Καλύτερα να κοιτάς τα αστέρια παρά να βλέπεις αστεράκια ή Γιατί δεν πρέπει να εμπιστεύεται κανείς τυφλά το ίντερνετ

Η με­τά­φρα­ση εί­ναι προ­ϊ­όν του μα­θή­μα­τος «Με­τά­φρα­ση από τα Ισπα­νι­κά στα Ελ­λη­νι­κά» που δι­δά­σκει ο επί­κου­ρος κα­θη­γη­τής Κων­στα­ντί­νος Πα­λαιο­λό­γος στο πλαί­σιο του Δια­τμη­μα­τι­κού Προ­γράμ­μα­τος Με­τα­πτυ­χια­κών Σπου­δών της Φι­λο­σο­φι­κής Σχο­λής του ΑΠΘ «Διερ­μη­νεία και Με­τά­φρα­ση», κα­τεύ­θυν­ση Με­τά­φρα­σης. Συμ­με­τεί­χαν οι φοι­τή­τριες: Χρι­στί­να Ευ­θυ­μί­ου, Θω­μαή Κων­στα­ντί­νου, Αν­δρο­μά­χη Πα­παγ­γε­λή, Χρυ­σού­λα Χρυ­σου­λά­κη.

Το 1924 ο ει­κο­σά­χρο­νος Πά­μπλο Νε­ρού­δα εκ­δί­δει στο Σα­ντιά­γο της Χι­λής το δεύ­τε­ρο βι­βλίο του, στον εκ­δο­τι­κό οί­κο Nascimento, με τί­τλο Εί­κο­σι ερω­τι­κά ποι­ή­μα­τα και ένα τρα­γού­δι χω­ρίς κα­μιάν ελ­πί­δα. Από αυ­τά, το «Ποί­η­μα 20» έγι­νε ιδιαί­τε­ρα διά­ση­μο. Ποιος δεν θυ­μά­ται τους όμορ­φους αλε­ξαν­δρι­νούς στί­χους που το συν­θέ­τουν; Το ποί­η­μα ξε­κι­νά­ει ως εξής:

Puedo escribir los versos más tristes esta noche.
Escribir, por ejemplo: «La noche está estrellada,
y tiritan, azules, los astros, a lo lejos»^[1]

Στην κα­θο­μι­λου­μέ­νη, θα μπο­ρού­σα­με να πού­με: «Χθες, το πρω­ι­νό ήταν συν­νε­φια­σμέ­νο, το από­γευ­μα ηλιό­λου­στο και η νύ­χτα ένα­στρη». Κά­τι το οποίο, προ­φα­νώς, δεν μπο­ρεί πα­ρά να ση­μαί­νει, πά­νω κά­τω, ότι «τα σύν­νε­φα εί­χαν κα­λύ­ψει τον ου­ρα­νό το πρωί, ο ήλιος έλα­μπε το από­γευ­μα και τα αστέ­ρια λα­μπύ­ρι­ζαν τη νύ­χτα». Αυ­τός εί­ναι ο λό­γος που εξε­πλά­γην όταν βρή­κα εντε­λώς τυ­χαία στο ίντερ­νετ^[2] πως ο Αμε­ρι­κα­νός με­τα­φρα­στής W[illiam] S[tanley] Merwin το εί­χε απο­δώ­σει ως εξής:

Tonight I can write the saddest lines.
Write for example, «The night is shattered
and the blue stars shiver in the distance».

Βέ­βαια, σύμ­φω­να με το αγ­γλοϊ­σπα­νι­κό λε­ξι­κό Simon and Schuster’s International Dictionary, η πρώ­τη ση­μα­σία του ρή­μα­τος shatter εί­ναι: «κα­τα­στρέ­φω, κά­νω κομ­μά­τια, σπάω, συ­ντρί­βω, θρυμ­μα­τί­ζω, κα­τα­κερ­μα­τί­ζω». Δη­λα­δή, στην εκ­δο­χή του Merwin, η νύ­χτα δεν εί­ναι estrellada με την έν­νοια «ένα­στρη», αλ­λά estrellada με την έν­νοια «συ­ντριμ­μέ­νη». Αντί­θε­τα, οι με­τα­φρα­στές David Ossman και Carlos B. Hagen,^[3] το εί­χαν απο­δώ­σει ως εξής:

I can write the saddest poem of all tonight.
Write, for instance: «The night is full of stars,
and the stars, blue, shiver in the distance».

