί­χως δια­σκε­λι­σμό, έναν πε­ζό στί­χο, ή μια σει­ρά «που δεν εί­ναι στί­χος». Έτσι, με την επι­λο­γή αυ­τή, το τέ­λος του δια­τη­ρεί τον ήχο του και απαλ­λάσ­σε­ται το νό­η­μά του. Από τη μια με­ριά το ποί­η­μα, όπως εί­χε ήδη πε­ρι­γρά­ψει ο Αγκά­μπεν, μπο­ρεί να τε­λειώ­σει τυ­πι­κά, και επο­μέ­νως δεν έχου­με σύμ­πτω­ση ήχου και νο­ή­μα­τος, κα­θώς ο τε­λευ­ταί­ος στί­χος στε­ρεί­ται δια­σκε­λι­σμού. Από την άλ­λη, σύμ­φω­να με την οποία το τυ­πι­κό τέ­λος έχει «απο­συρ­θεί», ο ήχος δεν μπο­ρεί να «κα­τα­στρα­φεί», κα­θώς δια­χω­ρί­ζε­ται με αυ­τόν τον τρό­πο από το νό­η­μα. Σε αυ­τήν την πε­ρί­πτω­ση κα­τα­λή­γου­με σε «ποι­η­τι­κή αδυ­να­τό­τη­τα: την ακρι­βή σύμ­πτω­ση του ήχου και του νο­ή­μα­τος». Υπάρ­χουν δύο δια­φο­ρε­τι­κές λοι­πόν «δια­τα­ρά­ξεις», δύο εί­δη πε­ρί­πλο­κου, σε κρί­ση, τέ­λους του ποι­ή­μα­τος, δύο δια­φο­ρε­τι­κά εί­δη ποι­η­μά­των. Και όλα τα πα­ρα­δείγ­μα­τα που ανα­φέ­ρει ο Αγκά­μπεν τε­λειώ­νουν με την «άβυσ­σο του νο­ή­μα­τος». Πρέ­πει επί­σης να ση­μειώ­σου­με ότι η αδυ­να­τό­τη­τα που πε­ρι­γρά­φει ο Αγκά­μπεν εδώ δεν πρέ­πει να σχε­τί­ζε­ται με την αρ­νη­τι­κό­τη­τα της ίδιας της γλώσ­σας, το άλυ­το πρό­βλη­μα της με­τα­φυ­σι­κής. Δεν μπο­ρεί να σχε­τί­ζε­ται, αφού αυ­τή η αρ­νη­τι­κό­τη­τα πρέ­πει να ισχύ­ει για όλους τους στί­χους, όχι μό­νο για τον τε­λευ­ταίο.

