Ποιος γνωρίζει τον/την λιμπρετίστα;

Το νού­με­ρο ένα κί­νη­τρο για να απο­φα­σί­σει το κοι­νό να πά­ει σε μια όπε­ρα εί­ναι αν η ιστο­ρία τους αρέ­σει, εί­τε πρό­κει­ται για μια ιστο­ρία που γνω­ρί­ζουν εί­τε για μια και­νούρ­για ιστο­ρία, και ιστο­ρία δεν υπάρ­χει χω­ρίς τους λι­μπρε­τί­στες. Πα­ρ’ό­λα αυ­τά έχου­με συ­νη­θί­σει να ακού­με και να λέ­με: ο Don Giovanni του Mozart, ο Otello του Verdi, η Elektra του Stauss, η Norma του Bellini, το Elisir d’amore του Donizetti… Πα­ρα­δο­σια­κά όταν μι­λά­με για μια όπε­ρα η τά­ση μας εί­ναι να ανα­φε­ρό­μα­στε στους συν­θέ­τες και μό­νο. Η δη­μιουρ­γία, όμως, ενός έρ­γου εί­ναι απο­τέ­λε­σμα της σύ­μπρα­ξης δύο αν­θρώ­πων, εκεί­νου που γρά­φει τη μου­σι­κή και εκεί­νου που γρά­φει το κεί­με­νο, το λι­μπρέ­το. Ελά­χι­στες εί­ναι οι πε­ρι­πτώ­σεις των συν­θε­τών που γρά­φουν οι ίδιοι και τα λι­μπρέ­τα για τις όπε­ρές τους, όπως οι Wagner, Menotti και Berlioz. Όταν συν­θέ­τες όπε­ρας βρί­σκουν προι­κι­σμέ­νους λι­μπρε­τί­στες με τους οποί­ους μπο­ρούν να συ­νερ­γα­στούν με ευ­χα­ρί­στη­ση και πα­ρα­γω­γι­κό­τη­τα το φως του ενός ενι­σχύ­ει τον άλ­λο. Η συ­νά­ντη­ση του Verdi με τον Boito στον Otello και τον Falstaff και του Mozart με τον Lorenzo da Ponte στο Cosi Fan Tutte και τον Don Giovanni απο­τε­λούν ηχη­ρά πα­ρα­δείγ­μα­τα. Στο πρό­σω­πο του Hugo von Hofmannsthal, ο Strauss συ­νά­ντη­σε το καλ­λι­τε­χνι­κό του άλ­λο μι­σό, έναν ποι­η­τή και άν­θρω­πο του θε­ά­τρου με τον οποίο συ­νερ­γά­στη­κε αρ­μο­νι­κά για πολ­λά χρό­νια.

Η λέ­ξη λι­μπρέ­το εί­ναι το υπο­κο­ρι­στι­κό της ιτα­λι­κής λέ­ξης libro και ση­μαί­νει μι­κρό βι­βλίο. Η σπου­δαιό­τη­τά του, όμως, κά­θε άλ­λο πα­ρά μι­κρή εί­ναι. Εί­ναι η γρα­πτή εν­σάρ­κω­ση της πλο­κής και των συ­ναι­σθη­μά­των, απο­τυ­πώ­νο­ντας την ου­σία του τα­ξι­διού κά­θε χα­ρα­κτή­ρα. Το λι­μπρέ­το με­τα­φέ­ρει τα συ­ναι­σθή­μα­τα, τους δια­λό­γους και τις πρά­ξεις των χα­ρα­κτή­ρων, δια­μορ­φώ­νο­ντας τις προ­σω­πι­κό­τη­τες και τις σχέ­σεις τους. Ένα κα­λο­γραμ­μέ­νο λι­μπρέ­το μπο­ρεί να ενι­σχύ­σει την κα­τα­νό­η­ση και τη συ­ναι­σθη­μα­τι­κή σύν­δε­ση του κοι­νού με την αφή­γη­ση της όπε­ρας. Πα­ρέ­χει ένα πλαί­σιο στους συν­θέ­τες για να δη­μιουρ­γή­σουν τη μου­σι­κή, με τα λό­για να κα­θο­δη­γούν τις με­λω­δί­ες, τις αρ­μο­νί­ες και τους ρυθ­μούς. Απο­τε­λεί τη σπον­δυ­λι­κή στή­λη του έρ­γου. Ένα δυ­να­τό λι­μπρέ­το εί­ναι η βά­ση μιας δυ­να­τής όπε­ρας.

