Μαρία Κάλλας: Οι στάχτες της ακόμα στα μάτια των κρατούντων

Τον προη­γού­με­νο μή­να συ­μπλη­ρώ­θη­καν 100 χρό­νια από τη γέν­νη­ση της Μα­ρί­ας Κάλ­λας, εκεί­νης που άλ­λα­ξε την όπε­ρα για πά­ντα πα­ρό­λο που ο χρό­νος της, τό­σο στη σκη­νή όσο και στη ζωή, ήταν με­τρη­μέ­νος. Η Μα­ρία Κάλ­λας ήταν τρα­γου­δί­στρια, ηθο­ποιός, άν­θρω­πος, γυ­ναί­κα και Ελ­λη­νί­δα. Γεν­νή­θη­κε στη Νέα Υόρ­κη, έζη­σε στην Ελ­λά­δα, την Ιτα­λία, τη Γαλ­λία και πέ­θα­νε στο Πα­ρί­σι. Μι­λού­σε άπται­στα όλες τις γλώσ­σες στις οποί­ες τρα­γου­δού­σε, αλ­λά το αί­μα της πα­ρέ­με­νε ελ­λη­νι­κό όπως χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά έλε­γε η ίδια. Δεν εί­ναι η πρώ­τη που η πα­τρί­δα μας δεν τί­μη­σε όσο της ανα­λο­γού­σε, ού­τε όσο ζού­σε ού­τε με­τά θά­να­τον. Όλοι κό­πτο­νται για την ελ­λη­νι­κό­τη­τά της, αλ­λά σχε­δόν 50 χρό­νια με­τά τον θά­να­τό της οι ιθύ­νο­ντες με κά­θε ευ­και­ρία κα­πη­λεύ­ο­νται το όνο­μά της και την ακτι­νο­βο­λία του με σκο­πό την προ­βο­λή ή/και το κέρ­δος (δεν ξε­χνά­με το άγαλ­μά της στη Διο­νυ­σί­ου Αρε­ο­πα­γί­του με πρω­το­βου­λία του Ελ­λη­νι­κού Συλ­λό­γου Μα­ρία Κάλ­λας).

Τον Οκτώ­βριο εγκαι­νί­α­σε τη λει­τουρ­γία του με­τά από χρό­νια έρευ­νας και ορ­γά­νω­σης το Μου­σείο Μα­ρία Κάλ­λας. Όχι. Το Maria Callas Museum. Το όνο­μά της με λα­τι­νι­κούς χα­ρα­κτή­ρες μό­νο. Εδώ, στην Ελ­λά­δα. Η επι­θε­τι­κή κα­μπά­νια του Δή­μου Αθη­ναί­ων μι­λά για έναν υπερ­σύγ­χρο­νο χώ­ρο, ένα νε­ο­κλα­σι­κό τριώ­ρο­φο κτί­σμα, ένα μου­σείο σχε­δια­σμέ­νο με­τά από με­λέ­τη, του­λά­χι­στον δε­κα­ε­τί­ας, από ει­δι­κούς. Το κτί­σμα αυ­τό, λοι­πόν, αν δεν εί­χε στον πλαϊ­νό του τοί­χο ένα banner με φω­το­γρα­φία της Κάλ­λας, το προ­σπερ­νάς πο­λύ εύ­κο­λα, ενώ με την εί­σο­δό σου έχεις χά­σει κά­θε αί­σθη­ση νε­ο­κλα­σι­κού χα­ρα­κτή­ρα. Το λευ­κό χρώ­μα επι­κρα­τεί πα­ντού και θυ­μί­ζει πε­ρισ­σό­τε­ρο χώ­ρους που στο­χεύ­ουν σε κά­τι απρό­σω­πο, όπως τα ια­τρεία. Ανα­ρω­τιέ­μαι με ποια κρι­τή­ρια επι­λέ­χθη­κε το συ­γκε­κρι­μέ­νο κτή­ριο για να στε­γά­σει ένα βιο­γρα­φι­κό μου­σείο. Ένα κτί­σμα με μι­κρούς χώ­ρους και στε­νή διαρ­ρύθ­μι­ση που δεν σε προ­δια­θέ­τει για το εκτό­πι­σμα και το μέ­γε­θος της προ­σω­πι­κό­τη­τας στην οποία εί­ναι αφιε­ρω­μέ­νο. Θα ήταν προ­τι­μό­τε­ρο να στε­γα­ζό­ταν σε έναν όρο­φο του σπι­τιού της Κάλ­λας στην Πα­τη­σί­ων. Τα πε­ριο­ρι­σμέ­να εκ­θέ­μα­τα θα μπο­ρού­σαν να πα­ρου­σια­στούν εκεί, σε έναν χώ­ρο που έχει άμε­ση σύν­δε­ση με την καλ­λι­τέ­χνι­δα και τη ζωή της.