Και σύ­ντο­μα μας δί­νε­ται ένα τρί­το, για μέ­να εξί­σου υπέ­ρο­χα πε­ρί­πλο­κο, εί­δος τέ­λους, ή μάλ­λον μια νέα αρ­χή με­τά το τέ­λος, ή μια επέ­κτα­ση του τέ­λους. Ένα τέ­λος που οδη­γεί ή εμπε­ριέ­χει «σιω­πή» και «πτώ­ση» (η υπέ­ρο­χη πε­ρι­πλο­κή αφο­ρά το ότι αυ­τό ισχύ­ει για όλα τα ποι­ή­μα­τα και για τα πά­ντα, για οποιο­δή­πο­τε τέ­λος, κα­θώς και για κά­θε μέ­ση και οποια­δή­πο­τε αρ­χή): «Τι εί­ναι αυ­τή η πτώ­ση στη σιω­πή του ποι­ή­μα­τος; Τι εί­ναι η ομορ­φιά [που βρί­σκει ο Δά­ντης], η οποία πέ­φτει; Και τι απο­μέ­νει από το ποί­η­μα με­τά την κα­τα­στρο­φή του;». Για­τί κα­τα­στρο­φή όμως, αρ­νη­τι­κό­τη­τα και βία που αυ­τή συ­νε­πά­γε­ται ή στην οποία πα­ρα­πέ­μπει; Για­τί να μην βρού­με την ομορ­φιά στη σιω­πή, όπως γρά­φει ο Δά­ντης; Αφού θέ­τει με­ρι­κές ερω­τή­σεις σχε­τι­κά με την «έντα­ση» στην ποί­η­ση ανά­με­σα στις ση­μειω­τι­κές και τις ση­μα­σιο­λο­γι­κές πτυ­χές του ποι­ή­μα­τος, σχε­τι­κά με τη δυ­να­τό­τη­τα στο τέ­λος του ποι­ή­μα­τος μιας ένω­σης με­τα­ξύ ήχου και του νο­ή­μα­τος, ή «αντί­θε­τα», μιας διά­στα­σης «για πά­ντα» με­τα­ξύ τους στο βαθ­μό που το ποί­η­μα αφή­νει «πί­σω του κε­νό χώ­ρο μό­νο», ο Αγκά­μπεν κα­τα­λή­γει στο συ­μπέ­ρα­σμα ότι τα πά­ντα «πε­ρι­πλέ­κο­νται από το γε­γο­νός ότι στο ποί­η­μα δεν υπάρ­χουν, αυ­στη­ρά μι­λώ­ντας, δύο σει­ρές ή στί­χοι σε πα­ράλ­λη­λη τρο­χιά. Αντί­θε­τα, υπάρ­χει μό­νο ένας στί­χος που δια­περ­νά­ται από το ση­μα­σιο­λο­γι­κό ρεύ­μα και το ση­μειω­τι­κό ρεύ­μα συγ­χρό­νως», από μια «δια­φο­ρά» που στε­ρεί «το χώ­ρο του ποι­ή­μα­τος» από «τη δυ­να­τό­τη­τα μιας διαρ­κούς συμ­φω­νί­ας με­τα­ξύ ήχου και νο­ή­μα­τος» (The end of the poem, 114). Αυ­τή η «συμ­φω­νία», ωστό­σο, εί­ναι μή­πως ένα αδιαμ­φι­σβή­τη­το στοι­χείο και του πε­ζού λό­γου, για πα­ρά­δειγ­μα, ή των κα­θη­με­ρι­νών σκέ­ψε­ων και ομι­λιών; Ο Αγκά­μπεν επε­ξη­γεί ότι αυ­τή η «αντί­θε­ση με­τα­ξύ του ση­μειω­τι­κού και του ση­μα­σιο­λο­γι­κού» στο τέ­λος του ποι­ή­μα­τος λαμ­βά­νει χώ­ρα ενώ αυ­τό «πέ­φτει» και τη στιγ­μή που «ο ήχος φαί­νε­ται ότι για πά­ντα έχει πα­ρα­δο­θεί στο νό­η­μα και το νό­η­μα έχει επι­στρέ­ψει για πά­ντα στον ήχο».