Στον κό­σμο της σύγ­χρο­νης δη­μιουρ­γί­ας, όπου δί­νε­ται με­γα­λύ­τε­ρη έμ­φα­ση στην ιδέα, στη δο­μή, στην ιστο­ρία, οι λι­μπρε­τί­στες εί­ναι το κλει­δί για να λει­τουρ­γή­σει το έρ­γο, για το αν θα εί­ναι τε­λι­κά επι­τυ­χη­μέ­νο ή όχι, οπό­τε το να τους αγνο­ού­με, πράγ­μα που ήταν η ατυ­χής πα­ρά­δο­ση στην όπε­ρα για εκα­το­ντά­δες χρό­νια, δεν εί­ναι μό­νο άδι­κο αλ­λά και μη ρε­α­λι­στι­κό. Στις Ηνω­μέ­νες Πο­λι­τεί­ες, όπου η πα­ρα­γω­γή νέ­ων έρ­γων όπε­ρας γνω­ρί­ζει άν­θι­ση, γί­νε­ται συ­νει­δη­τή προ­σπά­θεια ώστε οι λι­μπρε­τί­στες να ανα­γνω­ρί­ζο­νται ως συν­δη­μιουρ­γοί. Οι λό­γοι για κά­τι τέ­τοιο εί­ναι ποι­κί­λοι. Μια όπε­ρα εί­ναι ένας γά­μος δύο πνευ­μά­των, δύο μυα­λών και δύο καρ­διών και η ιδέα της δυα­δι­κό­τη­τας αυ­τής θα πρέ­πει να αντι­κα­το­πτρί­ζε­ται στον τρό­πο που δη­μο­σιο­ποιεί­ται το έρ­γο, στον τρό­πο που ανα­γνω­ρί­ζε­ται, στον τρό­πο που συ­ζη­τεί­ται. Έτσι, λοι­πόν, το όνο­μά του/της λι­μπρε­τί­στα θα πρέ­πει να κα­τέ­χει την ίδια θέ­ση με εκεί­νο των συν­θε­τών, και να απο­τυ­πώ­νε­ται με τον ίδιο τρό­πο, σε προ­γράμ­μα­τα, δελ­τία τύ­που, αφί­σες και κά­θε εί­δους ανα­κοι­νώ­σεις. Αυ­τό, επί­σης, θα πρέ­πει να αντι­κα­το­πτρί­ζε­ται και στις δια­πραγ­μα­τεύ­σεις για τις αμοι­βές και τα πνευ­μα­τι­κά δι­καιώ­μα­τα των συγ­γρα­φέ­ων.

Ανά­λο­γες ανι­σό­τη­τες συ­να­ντά­με και σε άλ­λους καλ­λι­τε­χνι­κούς το­μείς. Στον κι­νη­μα­το­γρά­φο πά­ντα φι­γου­ρά­ρει το όνο­μα του σκη­νο­θέ­τη και οι σε­να­ριο­γρά­φοι ακο­λου­θούν ασθμαί­νο­ντας, στα δη­μο­φι­λέ­στε­ρα εί­δη μου­σι­κής προη­γού­νται οι ερ­μη­νευ­τές, ύστε­ρα έπο­νται οι συν­θέ­τες, ενώ οι στι­χουρ­γοί, ιδιαι­τέ­ρως των πα­λαιό­τε­ρων δε­κα­ε­τιών, πα­ρα­μέ­νουν στην αφά­νεια. Ως κοι­νό ας αρ­χί­σου­με να ανα­ρω­τιό­μα­στε ποιος έχει κο­πιά­σει για να γεν­νή­σει τις λέ­ξεις και τις ιστο­ρί­ες που μας τα­ξι­δεύ­ουν και με κά­θε ευ­και­ρία να απο­δί­δου­με τα εύ­ση­μα σε όλους τους δη­μιουρ­γούς ισά­ξια.