Παίρ­νου­με το φυλ­λά­διο με τον χάρ­τη του μου­σεί­ου. Τρεις όρο­φοι εκ των οποί­ων μό­νο οι δύο αφο­ρούν το κοι­νό και το αντί­τι­μο των 10 ευ­ρώ. Ο τρί­τος όρο­φος δια­τί­θε­ται για εκ­δη­λώ­σεις και σε­μι­νά­ρια, αλ­λά πρό­κει­ται για έναν χώ­ρο όσο ένα με­γά­λο σα­λό­νι ―χω­ρίς πιά­νο― που το μό­νο που έχει να προ­σφέ­ρει εί­ναι η θέα σε Ακρό­πο­λη και Μη­τρό­πο­λη. Μας συμ­βού­λε­ψαν να ξε­κι­νή­σου­με την πε­ρι­ή­γη­σή μας από τον δεύ­τε­ρο όρο­φο, ο οποί­ος απαρ­τί­ζε­ται από τρία μι­κρά δω­μά­τια αφιε­ρω­μέ­να σε τρεις ρό­λους που εν­σάρ­κω­σε η Κάλ­λας (Norma, Tosca, Traviata) και ένα τέ­ταρ­το αφιε­ρω­μέ­νο στα masterclasses που έδω­σε στο Juilliard School της Νέ­ας Υόρ­κης. Η Norma ακού­γε­ται ενώ περ­πα­τά­με σε ένα σκο­τει­νό χώ­ρο που πα­ρα­πέ­μπει στο δά­σος των δρυί­δων. Την Tosca την ακού­με κα­θι­σμέ­νες σε κόκ­κι­νες κα­ρέ­κλες επο­χής, ενώ η Traviata ακού­γε­ται σε δι­πλα­νή αί­θου­σα με ανά­κλι­ντρο και προ­βο­λή ει­κό­νας δύο πα­ρα­θύ­ρων. Οι ηχο­γρα­φή­σεις που παί­ζουν και στους τέσ­σε­ρις χώ­ρους εί­ναι εύ­κο­λα προ­σβά­σι­μες στον κα­θέ­να μέ­σω δια­δι­κτύ­ου, ενώ στο όλο στή­σι­μο δια­κρί­νε­ται πρό­θε­ση εντυ­πω­σια­σμού χω­ρίς κα­μία ου­σια­στι­κή σύν­δε­ση με την καλ­λι­τέ­χνι­δα. Θα μπο­ρού­σε ο σχε­δια­σμός της έκ­θε­σης να μας προ­σφέ­ρει, συν­δυα­στι­κά με τις ηχο­γρα­φή­σεις, στοι­χειώ­δεις πλη­ρο­φο­ρί­ες όπως πό­σες φο­ρές ερ­μή­νευ­σε τον κά­θε ρό­λο, σε ποια πε­ρί­ο­δο της καλ­λι­τε­χνι­κής της πο­ρεί­ας τους πρω­το­πα­ρου­σί­α­σε, αν οι ρό­λοι αυ­τοί την εξέ­φρα­ζαν ως ιδιο­συ­γκρα­σία, κ.ά.