Έτσι έχουν τα πράγ­μα­τα, συλ­λο­γί­στη­κα: ενώ στη με­τά­φρα­σή τους οι Ossman και Hagen εί­δαν στον ου­ρα­νό γα­λή­νια και αλη­θι­νά αστέ­ρια, ο Merwin, σκο­ντά­φτο­ντας σε μια γλωσ­σι­κή πέ­τρα που τον κα­τα­κρή­μνι­σε σε άτο­πο νό­η­μα, εί­δε, με­τα­φο­ρι­κά μό­νο, αστε­ρά­κια, ως συ­νέ­πεια ενός δυ­να­τού χτυ­πή­μα­τος. Ωστό­σο, δε­δο­μέ­νου ότι ο Merwin εί­ναι με­τα­φρα­στής που χαί­ρει ιδιαί­τε­ρης εκτί­μη­σης, και ότι τα κεί­με­να που ανα­πα­ρά­γο­νται στο ίντερ­νετ δεν εί­ναι πά­ντα απο­λύ­τως αξιό­πι­στα, προ­σπά­θη­σα να επα­λη­θεύ­σω την ύπαρ­ξη της εν λό­γω με­τά­φρα­σης στην έκ­δο­ση Twenty Love Poems and a Song of Despair.^[4] Κα­θώς ήταν αδύ­να­τον να βρω αυ­τό το βι­βλίο στο Μπου­έ­νος Άι­ρες, κα­τά­φε­ρα να μου στεί­λει το συ­γκε­κρι­μέ­νο από­σπα­σμα μια φί­λη από τις ΗΠΑ, η Michele McKay Aynesworth.^[5]

Και εί­ναι γε­γο­νός ότι σε αυ­τό το βι­βλίο η με­τά­φρα­ση του Merwin εί­ναι αρ­κε­τά δια­φο­ρε­τι­κή:

Write, for example, «The night is starry
and the stars are blue and shiver in the distance» (σελ. 57).

Συ­νε­πώς, αυ­τό ση­μαί­νει, ότι ο Merwin με­τέ­φρα­σε άψο­γα την ένα­στρη νύ­χτα του Νε­ρού­δα. O λό­γος, όμως, για τον οποί­ον η εκ­δο­χή με το ασυ­νάρ­τη­το shattered εμ­φα­νί­ζε­ται σε τό­σες ιστο­σε­λί­δες, απο­τε­λεί για μέ­να μυ­στή­ριο. Αυ­τό το μυ­στή­ριο με έκα­νε να υπο­πτευ­θώ ότι ίσως ού­τε η με­τά­φρα­ση που κυ­κλο­φο­ρεί στο ίντερ­νετ και απο­δί­δε­ται στους Ossman και Hagen εί­ναι η αυ­θε­ντι­κή. Έτσι –ακό­μα και με κίν­δυ­νο αυ­τή η κυ­ρία να με στεί­λει, και με το δί­κιο της, στο διά­ο­λο– ενό­χλη­σα ξα­νά τη Michele, ζη­τώ­ντας της αυ­τή τη φο­ρά να ανα­ζη­τή­σει την εν λό­γω με­τά­φρα­ση και να εξα­κρι­βώ­σει πώς εμ­φα­νί­ζε­ται στο βι­βλίο^[6]. Πράγ­μα­τι, και χά­ριν στη γυ­ναι­κεία ανε­κτι­κό­τη­τά της, η υπο­ψία μου επι­βε­βαιώ­θη­κε:

Write, for instance: «The night is full of stars,
and the planets, blue, twinkle far away» (σελ. 77).

Από αυ­τό το συμ­βάν –τό­σο ποι­η­τι­κό, θλιμ­μέ­νο, ένα­στρο, αστρι­κό και πλα­νη­τι­κό– μπο­ρού­με να εξα­γά­γου­με το εξής δί­δαγ­μα: το ίντερ­νετ εί­ναι αναμ­φί­βο­λα πο­λύ χρή­σι­μο για να ενη­με­ρω­νό­μα­στε με τα­χύ­τη­τα, αλ­λά του­λά­χι­στον όσον αφο­ρά τα λο­γο­τε­χνι­κά ζη­τή­μα­τα (όπου επι­κρα­τούν λε­πτές έν­νοιες και απο­χρώ­σεις) τα βι­βλία εξα­κο­λου­θούν να εί­ναι το πιο κα­τάλ­λη­λο ερ­γα­λείο.

__________
Πρώ­τη δη­μο­σί­ευ­ση του πα­ρό­ντος κει­μέ­νου: El Trujamán. Revista diaria de traducción, Δε­κέμ­βριος 2014.