Βέ­βαια όμως μό­νο «φαί­νε­ται» ότι έτσι έχουν τα πράγ­μα­τα, το ποί­η­μα δια­τη­ρεί την έντα­ση του σχί­σμα­τος ανά­με­σα στον ήχο και το νό­η­μα. Στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα το ποί­η­μα δεν κα­τα­λή­γει στο τέ­λος σε μια σί­γου­ρη για τον εαυ­τό της αρ­μο­νία, μια μη προ­βλη­μα­τι­κή συ­νερ­γα­σία με­τα­ξύ ήχου και νο­ή­μα­τος. Αυ­τό που δια­πι­στώ­νου­με εί­ναι η «δι­πλή έντα­ση» της γλώσ­σας που «δεν εξα­φα­νί­ζε­ται σε μια τε­λι­κή κα­τα­νό­η­ση. Αντ’ αυ­τού κα­ταρ­ρέ­ει στη σιω­πή, κα­τά κά­ποιο τρό­πο, σε μια ατε­λεί­ω­τη πτώ­ση». Μπο­ρού­με, ωστό­σο, αντί να κα­ταρ­ρεύ­σου­με στη σιω­πή, στη βία της κα­τάρ­ρευ­σης της ίδιας, απλά να ει­σέλ­θου­με στη σιω­πή, να κα­λο­δε­χτού­με τις κα­τα­πραϋ­ντι­κές ή τις κρυ­φές ακό­μη υπο­σχέ­σεις της, να πε­ρά­σου­με με άνε­ση μέ­σα της. Θα μπο­ρού­σε βέ­βαια να εί­ναι αυ­τό που εν­νο­εί ο Αγκά­μπεν στην επό­με­νη πρό­τα­ση: «Το ποί­η­μα απο­κα­λύ­πτει έτσι τον στό­χο της πε­ρή­φα­νης στρα­τη­γι­κής του: να επι­τρέ­ψει τε­λι­κά στη γλώσ­σα να εκ­φρα­στεί, χω­ρίς να πα­ρα­μέ­νει άρ­ρη­τη σε αυ­τό που λέ­γε­ται». Μας επι­τρέ­πει αυ­τή η σκέ­ψη να στο­χα­στού­με τη σιω­πή σαν ένα εί­δος ανοι­χτό­τη­τας πριν από την αρ­νη­τι­κό­τη­τα της γλώσ­σας; Μπο­ρού­με να πα­ρα­μεί­νου­με σιω­πη­λοί μέ­σα στην έντα­ση στην οποία η γλώσ­σα απο­κα­λύ­πτε­ται, «σε αυ­τό που λέ­γε­ται»; Ίσως αυ­τό να εν­νο­εί ο Αγκά­μπεν όταν κά­νει την προ­σε­κτι­κή σκέ­ψη ότι λι­γό­τε­ρη έντα­ση με­τα­ξύ νο­ή­μα­τος και ήχου, κα­θώς και λι­γό­τε­ρη σκέ­ψη και πε­ρισ­σό­τε­ρη φι­λο­σο­φία στην ποί­η­ση μπο­ρεί να εί­ναι προς όφε­λός της: «Όσο για την ποί­η­ση, θα μπο­ρού­σε κα­νείς να πει [...] ότι απει­λεί­ται από υπερ­βο­λι­κή έντα­ση και σκέ­ψη. Ή μάλ­λον, πα­ρα­φρά­ζο­ντας τον Βίτ­γκεν­σταϊν, ότι η ποί­η­ση πρέ­πει πραγ­μα­τι­κά να φι­λο­σο­φεί μό­νο» (The end of the poem, 115). Θέ­τει όλο το πα­ρά­θε­μα αυ­τό σε πα­ρέν­θε­ση, σαν να μην έχει πολ­λή ση­μα­σία, ή σαν μια γρή­γο­ρη σκέ­ψη που δεν μπο­ρού­σε να αντέ­ξει σε μια πιο προ­σε­κτι­κή ανά­γνω­ση.

Ίσως η φι­λο­σο­φία εδώ να εί­ναι ένα εί­δος ποί­η­σης και η ποί­η­ση ένα εί­δος φι­λο­σο­φί­ας, και αμ­φό­τε­ρα πο­λύ κο­ντά σε αυ­τό που ο Αγκά­μπεν γρά­φει για την κρι­τι­κή, η οποία

Εί­ναι πι­θα­νό η το­μή που γέν­νη­σε την κρι­τι­κή και η κρι­τι­κή η ίδια να φέ­ρουν μέ­σα τους, σε μια «ενιαία» κρύ­πτη, τό­σο την ποί­η­ση όσο και τη φι­λο­σο­φία, και όλα αυ­τά να απο­τε­λούν μέ­ρος ενός «τό­που», μιας πλα­τω­νι­κής χώ­ρας, την οποία πρέ­πει να την ανα­λο­γι­στού­με «όχι ως κά­τι χω­ρι­κό, αλ­λά ως κά­τι πιο πρω­ταρ­χι­κό από τον χώ­ρο». Στην ανοι­χτό­τη­τα αυ­τού του τό­που, όπου «αυ­τό που δεν υπάρ­χει, κα­τά μία έν­νοια θα υπάρ­χει, και αυ­τό που υπάρ­χει, κα­τά μία έν­νοια δεν θα υπάρ­χει» (Stanzas, xviii), έχου­με όλες τις κα­λές πι­θα­νό­τη­τες να συ­να­ντή­σου­με το «κεί­με­νο δί­χως κεί­με­νο» του Ντε­ρι­ντά, τον λό­γο δί­χως λό­γο που λαμ­βά­νει χώ­ρα εδώ και τώ­ρα. Εί­ναι σαν η ποί­η­ση να προ­τρέ­πει τη γλώσ­σα να εκ­φρά­ζε­ται αγνο­ώ­ντας και υπερ­βαί­νο­ντας την αρ­νη­τι­κό­τη­τά της, ως εάν η με­λαγ­χο­λία τής «πιο αβυσ­σα­λέ­ας εμπει­ρί­ας» (Giorgio Agamben, Language and death: The place of negativity, μτφ. Karen E. Pinkus και Michael Hardt, U of Minnesota P 1991, 96) στην ποί­η­ση να βιώ­νε­ται ως ευ­φο­ρία, μια ενερ­γή ευ­φο­ρία στην επι­φά­νεια μιας πραγ­μα­τι­κής στιγ­μής σε ένα πραγ­μα­τι­κό μέ­ρος.