Κα­θώς βγαί­νου­με από το τε­λευ­ταίο δω­μά­τιο, στα δε­ξιά μας υπάρ­χει ένας τοί­χος με ένα γλωσ­σά­ρι της όπε­ρας. Το γλωσ­σά­ρι αυ­τό προ­έρ­χε­ται από το βι­βλίο Όπε­ρα για όλους της Ελέ­νης Αθα­να­σί­ου (εκδ. Fagotto 2018). Δια­βά­σα­με ποιοι εί­ναι οι συ­ντε­λε­στές, τα εί­δη των φω­νών και τα μέ­ρη της όπε­ρας. Οι ορι­σμοί ήταν απλοϊ­κοί και με ελ­λεί­ψεις. Στους συ­ντε­λε­στές δεν συ­μπε­ρι­λαμ­βά­νο­νται τα επαγ­γέλ­μα­τα του σκη­νο­γρά­φου, του εν­δυ­μα­το­λό­γου, του δρα­μα­τουρ­γού, του υπο­βο­λέα. Σύμ­φω­να με το γλωσ­σά­ρι το ρε­τσι­τα­τί­βο εί­ναι το ίδιο με την πρό­ζα, ενώ η κο­ντράλ­το ανα­φέ­ρε­ται ως εκεί­νη που πα­ρι­στά­νει αντρι­κούς ρό­λους. Οι ορι­σμοί που ανα­φέ­ρο­νται στα εί­δη των φω­νών συ­νο­δεύ­ο­νται από ηχο­γρα­φή­σεις. Οι ηχο­γρα­φή­σεις αυ­τές εί­ναι πρό­χει­ρα φτιαγ­μέ­νες με χα­μη­λή ποιό­τη­τα μέ­σων και χω­ρίς συ­νο­δεία πιά­νου. Στα πα­ρα­δείγ­μα­τα για τη με­σό­φω­νο και την κο­ντράλ­το ακού­με την ίδια τρα­γου­δί­στρια! Με ποιο σκε­πτι­κό μπο­ρούν να απο­τε­λέ­σουν ικα­νό πα­ρά­δειγ­μα για τα εί­δη των φω­νών τέ­τοιες ηχο­γρα­φή­σεις με απο­σπά­σμα­τα από άριες a capella; Οι τρα­γου­δι­στές που ηχο­γρα­φή­θη­καν ανή­κουν στο δυ­να­μι­κό της Χο­ρω­δί­ας του Δή­μου Αθη­ναί­ων. Για­τί δεν χρη­σι­μο­ποι­ή­θη­καν ηχο­γρα­φή­σεις από εκ­προ­σώ­πους της κά­θε κα­τη­γο­ρί­ας φω­νής οι οποί­οι ήταν σύγ­χρο­νοι με την Κάλ­λας ή εί­χαν συ­νερ­γα­στεί μα­ζί της (Tebaldi, Di Stefano, Simionato, Stignani, Gobbi, Ζα­χα­ρί­ου, Πα­σχά­λης, κ.ά), αλ­λά προ­τι­μή­θη­κε μια λύ­ση που προ­φα­νώς δεν εί­χε κό­στος;

Στον επό­με­νο όρο­φο μας υπο­δέ­χε­ται μέ­ρος της βι­βλιο­θή­κης της Κάλ­λας με παρ­τι­τού­ρες από όπε­ρες. Εδώ χά­θη­κε η ευ­και­ρία να μά­θου­με ότι η Κάλ­λας ήταν μια ερ­γά­τρια της μου­σι­κής, μια αφο­σιω­μέ­νη επαγ­γελ­μα­τί­ας. Μπο­ρού­σα­με με τις κα­τάλ­λη­λες πλη­ρο­φο­ρί­ες να συν­δε­θού­με με τη δια­δι­κα­σία με­λέ­της της, με τους τρό­πους που επι­στρά­τευ­σε για να κα­λύ­ψει την αδυ­να­μία της όρα­σής της, με την προ­σέγ­γι­σή της ως ηθο­ποιού. Και σε αυ­τόν τον όρο­φο βί­ντεο και ηχη­τι­κά ντο­κου­μέ­ντα που δεν απο­τε­λούν σπά­νιο υλι­κό και μπο­ρεί να βρει κα­νείς εύ­κο­λα στο δια­δί­κτυο. Στον όρο­φο αυ­τό επι­βε­βαιώ­νε­ται πως τα εκ­θέ­μα­τα που συν­δέ­ο­νται άμε­σα μα­ζί της και φέ­ρουν σπα­νιό­τη­τα εί­ναι ελά­χι­στα. Αντι­θέ­τως, υπάρ­χουν αντι­κεί­με­να άσχε­τα με την Κάλ­λας (εμπνευ­σμέ­να μεν από την ίδια, αλ­λά όχι δι­κά της): προ­το­μές, φου­λά­ρια, κο­κάρ­δες, τρα­που­λό­χαρ­τα και μά­λι­στα ο το­μέ­ας αυ­τός τι­τλο­φο­ρεί­ται ως “Ο μύ­θος και η κλη­ρο­νο­μιά της”! Δι­κά της μό­νο τέσ­σε­ρα απο­γευ­μα­τι­νά σύ­νο­λα, δύο κο­στού­μια, μία πε­ρού­κα και διά­φο­ρα αξε­σουάρ, τα οποία ού­τε καν συ­νο­δεύ­ο­νται με αντί­στοι­χο φω­το­γρα­φι­κό υλι­κό να την πα­ρου­σιά­ζει να τα φο­ρά­ει. Προ­γράμ­μα­τα, συμ­βό­λαια, ντο­κου­μέ­ντα πα­ρου­σιά­ζο­νται εί­τε ψη­φια­κά εί­τε ως τυ­πω­μέ­να αντί­γρα­φα. Ο προ­ϋ­πο­λο­γι­σμός του μου­σεί­ου δεν προ­έ­βλε­πε την αγο­ρά ή ενοι­κί­α­ση πρω­τό­τυ­πων εκ­θε­μά­των;

