Έλενα Νικολαΐδη: Η πρώτη ελληνίδα μέτζο-σοπράνο διεθνούς βεληνεκούς

Η Έλε­να Νι­κο­λα­ΐ­δη γεν­νιέ­ται στη Φώ­καια της Μι­κράς Ασί­ας ή τη Σμύρ­νη το 1909 ή τo 1906 και με­τά τη μι­κρα­σια­τι­κή κα­τα­στρο­φή εγκα­θί­στα­ται με την οι­κο­γέ­νειά της αρ­χι­κά στη Λέ­σβο. Από εκεί φεύ­γουν για την Αθή­να και η Έλε­να σπου­δά­ζει μο­νω­δία στο Ωδείο Αθη­νών με την Αρ­γυ­ρώ Γκί­νη. Από πο­λύ νω­ρίς εί­ναι εμ­φα­νή όλα εκεί­να τα χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά και χα­ρί­σμα­τα στα οποία στη­ρί­ζε­ται μια διε­θνής κα­ριέ­ρα. Μο­να­δι­κός φω­νη­τι­κός πλού­τος, υπο­κρι­τι­κή δει­νό­τη­τα, αρ­μο­νι­κή εμ­φά­νι­ση και σκη­νι­κή πα­ρου­σία, αξιο­ση­μεί­ω­τη ερ­γα­τι­κό­τη­τα και επι­μέ­λεια. Μέ­χρι αυ­τή την χρο­νι­κή στιγ­μή ´Ελ­λη­νες τρα­γου­δι­στές με διε­θνή στα­διο­δρο­μία ανή­κουν στις κα­τη­γο­ρί­ες των σο­πρά­νο, τε­νό­ρων και μπά­σων. Η Νι­κο­λα­ΐ­δη θα εξε­λι­χθεί ως η πρώ­τη Ελ­λη­νί­δα μέ­τζο-σο­πρά­νο που μπο­ρεί να στα­θεί στο πα­γκό­σμιο στε­ρέ­ω­μα.
Γί­νε­ται μέ­λος του Ελ­λη­νι­κού Με­λο­δρά­μα­τος το 1929 και τρα­γου­δά για πρώ­τη φο­ρά τον Οκτώ­βρη του 1930 στην όπε­ρα του Σα­κελ­λα­ρί­δη Το στοι­χειω­μέ­νο κά­στρο. Στα επό­με­να πέ­ντε με έξι χρό­νια κα­τα­κτά το ρε­περ­τό­ριο της μέ­τζο και το 1936 φεύ­γει για τη Βιέν­νη μα­ζί με τον σύ­ζυ­γό της Θά­νο Μέλ­λο, αδελ­φό του Ηλία Βε­νέ­ζη. Συμ­με­τέ­χει στον δια­γω­νι­σμό Belvedere, έναν από τους ση­μα­ντι­κό­τε­ρους δια­γω­νι­σμούς τρα­γου­διού στον κό­σμο. Κα­τα­λαμ­βά­νει την τέ­ταρ­τη θέ­ση, αλ­λά εκεί την ακού­ει ο σπου­δαί­ος μα­έ­στρος Bruno Walter ο οποί­ος αντι­λαμ­βά­νε­ται αμέ­σως το καλ­λι­τε­χνι­κό της μέ­γε­θος και την προ­σλαμ­βά­νει ως σο­λίστ στην Κρα­τι­κή Όπε­ρα της Βιέν­νης όπου κά­νει το ντε­μπού­το της στις 16 Δε­κεμ­βρί­ου 1936. Θα πα­ρα­μεί­νει στο δυ­να­μι­κό του θε­ά­τρου για 12 χρό­νια και θα τρα­γου­δή­σει ένα ευ­ρύ ρε­περ­τό­ριο που πε­ρι­λαμ­βά­νει όπε­ρες των Verdi, Wagner, Rossini, Mozart, Tchaikovsky, Strauss, Puccini, Offenbach κ.ά. Το Αυ­στρια­κό Κρά­τος την τι­μά με τον τί­τλο της Kammersängerin. Πα­ράλ­λη­λα εμ­φα­νί­ζε­ται στις με­γα­λύ­τε­ρες ευ­ρω­παϊ­κές σκη­νές και το 1948 επι­στρέ­φει στην Αθή­να για να τρα­γου­δή­σει Carmen με την Εθνι­κή Λυ­ρι­κή Σκη­νή οκτώ φο­ρές μέ­σα σε δύο εβδο­μά­δες. Ο ρό­λος της Carmen θα εί­ναι ένας από τους πιο ση­μα­ντι­κούς της κα­ριέ­ρας της, με την ερ­μη­νεία της θα βά­λει την υπο­γρα­φή της και για τις επό­με­νες γε­νιές. Χρό­νια αρ­γό­τε­ρα ακό­μα μια Ελ­λη­νί­δα, η Αγνή Μπάλ­τσα θα λάμ­ψει στον ίδιο ρό­λο.