Υπό αυ­τήν την έν­νοια ο ποι­η­τής δεν μπο­ρεί να εί­ναι το παι­δί για το οποίο ο Αγκά­μπεν μι­λά στο κεί­με­νό του «Η ιδέα του μο­να­δι­κού». Αυ­τό εί­ναι το παι­δί που δέ­χε­ται τη «μά­ταιη υπό­σχε­ση για νό­η­μα στη γλώσ­σα» και

Ας μι­λή­σου­με όμως για τον ποι­η­τή του οποί­ου η καρ­διά εί­ναι γε­μά­τη με ποί­η­ση, λέ­ξεις, γλώσ­σα, έν­νοιες στην ευ­φο­ρία του εδώ και του τώ­ρα. Ας αφή­σου­με τον ποι­η­τή να εί­ναι αυ­τός «που με τη λέ­ξη πα­ρά­γει ζωή» δί­χως να απο­σύ­ρε­ται «και από τη ζω­ντα­νή εμπει­ρία του ψυ­χο­σω­μα­τι­κού ατό­μου και από το βιο­λο­γι­κό άρ­ρη­το του εί­δους» (The end of the poem, 93). Ας αφή­σου­με την ποί­η­ση και τη ζωή να δια­πο­τί­σουν η μία την άλ­λη, όχι στο εκ­φρα­στι­κό ερ­γα­λείο της γλώσ­σας, όπως γρά­φει ο Αγκά­μπεν, αλ­λά στο χτύ­πη­μα της στορ­γι­κής καρ­διάς που κα­τα­φά­σκει το δι­κό της βου­η­τό και κα­τα­φά­σκε­ται από αυ­τό. Η ποί­η­ση εί­ναι πά­ντα κά­τι πε­ρισ­σό­τε­ρο από τη γλώσ­σα, εί­ναι κά­τι πε­ρισ­σό­τε­ρο από τη ζωή, κα­θώς η ζωή εί­ναι πά­ντα κά­τι πε­ρισ­σό­τε­ρο από τον εαυ­τό της και κά­τι πε­ρισ­σό­τε­ρο από τον θά­να­το ως τέ­λος. Όπως η ζωή, η ποί­η­ση αυ­ξά­νε­ται πά­ντα και πα­ντού από τους ασύμ­με­τρους δια­σκε­λι­σμούς μιας «καρ­διάς του τέ­νις» [μπά­λα σε σχή­μα καρ­διάς], η οποία «ανα­πη­δά τυ­χαία πα­ντού» (Vasilis Papageorgiou, Here, and here: Essays on affirmation and tragic awareness, Cambridge Scholars Publishing 2010, 94), από τους απρό­βλε­πτους δρα­σκε­λι­σμούς της πε­ρι­πλα­νώ­με­νης μπά­λας [σε σχή­μα καρ­διάς] που δεν εί­ναι ένας «κου­λου­ρια­σμέ­νος» σκαν­τζό­χοι­ρος (A Derrida reader, 223), αλ­λά μάλ­λον το ξε­τύ­λιγ­μα του βή­μα­τος στο επέ­κει­να, για το οποίο κά­νει τό­σο συ­χνά λό­γο ο Μπλαν­σό και το οποίο αντη­χεί και κά­νει δρα­σκε­λι­σμούς στην ανοι­χτό­τη­τα του εδώ και τώ­ρα της ποί­η­σης και της ζω­ής, εμπο­τί­ζο­ντας, ενη­με­ρώ­νο­ντας, συ­ντο­νί­ζο­ντας με λε­πτό­τη­τα τις κι­νή­σεις της καρ­διάς. Τό­σο πολ­λές οι φο­ρές που η ει­κό­να της «μπά­λας» κυ­λά μέ­σα στο δο­κί­μιο του Ντε­ρι­ντά και πώς «κά­θε φο­ρά» έρ­χε­ται κα­τευ­θεί­αν από τον χώ­ρο «πέ­ραν του λό­γου» (A Derrida reader, 235).