Επι­στο­λο­γρα­φία μό­νο άλ­λων προς την Κάλ­λας και όχι δι­κή της προς άλ­λους. Δύο τοί­χοι αφιε­ρω­μέ­νοι στους αν­θρώ­πους που την επη­ρέ­α­σαν και τη δια­μόρ­φω­σαν. Ο Visconti που­θε­νά! Ο άν­θρω­πος που σμί­λε­ψε τη σκη­νι­κή της ει­κό­να, ο άν­θρω­πος που η Κάλ­λας λά­τρευε. Έχου­με ανα­φο­ρά στη Μα­ρία Τρι­βέλ­λα, που δεν υπήρ­ξε κα­θο­ρι­στι­κή για την πο­ρεία της. Αντι­θέ­τως, η Elvira de Hidalgo εί­ναι αυ­τή που της με­τέ­φε­ρε όλη τη γνώ­ση της ιτα­λι­κής σχο­λής τρα­γου­διού και που υπήρ­ξε και φί­λη και μά­να για εκεί­νη, μα ού­τε αυ­τή η σχέ­ση φω­τί­ζε­ται επαρ­κώς. Ένα τμή­μα του πρώ­του ορό­φου τι­τλο­φο­ρεί­ται ως «Προ­σω­πι­κό­τη­τα» και πε­ρι­λαμ­βά­νει ένα ψη­φια­κό άλ­μπουμ με φω­το­γρα­φί­ες. Πώς πα­ρου­σιά­ζε­ται αυ­τή η προ­σω­πι­κό­τη­τα επαρ­κώς μό­νο από φω­το­γρα­φί­ες; Οι τό­σοι με­λε­τη­τές της ζω­ής και του έρ­γου της, οι ιδιώ­τες συλ­λέ­κτες που γνω­ρί­ζου­με ότι δια­θέ­τουν πολ­λά πε­ρισ­σό­τε­ρα από αυ­τό το μου­σείο δεν επι­στρα­τεύ­τη­καν ώστε να συμ­βάλ­λουν σε ένα αλη­θι­νά πα­γκό­σμιο μου­σείο για μια πα­γκό­σμια προ­σω­πι­κό­τη­τα;

Η συ­νο­λι­κή μας εντύ­πω­ση ήταν εκεί­νη της απο­ρί­ας και της απο­γο­ή­τευ­σης. Πώς εί­ναι δυ­να­τόν με­τά από τό­σα χρό­νια ανα­μο­νής για ένα τέ­τοιο έρ­γο να πα­ρα­δί­δε­ται στο πα­γκό­σμιο κοι­νό ένα μου­σείο που φα­νε­ρώ­νει μια εντε­λώς επι­φα­νεια­κή προ­σέγ­γι­ση; Οι συ­ντε­λε­στές του μου­σεί­ου άρα­γε συμ­βου­λεύ­τη­καν γνώ­στες και λά­τρεις της όπε­ρας και της Μα­ρί­ας Κάλ­λας; Κα­νέ­να αί­σθη­μα ευ­θύ­νης και σε­βα­σμού για τον άν­θρω­πο, την προ­σφο­ρά και τη σπου­δαιό­τη­τά του; Κα­νείς δεν βού­τη­ξε στη ζωή και την ψυ­χή της; Κα­νείς δεν νοιά­στη­κε να της φτιά­ξει ένα σπί­τι πραγ­μα­τι­κό στον τό­πο της; Θλί­ψη για άλ­λη μια φο­ρά, αλ­λά και θυ­μός. Φεύ­γο­ντας, πή­ρα­με μα­ζί μας ένα τε­ρά­στιο κρί­μα αντί να έχου­με δο­νη­θεί από την ύπαρ­ξη και την κλη­ρο­νο­μιά της Μα­ρί­ας Κα­λο­γε­ρο­πού­λου.

Υ.Γ. Αξί­ζει πά­νω στο ίδιο θέ­μα να δια­βά­σε­τε τα εμπε­ρι­στα­τω­μέ­να άρ­θρα της Αρ­γυ­ρώς Μπο­ζώ­νη στη Lifo:
https://​www.​lifo.​gr/​culture/​eik​asti​ka/​kati-​den-​paei-​kala-​me-​ti-​maria-​kallas
https://​www.​lifo.​gr/​now/​ent​erta​inme​nt/​ti-​sym​bain​ei-​me-​moyseio-​maria-​kallas-​oi-​ype​ythy​noi-​sho​liaz​oyn-​ta-​lathi-​sta