Το 1949 ξε­κι­νά ένα νέο κε­φά­λαιο στη ζωή της Νι­κο­λα­ΐ­δη. Στις 20 Ια­νουα­ρί­ου του 1949 τρα­γου­δά για πρώ­τη φο­ρά μπρο­στά σε αμε­ρι­κα­νι­κό κοι­νό στο Town Hall της Νέ­ας Υόρ­κης. Το πε­ριο­δι­κό Time της αφιε­ρώ­νει κε­ντρι­κό άρ­θρο: «Η με­λα­χρι­νή Έλε­να Νι­κο­λα­ΐ­δη, σί­γου­ρη και όμορ­φη μέ­σα σε ένα ανοι­χτό­χρω­μο φό­ρε­μα από τα­φτά, βγή­κε στη σκη­νή του Town Hall του Μαν­χά­ταν, ένω­σε τα χέ­ρια της και άρ­χι­σε να τρα­γου­δά. Η φω­νή της, που κυ­μαί­νε­ται από μια απα­λή πλού­σια κο­ντράλ­το μέ­χρι μια λα­μπρή μέ­τζο-σο­πρά­νο, κι­νή­θη­κε με άνε­ση σε ένα ρε­περ­τό­ριο με τρα­γού­δια των Gluck, Haydn, Schubert, Rossini, Mahler, Ravel και De-Falla το οποίο ολο­κλη­ρώ­θη­κε με τη Σκη­νή της Υπνο­βα­σί­ας της Λαί­δης Μάκ­μπεθ του Verdi. Οι θε­α­τές έψα­ξαν τα προ­γράμ­μα­τά τους για να κοι­τά­ξουν το όνο­μα της τρα­γου­δί­στριας ξα­νά. Η τρια­ντά­χρο­νη Έλε­να Νι­κο­λα­ΐ­δη, που έκα­νε το ντε­μπού­το της στις ΗΠΑ και ήταν σχε­δόν άγνω­στη εκτός Αθή­νας και Βιέν­νης, εί­χε πε­τύ­χει μία από τις με­γά­λες επι­τυ­χί­ες της σε­ζόν.» Στην Herald Tribune της επό­με­νης ημέ­ρας ο μου­σι­κο­κρι­τι­κός Jerome D. Bohm γρά­φει: «Στα 20 χρό­νια που γρά­φω μου­σι­κές κρι­τι­κές και στα δι­πλά­σια που έχω πε­ρά­σει ακού­γο­ντας τους πε­ρισ­σό­τε­ρους από τους κα­λύ­τε­ρους τρα­γου­δι­στές του κό­σμου, δεν έχω συ­να­ντή­σει με­γα­λύ­τε­ρη φω­νή ή τρα­γου­δί­στρια... μια πραγ­μα­τι­κή κο­ντράλ­το με τε­ρά­στιο εύ­ρος... Πού ήταν οι ανι­χνευ­τές τα­λέ­ντων της Metropolitan Opera και πα­ρέ­λει­ψαν να προ­σλά­βουν την Έλε­να Νι­κο­λα­ΐ­δη;»
Τον Δε­κέμ­βριο του ίδιου χρό­νου τρα­γου­δά στην Elektra του Strauss με τη New York Philharmonic υπο τη διεύ­θυν­ση του Δη­μή­τρη Μη­τρό­που­λου, η βρα­διά αυ­τή θα μεί­νει στην ιστο­ρία. Τα­ξι­δεύ­ει και εμ­φα­νί­ζε­ται σε Αυ­στρα­λία και Κα­να­δά και κά­θε εμ­φά­νι­σή της ακο­λου­θεί­ται από δι­θυ­ραμ­βι­κά σχό­λια. Φαί­νε­ται πως οι κρι­τι­κές και η έντο­νη εντύ­πω­ση που έκα­νε εκεί­νο το πρώ­το ρε­σι­τάλ της Νι­κο­λα­ΐ­δη στη Νέα Υόρ­κη έφτα­σαν στα σω­στά αυ­τιά. Στις 13 Νο­εμ­βρί­ου το 1951 κά­νει το ντε­μπού­το της στην Metropolitan Opera ως Amneris στην Aida του Verdi. Μα­ζί της ντε­μπου­τά­ρει ο σπου­δαί­ος George London, ενώ το υπό­λοι­πο καστ, με­τα­ξύ άλ­λων, πε­ριε­λάμ­βα­νε τους Mario del Monaco, Zinka Milanov, και Jerome Hines. Η Έλε­να Νι­κο­λα­ΐ­δη ανα­δει­κνύ­ε­ται σε πο­λύ­τι­μο κε­φά­λαιο στον χώ­ρο της όπε­ρας στις Ηνω­μέ­νες Πο­λι­τεί­ες και μέ­σα στους επό­με­νους μή­νες το Κο­γκρέ­σο θα πε­ρά­σει ει­δι­κό νο­μο­σχέ­διο που θα εξα­σφα­λί­σει άδεια πα­ρα­μο­νής και ερ­γα­σί­ας για εκεί­νη και την οι­κο­γέ­νειά της. Το κοι­νό τη λα­τρεύ­ει και το 1952 ψη­φί­ζε­ται ως η πιο αγα­πη­τή τρα­γου­δί­στρια της Αμε­ρι­κής, με την Eileen Farrell στη δεύ­τε­ρη θέ­ση. Τρα­γου­δά στη Metropolitan Opera μέ­χρι το 1955.

