————————————————————————
Ο Αμερικανός μυθιστοριογράφος Ρίτσαρντ Φορντ
συνομιλεί με τον Βαγγέλη Χατζηβασιλείου
————————————————————————
«Ο μεγαλύτερος κίνδυνος για την Αμερική σήμερα είναι να πάψουμε να ελπίζουμε», λέει στη συνέντευξή του ο αμερικανός μυθιστοριογράφος Ρίτσαρντ Φορντ, που μιλάει για μια κατάσταση με την οποία δεν έχουμε ακόμη τελειώσει – ούτε η Αμερική ούτε ο υπόλοιπος κόσμος με δεδομένο ότι η αλλαγή της αμερικανικής ηγεσίας είναι πολύ πρόσφατη. Ο Φορντ γεννήθηκε στο Τζάκσον του Μισισιπή του 1944 και έχει δημοσιεύσει διηγήματα και έξι πολυδιαβασμένα και πολυμεταφρασμένα μυθιστορήματα. Μεταξύ αυτών, η Ημέρα Ανεξαρτησίας έχει τιμηθεί με το βραβείο Πούλιτζερ.
Στην Ημέρα ανεξαρτησίας (μετάφραση Θωμάς Σκάσσης, εκδόσεις Πατάκη, 2016), με φόντο την αμερικανική ενδοχώρα, μιλάτε για τα οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα και τις ενδοοικογενειακές σχέσεις της λευκής μεσαίας τάξης. Σε τι κατά τη γνώμη σας οφείλεται αυτή η τόσο σκληρή καθημερινότητα;
Η ζωή είναι παντού και πάντοτε σκληρή. Οι καθημερινές δυσκολίες στην Αφρική δεν είναι διαφορετικές από τις δυσκολίες στην Αμερική. Οι δυσκολίες που αντιμετωπίζετε στην Ελλάδα δεν είναι διαφορετικές από τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουμε στην Αμερική. Το αμερικανικό όνειρο είναι ίδιο με το μεσογειακό όνειρο και δεν έχει καμιά σημασία αν το βιβλίο μου ή το βιβλίο σας δημοσιεύεται εδώ ή εκεί. Ναι, το θέμα είναι να υπάρξουν λιγότερα πλήγματα και καλύτερες συνθήκες διαβίωσης, και αυτό είναι κάτι στο οποίο προσβλέπει η λογοτεχνία που γράφω, αλλά κάτι τέτοιο, ας το έχουμε υπόψη, δεν κάνει αυτομάτως τα βιβλία μου καλά. Γιατί και τα κακά λογοτεχνικά βιβλία υπηρετούν κι αυτά καλούς σκοπούς.
Στον Καναδά (μετάφραση Θωμάς Σκάσσης, εκδόσεις Πατάκη, 2014), ο νεαρός Ντελ καταφεύγει σε μιαν απομονωμένη, αφιλόξενη περιοχή για να αφήσει πίσω την οικογενειακή του τραγωδία, αλλά εκεί θα συνδεθεί με ένα πρόσωπο του οποίου το πρότυπο θα αποδειχθεί πιο βίαιο από το πρότυπο του πατέρα του. Ο ήρωας καταφέρνει εντέλει να ενηλικιωθεί, υπερβαίνοντας και τα δύο πρότυπα, αλλά πώς συνδέεται αυτή η εξαιρετικά επώδυνη εσωτερική διεργασία με το άγριο, αχανές φυσικό περιβάλλον και την ερημιά των πόλεων της καναδικής μεθορίου;
Δεν μπορώ να πω με ποιον τρόπο συνδέεται, αν συνδέεται, η ιδέα της φύσης με τα μυθιστορήματά μου. Πρώτα γράφω τα βιβλία μου μετά έρχονται οι όποιες ιδέες να συνομιλήσουν και να ταιριάξουν μαζί τους. Ο ίδιος ξεκινώ κάθε φορά από την καθημερινή πρακτική και την άμεση εμπειρία. Οι ήρωές μου κλέβουν μια τράπεζα και πανικοβάλλονται από τις συνέπειες της πράξης τους. Ο γιος τους, προσπαθώντας να ξεφύγει από το βάρος και τον κλοιό της οικογένειας, σπεύδει να καταφύγει στα σύνορα με τον σκοπό να αποκτήσει μια καλύτερη ζωή, η οποία, όμως, αποδεικνύεται απείρως χειρότερη. Το αίτημα, πάντως, παραμένει: να ανακαλύψει ο πρωταγωνιστής, να κερδίσει και να χτίσει τον εσώτερο, τον βαθύτερο και τον καλύτερο εαυτό του. Η ιδέα, βεβαίως, του συνόρου είναι κάτι που με ενδιαφέρει πολύ λογοτεχνικά. Η λογοτεχνία έχει τα μέσα για να δείξει με ποιον τρόπο είναι δυνατόν να γίνει η μετάβαση από τη μια στην άλλη πλευρά των συνόρων, όπως και να φωτίσει την κατάσταση η οποία έχει στο μεταξύ δημιουργηθεί. Αλλά για όλα αυτά η εκκίνηση δεν θα έλθει ποτέ από τις γενικές έννοιες και από έναν αφηρημένο διανοητικό κόσμο.