Μπο­ρού­με εύ­κο­λα να επι­βε­βαιώ­σου­με ότι αυ­τό το «πέ­ραν» εί­ναι εδώ, ότι και για τον Ντε­ρι­ντά πρό­κει­ται για έναν λό­γο δί­χως λό­γο, ένα μέ­ρος της «απρο­ϋ­πό­θε­τη[ς] κα­τά­φα­ση[ς] της ζω­ής», για την οποία μι­λά στο τε­λευ­ταίο του κεί­με­νο, την τε­λευ­ταία του συ­νέ­ντευ­ξη. Το επέ­κει­να εί­ναι το «ναι» της πρά­ξης της απο­δό­μη­σης που λαμ­βά­νει χώ­ρα σε μια «επι­βί­ω­ση» που εί­ναι «ζωή πέ­ραν της ζω­ής, η ζωή πα­ρα­πά­νω από τη ζωή». Μπο­ρού­με να αγα­πά­με το ποί­η­μα σαν μια κα­τα­φα­τι­κή, γε­μά­τη αγά­πη ανοι­χτό­τη­τα που όχι μό­νο εί­ναι μια καρ­διά που χτυ­πά, αλ­λά και η ανά­σα του επέ­κει­να στο τώ­ρα, κα­θώς και η ανά­σα του τώ­ρα στο επέ­κει­να. Ο τε­λευ­ταί­ος στί­χος του ποι­ή­μα­τος ως τέ­λος ή ως πε­ζός λό­γος, οποιοσ­δή­πο­τε στί­χος του ποι­ή­μα­τος, όπως κά­θε στιγ­μή της ζω­ής, η σιω­πή και η άβυσ­σος πριν, μέ­σα και πέ­ρα ​​από την ποί­η­ση και τη ζωή τι­μούν την ευ­φο­ρία στην τρα­γι­κή συ­νεί­δη­ση ​​που εί­ναι αδια­χώ­ρι­στη από το εδώ και τώ­ρα με τον τρό­πο που το πε­ρι­γρά­φει ο Ντε­ρι­ντά στα τε­λευ­ταία του λό­για: «Πο­τέ δεν κα­τα­τρύ­χο­μαι τό­σο πο­λύ από την ανα­γκαιό­τη­τα του θνή­σκειν όσο στις στιγ­μές της ευ­τυ­χί­ας και της από­λαυ­σης. Για μέ­να, το να απο­λαμ­βά­νεις και να θρη­νείς τον θά­να­το που πα­ρα­μο­νεύ­ει εί­ναι το ίδιο πράγ­μα.» (Jacques Derrida, Μα­θαί­νο­ντας να ζεις εν τέ­λει, μτφ. Βαγ­γέ­λης Μπι­τσώ­ρης, Άγρα 2006, 61-62.)