Το 1960 στα­δια­κά απο­σύ­ρε­ται από τη σκη­νή και απο­φα­σί­ζει να αφιε­ρω­θεί στη δι­δα­σκα­λία. Προ­σλαμ­βά­νε­ται από το Florida State University και πα­ρα­μέ­νει εκεί για 16 χρό­νια. Το 1976 της απο­νέ­με­ται το βρα­βείο του πιο Δια­κε­κρι­μέ­νου Κα­θη­γη­τή της Χρο­νιάς, η με­γα­λύ­τε­ρη τι­μή που μπο­ρεί να απο­δώ­σει το Πα­νε­πι­στή­μιο. Την επό­με­νη χρο­νιά ο συν­θέ­της Carlisle Floyd την προ­σκα­λεί να γί­νει μέ­λος του δι­δα­κτι­κού προ­σω­πι­κού του Houston Opera Studio που ο ίδιος εί­χε ιδρύ­σει μα­ζί με τον γε­νι­κό διευ­θυ­ντή της Houston Grand Opera David Gockley. Ο Floyd εκτι­μού­σε βα­θιά τη Νι­κο­λα­ΐ­δη και ήταν ήδη φί­λοι και συ­νερ­γά­τες. Μά­λι­στα, της αφιέ­ρω­σε την όπε­ρά του Of Mice and Men. Κά­πο­τε δή­λω­σε ότι ήταν μία από τις δύο ή τρεις πιο δυ­να­μι­κές τρα­γου­δί­στριες που εί­χε δει πο­τέ στη σκη­νή - το εί­δος της τρα­γου­δί­στριας που δεν μπο­ρού­σες να πά­ρεις τα μά­τια σου από πά­νω της και πως ως δα­σκά­λα, ήταν ασυ­νή­θι­στα επι­τυ­χη­μέ­νη στο να με­τα­φέ­ρει στους μα­θη­τές της την ατρό­μη­τη αφο­σί­ω­σή της στο τρα­γού­δι και την αυ­το­πε­ποί­θη­σή της. Πράγ­μα­τι, ως παι­δα­γω­γός εί­χε μια δεύ­τε­ρη επι­τυ­χη­μέ­νη κα­ριέ­ρα και συ­νέ­χι­σε να δι­δά­σκει ως το 1994. Γα­λού­χη­σε ση­μα­ντι­κούς τρα­γου­δι­στές όπως η σο­πρά­νο Erie Mills, ο μπά­σο-βα­ρύ­το­νος Eric Halfvarson, ο τε­νό­ρος Bruce Ford, ο βα­ρύ­το­νος Richard Paul Fink και η μέ­τζο-σο­πρά­νο Denyce Graves. Σή­με­ρα στον κό­σμο του YouTube και των μέ­σων κοι­νω­νι­κής δι­κτύ­ω­σης κά­τω από τις ηχο­γρα­φή­σεις της ή σε αφιε­ρώ­μα­τα για εκεί­νη θα βρει κα­νείς σχό­λια από μα­θη­τές της οι οποί­οι ανα­φέ­ρο­νται σε εκεί­νη με λό­για ευ­γνω­μο­σύ­νης και τρυ­φε­ρό­τη­τας. Η Niki, όπως την απο­κα­λού­σαν, ήταν αυ­στη­ρή όταν έπρε­πε, Ελ­λη­νί­δα μα­μά όταν υπήρ­χε ανά­γκη, αλ­λά και σπου­δαία γνώ­στης του αντι­κει­μέ­νου της.

Η Έλε­να Νι­κο­λα­ΐ­δη άφη­σε την τε­λευ­ταία της πνοή στο Tallahassee των ΗΠΑ, τον Νο­έμ­βριο του 2002, σε ηλι­κία 96 ετών. Η μα­κρά ζωή της ήταν ένα συ­νε­χές τα­ξί­δι και στις απο­σκευ­ές της κου­βα­λού­σε πά­ντα τη διά­θε­ση για αλ­λα­γή, για σκλη­ρή δου­λειά, την φλό­γα και την αφο­σί­ω­ση στην τέ­χνη της.