Στο ίδιο βιβλίο, ο ήρωας αντιμετωπίζει ένα ζήτημα ταυτότητας, που καταλήγει σε μια παρατεταμένη υπαρξιακή περιδίνηση. Θα πρέπει να δούμε εδώ μια μεταφορά για την κατάσταση στη σύγχρονη Αμερική;
Σε καμιά περίπτωση. Δεν γράφω μεταφορικά. Οι μεταφορές θολώνουν την πραγματικότητα και μας απομακρύνουν από τις ζωτικές πηγές της καθημερινής ζωής. Για μένα εκείνο που έχει τη μεγαλύτερη σημασία είναι οι συγκεκριμένες λεπτομέρειες. Προσοχή, λοιπόν, στις λεπτομέρειες. Για να είναι πετυχημένο ένα βιβλίο πρέπει να έχει την ικανότητα να μας βάζει στον κόσμο, να μας βοηθάει να παρακολουθούμε από κοντά κάθε εκδήλωσή του. Η καθημερινή αλήθεια δεν πρέπει να σκιάζεται από γενικόλογα σύννεφα και να απομακρύνεται από την ανθρώπινη εμπειρία.
Η κατάσταση, παρόλα αυτά, στη σημερινή Αμερική δεν σας απασχολεί ως συγγραφέα;
Απολύτως. Πρόκειται για σωστή καταστροφή, για κάτι ικανό να προκαλέσει μια τεράστια επανάσταση. Ο Ομπάμα απέτυχε στην πολιτική του, αλλά δεν έκανε τους ανθρώπους να νιώθουν δυστυχείς. Ο Τραμπ κάνει μόνο αυτό: εγκαθιστά τη δυστυχία ως κοινό αίσθημα. Και το χειρότερο είναι πως όσοι τον υποστήριξαν δεν λένε τίποτε γι’ αυτό. Φοβάμαι πως βρισκόμαστε μπροστά σε κάτι ιδιαιτέρως ανησυχητικό: τη γοργή παρακμή μιας μεγάλης χώρας – της χώρας μου. Τι μπορεί να προσδοκά μια χώρα της οποίας οι πολίτες ψηφίζουν για πρόεδρο έναν ανόητο; Μα, τι άλλο από το να μετατραπεί σε ένα αποτυχημένο κράτος; Ο μείζων κίνδυνος είναι να παραιτηθούμε από τη δυνατότητα να ελπίζουμε. Αλλά κατηγορείστε εμένα γι’ αυτό κι όχι τους ψηφοφόρους του Τραμπ. Δεν έκανα όσα έπρεπε ως μυθιστοριογράφος για να μη σχηματιστούν οι προϋποθέσεις που επέτρεψαν στον Τραμπ να αναλάβει την εξουσία.
Σήμερα είναι χειρότερα. Δεν είμαι πολιτικός αναλυτής, αλλά το δικομματικό σύστημα που διαιρούσε ανέκαθεν τις ΗΠΑ δεν είναι πλέον σε θέση να λειτουργήσει. Χρειάζεται οπωσδήποτε να υπάρξει κάτι καινούργιο, κάτι εντελώς διαφορετικό, αλλά κανένας δεν μπορεί να δει και να προβλέψει από πού θα προέλθει αυτό. Από τους Δημοκρατικούς, πάντως, δεν μπορούμε να το περιμένουμε. Η Χίλαρι Κλίντον επέλεξε κατά τη διάρκεια του προεκλογικού αγώνα τον Τιμ Κέιν (Tim Kaine) ως υποψήφιο αντιπρόεδρό της: ένα πολύ κακό και πολιτικά εντελώς ανέλπιδο και ατελέσφορο πρόσωπο. Θα μπορούσε να διαλέξει έναν Αφροαμερικανό, μια Λατίνα ή τον Μπένι Σάντερς. Δεν το έκανε και το Δημοκρατικό Κόμμα δεν υπάρχει πια.
Υποδεχόμενοι οι New York Times το η Χώρα, όπως είναι, την ενέταξαν στην κατηγορία του μεγάλου αμερικανικού μυθιστορήματος. Τι σημαίνει για σας, αν σημαίνει κάτι, αυτός ο όρος;
Σημαίνει μόνο τους ανθρώπους που διάβασαν το μυθιστόρημα. Πάντα προσπαθώ να γράψω αυτό που ονομάζετε «μεγάλο μυθιστόρημα». Τι νόημα θα είχε να μου πει κάποιος ότι είμαι πολύ καλός μυθιστοριογράφος χωρίς να διαβάζονται, χωρίς να έχουν απήχηση τα βιβλία μου. Ένα βιβλίο έχει πετύχει όταν το παίρνει κανείς μαζί του στην παραλία, όταν το διαβάζει στο λεωφορείο, όταν το έχει στο αυτοκίνητο. Όλα τα υπόλοιπα έχουν μικρή σημασία.
————
Η συνέντευξη αναρτήθηκε στην ιστοσελίδα του Αθηναϊκού Πρακτορείου Ειδήσεων (ΑΠΕ) στις 13 Ιουνίου 2017.
