Opera/tions {2}

Η αυλαία ανοίγει. Στην πρώτη σκηνή, βιασμός και διπλό φονικό. Σκληρή εικόνα και ίσως μπούμε στη διαδικασία να αναλογιστούμε πώς ένα τόσο σκληρό θέμα επιλέγεται να παρασταθεί στη σκηνή μιας όπερας. Ξεκινώντας ήδη από την αρχαία τραγωδία και περιδιαβαίνοντας στην ιστορία της όπερας δεν είναι λίγα τα παραδείγματα φρικτών γεγονότων στο κέντρο της πλοκής ενός έργου. Στην πλειοψηφία τους, πάντως, αφορούσαν μυθικά ή βιβλικά πρόσωπα, ιστορικά γεγονότα, βασιλικές οικογένειες, περιβάλλοντα δηλαδή που επέτρεπαν στον θεατή μια συναισθηματική απόσταση. Από τον 20ό αιώνα και μετά οι δημιουργοί επιλέγουν πολύ συχνά τη θεματολογία τους σε συνάρτηση με την επικαιρότητα και το τι απασχολεί τον καθημερινό άνθρωπο. Αυτός είναι ένας ένας δρόμος που ακολουθούν και οι τωρινοί δημιουργοί ώστε το είδος της όπερας να συνεχίσει να μας αφορά αλλά και να αποτελεί όχημα προβληματισμού και κινητοποίησης του κοινού. Ζούμε σε μια εποχή στην οποία η τέχνη καλείται, και οφείλει, να πάρει θέση για κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα. Υπάρχει η ανάγκη της διδασκαλίας μέσω του πολιτισμού, όχι με την έννοια του διδάγματος αλλά της εκπαίδευσης.

Η όπερα Dead man walking, σε μουσική του Jake Heggie και λιμπρέτο του Terrence McNally, έκανε πρεμιέρα στην Όπερα του Σαν Φρανσίσκο το 2000 και έκτοτε έχει παρουσιαστεί σε περισσότερες από εβδομήντα παραστάσεις στις ΗΠΑ. Σύμφωνα με τη Metropolitan Opera, της οποίας άνοιξε και τη σεζόν φέτος, είναι η πιο πολυπαιγμένη σύγχρονη όπερα του 21ου αιώνα. Βασισμένη στα απομνημονεύματα της Αδελφής Helen Prejean, η οποία όλη της τη ζωή αγωνίζεται για την κατάργηση της θανατικής ποινής, περιγράφει τον αγώνα της να πείσει έναν στυγνό δολοφόνο να σώσει την ψυχή του και αποτελεί ένα από τα πιο επιτυχημένα δείγματα γραφής του Jake Heggie. Οφείλεται άραγε αυτό στο δυνατό του θέμα; Πιστεύω πως ναι. Πρόκειται για ένα έργο που πραγματεύεται αληθινά εγκλήματα, μια ιστορία μεταστροφής, έναν οδηγό για τη γραφειοκρατία της θανατικής ποινής (κατηγορίες, καταδίκες, εφέσεις, αιτήσεις επιείκειας), μια αγωνιώδη συνάντηση με τις οικογένειες των θυμάτων και ένα επείγον επιχείρημα ότι κανείς δεν πρέπει να πεθάνει στα χέρια του κράτους.

Μέσα στα είκοσι τρία αυτά χρόνια που παίζεται η όπερα σε όλη την Αμερική, αλλά και εκτός συνόρων, έχει αποτελέσει αφορμή συζητήσεων αλλά και αλλαγών στη νομοθεσία σχετικά με τη θανατική ποινή. Η Αδελφή Helen Prejean εργάζεται αδιάκοπα για τον σκοπό αυτό αλλά η προβολή του μέσα από ένα σκηνικό έργο προσφέρει ένα αδιαμφισβήτητο πλεονέκτημα. Παρόλο που τα γραπτά της οδήγησαν στη δημιουργία της επιτυχημένης ομώνυμης ταινίας το 1995, η επιρροή που μπορεί να ασκήσει μια ζωντανή εμπειρία στο κοινό είναι ασύγκριτη. Τόσο ο λόγος όσο και η μουσική μπορούν να περάσουν τα πιο βαθιά και δύσκολα μηνύματα και να ανάψουν τη σπίθα στους παρευρισκόμενους ώστε από κοινό να μετατραπούν σε κοινωνούς και κοινότητα.

Φέτος, μετά την ολοκλήρωση της τελικής πρόβας στη Metropolitan Opera ακολούθησε δεξίωση κατά την οποία οι παράγοντες του θεάτρου συνδιαλέχθηκαν με την Αδελφή Helen Prejean και μια ομάδα ακτιβιστών κατά της θανατικής ποινής που είχε προσκαλέσει η ίδια. Το αίτημα για πλήρη κατάργηση της θανατικής ποινής παραμένει ακόμα ενεργό μιας και οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι ο πέμπτος πιο ενεργός εκτελεστής μεταξύ των εθνών, μετά την Κίνα, το Ιράν, τη Σαουδική Αραβία και την Αίγυπτο. Σε συνέχεια της δεξίωσης και των συζητήσεων εκεί, η Prejean και οι καλεσμένοι της περπάτησαν το τετράγωνο μέχρι την πανεπιστημιούπολη του Πανεπιστημίου Fordham στο Μανχάταν, για να συζητήσουν την κατάσταση του κινήματος με τους φοιτητές.

Η πρωταγωνίστρια της όπερας, Joyce DiDonato, επισκεπτόμενη τον ρόλο ξανά και ξανά μέσα στα χρόνια κατέληξε να εμβαθύνει και να συνδεθεί τόσο που όχι μόνο έγινε φίλη με την Αδελφή Helen Prejean αλλά πέρασε στον ακτιβισμό για τα δικαιώματα των θανατοποινιτών και με δική της πρωτοβουλία δίδαξε μουσική σε φυλακές και παρουσίασε μικρά ρεσιτάλ. Αποκορύφωμα αυτής της προσπάθειας ήταν η άμεση σύνδεση της όπερας Dead man walking με τον πραγματικό τόπο, την φυλακή υψίστης ασφαλείας. Η DiDonato και μέλη του θιάσου παρουσίασαν αποσπάσματα από την όπερα στο σωφρονιστικό κατάστημα Sing Sing, μια φυλακή υψίστης ασφαλείας περίπου τριάντα μίλια βόρεια της Νέας Υόρκης, συνοδευόμενοι από μια χορωδία φυλακισμένων ανδρών.

Θεματικές τέτοιου τύπου είναι, λοιπόν, απόλυτα κατάλληλες για να γίνουν όπερες αλλά και απαραίτητες για να οδηγηθούμε σε υπέρβαση. Οι πρωταγωνιστές, το κοινό, ακτιβιστές, αλλά ακόμα και οι ίδιοι οι βαρυποινίτες μέσα από την επαφή τους με τη μουσική και την ομαδική ενασχόληση με ένα ανθρώπινο αίτημα δημιούργησαν μέσα τους χώρο για κάτι άλλο που ως τότε δεν γνώριζαν. Χαρακτηριστική είναι η ερώτηση που απηύθυνε στην Αδελφή Helen Prejean ένας από τους φυλακισμένους στο σωφρονιστικό κατάστημα Sing Sing κατά τη διάρκεια των προβών:

"Αδελφή Helen, πώς συγχωρούμε τους εαυτούς μας; Πώς βγαίνουμε από τη ντροπή και την ενοχή και περνάμε στη μεταμέλεια;"

https://www.metopera.org/disco...