Η ποί­η­ση του Άσμπε­ρυ γιορ­τά­ζει τη ζωή αυ­τή, την αδιά­κο­πη βουή της, γιορ­τά­ζει τον φι­λό­σο­φο του Βίτ­γκεν­σταϊν, την ανοι­χτό­τη­τα όχι μό­νο πριν από τη γλώσ­σα αλ­λά και μέ­σα στη γλώσ­σα, μέ­σα στο ίδιο το νό­η­μα, πέ­ρα ​​από την αρ­νη­τι­κό­τη­τα ή την κα­θα­ρό­τη­τά του, εί­ναι η αϋ­πνία που η κί­νη­ση της καρ­διάς και η κί­νη­ση της ανά­σας, στη διά-με­τά-κο­σμη­τι­κή τους δρα­στη­ριό­τη­τα, γνω­ρί­ζουν με τρό­πο τρα­γι­κό και φρο­ντί­ζουν. Η ποί­η­ση και η ζωή για το Άσμπε­ρυ δεν ενώ­νο­νται στη γλώσ­σα, αλ­λά σε μια ενερ­γή ανοι­χτό­τη­τα, μια ενερ­γή κα­τά­φα­ση που επε­κτεί­νε­ται σαν κό­σμος, στο πώς που εί­ναι και το τι του κό­σμου, οι συ­νε­χώς με­τα­βαλ­λό­με­νοι εναρ­μο­νι­σμοί του. Εί­ναι λοι­πόν μια ρα­γι­σμέ­νη καρ­διά πέ­ρα ​​από οποια­δή­πο­τε πα­ρη­γο­ριά, ανοι­χτή και απρο­στά­τευ­τη, και μια άνι­ση ανά­σα πέ­ρα ​​από κά­θε έλεγ­χο, οι οποί­ες κι­νούν την ποί­η­ση και τη ζωή, εί­ναι η με­λαγ­χο­λία τους που δη­μιουρ­γεί την ευ­φο­ρία τους, μια «τρα­γι­κή» ευ­φο­ρία, για να χρη­σι­μο­ποι­ή­σω τα λό­για του Άσμπε­ρυ στο μα­κρύ ποί­η­μά του «Ένα κύ­μα» (A Wave, Viking P 1984, 69). Εί­ναι μια αγά­πη που δεν κοι­μά­ται πο­τέ και εί­ναι ευ­τυ­χι­σμέ­νη γι’ αυ­τό, εί­ναι η αγά­πη από, μέ­σα στην και για την άστε­γη καρ­διά. Να λοι­πόν το ποί­η­μα του «Άστε­γη καρ­διά», αι­νιγ­μα­τι­κό, ανη­συ­χη­τι­κό και γε­μά­το ευ­φο­ρία:

Και εδώ δια­βά­ζου­με πώς ένας άστε­γος πλά­νης στο εδώ τώ­ρα του ανοι­χτού κό­σμου δια­βά­ζει το ποί­η­μα:

Αγα­πώ το ότι η ποί­η­ση και τα ποι­ή­μα­τα υπάρ­χουν ως ένα άστε­γο ποιεῖν, μια ατέρ­μο­νη δη­μιουρ­γία, πα­ρα­γω­γή και διεκ­πε­ραί­ω­ση στην πα­ρού­σα στιγ­μή εδώ, δί­χως από­στα­ση από τον εαυ­τό της εκτός από την αυ­τε­πί­γνω­σή της. Υπάρ­χουν δη­μιουρ­γή­μα­τα και κά­τι που δη­μιουρ­γεί τα δη­μιουρ­γή­μα­τα, κά­τι ενερ­γό στην πα­θη­τι­κό­τη­τά του, όπως η ίδια η ποί­η­ση. Το ποί­η­μα φέ­ρει, μι­λά και απο­λαμ­βά­νει την ποί­η­σή του. Και πράτ­το­ντας αυ­τό δεν έχει τον χρό­νο ή, το πιο ση­μα­ντι­κό, την ανά­γκη για ένα σπί­τι, εκτός από την ανοι­χτό­τη­τα του εδώ και τώ­ρα ακρι­βώς στη μέ­ση ενός συμ­βά­ντος το οποίο δη­μιουρ­γεί και από το οποίο παίρ­νει το σπί­τι του, διά­πλα­το, με ρα­γι­σμέ­νη καρ­διά και ευ­φο­ρι­κό. Εί­ναι αυ­τή που εί­ναι προ­ο­ρι­σμέ­νη για μέ­να, στραμ­μέ­νη προς εμέ­να, μπρο­στά από μέ­να, μέ­σα μου.

(Μτ­φρ. από το αγ­γλι­κό: «On the love of poetry and poems: A poem», Scriptum, τόμ. 6, τχ. 2, 2018.)