Συμφωνία σε άσπρο, η Νέλλη Ιωνίδου-Γουίστλερ

Τζέιμς ΜακΝήλ Γουίστλερ, «Symphony In White No 3»
Τζέιμς ΜακΝήλ Γουίστλερ, «Symphony In White No 3»

Η Hellen Euprosyne (Nellie ή Nelly) Whistler-Ionides (Ελένη Ευφροσύνη (Νέλλη) Ιωνίδου –Γουίστλερ (15 Οκτ. 1849-Ιαν. 1917) δεν είναι τόσο γνωστή ως μοντέλο προραφαηλιτών ζωγράφων, αλλά ως η έμπιστη κουνιάδα του μεγάλου αμερικάνου ζωγράφου Τζέιμς (Τζίμη) ΜακΝήλ Γουίστλερ, (James McNeil Whistler), αν και ο Γουίστλερ με αυστηρά κριτήρια δεν ανήκει στη σχολή των προραφαηλιτών. είναι μια κατηγορία μοναχός του.

H Nelly (λεπτομέρεια)

Η έμπιστη του Γουίστλερ Νέλλη ήταν εγγονή του αρχηγού της δυναστείας Ιωνίδη Κωνσταντίνου «Ίπλικτση» (Κωνσταντινούπολη 1775-Αθήνα 1852), έμπορου μεταξωτών υφασμάτων. Κυνηγημένος από τους Τούρκους κατέφυγε στην Αγγλία με μεγάλη δυσκολία και πολλές περιπέτειες, και εκεί συνέχισε με μεγάλη επιτυχία τις εμπορικές του δραστηριότητες. Άλλαξε το επίθετό του στο πιο εύηχο Ιωνίδης (Ionides) για να τιμήσει την καταγωγή του από την Ιωνία· βέβαια στα αγγλικά μεταγράφεται Ionides και ίσως μερικοί να νομίζουν ότι κατάγεται από τα νησιά του Ιονίου. Ήταν από τους μεγάλους εθνικούς ευεργέτες, διέθεσε μεγάλα ποσά για την ίδρυση του Πανεπιστημίου Αθηνών και της Ιωνίδειου Σχολής στον Πειραιά, η οποία λέγεται πλέον «Πρότυπο Πειραματικό Γυμνάσιο και Λύκειο Ιωνίδειου Σχολής Πειραιά». (Σε αυτό το σχολείο είχε φοιτήσει και ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης). Ήταν επίσης συλλέκτης και προστάτης καλλιτεχνών. Απέκτησε 11 παιδιά ένα από αυτά ήταν και ο πατέρας της Νέλλης, o Ευστράτιος Ιωνίδης (1817-1888) και μητέρα της η Χαρίκλεια Ξένου (1827-1919). Η Νέλλη γνωρίστηκε με την οικογένεια των Γουίστλερ μέσω των ξαδέλφων της Λουκά και Αλέκου Ιωνίδη, που είχαν γνωριστεί με τον ζωγράφο Τζέιμς Γουίστλερ στο Παρίσι, όπου ζούσαν μια ανέμελη μποέμικη ζωή. Έτσι, σαν τη «χρυσή νεολαία» εμφανίζονται στο μυθιστόρημα του Τζωρτζ Ντι Μωριέ (George Du Maurier, 1834-1896) Trilby (1894). ναι, ναι, είναι ο παππούς της γνωστότερής μας συγγραφέα αστυνομικών μυθιστορημάτων Δάφνης Ντι Μωριέ, (Daphne Du Maurier, 1907-1989), μάλιστα μια εποχή του είχαν προτείνει να παντρευτεί μια Χαρίκλεια Καβάφη (όχι τη μητέρα του ποιητή μας), γιατί είχε μεγάλη προίκα

William McNeil Whistler

Ο αδελφός του ζωγράφου Γουίστλερ, ο γιατρός Γουίλιαμ Γουίστλερ (William McNeil Whistler, 1836-1900), υπηρετούσε ως στρατιωτικός γιατρός με τον στρατό των Νοτίων στον εμφύλιο πόλεμο της Αμερικής (1861-1865), σε μια άδειά του για να επισκεφτεί τη μητέρα του στο Λονδίνο τον βρήκε η ήττα του στρατού των Νοτίων και η συνθηκολόγηση, και έτσι από το 1865 εγκαταστάθηκε στο Λονδίνο. Ήταν γνωστός ωτορινολαρυγγολόγος. Λέγεται ότι η πρώτη του γυναίκα, που καταγόταν από την πολιτεία της Δυτικής Βιργινίας και πέθανε το 1863 αφήνοντάς τον χήρο, τον είχε επηρεάσει να καταταγεί στον στρατό των Νοτίων. Παντρεύτηκε τη Νέλλη τον Απρίλιο του 1877. Υπάρχει και η υπόνοια, όπως την διατυπώνει ο Peter Jeffreys Reframing Decadence, (σ. 205, σημ.10) ότι ίσως ο Κ.Π. Καβάφης, έφηβος τότε παραβρέθηκε στον γάμο της. Ήταν συγγενείς εξάλλου και, όπως είναι γνωστό, της μητέρας του Χαρίκλειας της άρεσε να μεγαλοπιάνεται και να κυκλοφορεί στους συγγενικούς τους κύκλους όταν ζούσαν στην Αγγλία. Είναι μια ωραία υπόθεση.  

Ο γάμος της Νέλλης φαίνεται να ήταν χωρίς διακυμάνσεις. Στο σπίτι τους κατέφευγε πολλές φορές ο κουνιάδος της ζωγράφος, που ήταν εξαιρετικά ευαίσθητος, νευρικός, καβγατζής και δικομανής. Η Νέλλη επίσης τον προστάτευε από τις ερωτικές του περιπέτειες, τις οποίος η πουριτανή μητέρα του και πεθερά της δεν μπορούσε να ανεχτεί. Πολλές φορές είχε ποζάρει για πίνακές του, παρ’ ότι οι κατοπινοί μελετητές του δεν της αποδίδουν τον ρόλο που έπαιξε στη δημιουργία αυτών των έργων σαν μοντέλο του και μούσα του. Πιο πολύ αναφέρονται σε σκίτσα που την απεικονίζουν σαν μια απελευθερωμένη γυναίκα που καπνίζει ή σαν μια καλή νοικοκυρά που γαζώνει μπροστά σε μια ραπτομηχανή. Αλλά η σημαντικότερη μαρτυρία του δεσμού τους είναι η μεταξύ τους αλληλογραφία, που δείχνει ότι ο ζωγράφος τής εμπιστευόταν τις ιδέες του, πιστεύοντας ότι βρήκε έναν καλλιεργημένο άνθρωπο να εμπιστευτεί τις δημιουργικές του ανησυχίες. Ίσως το πιο γνωστό του γράμμα είναι εκείνο που της έστειλε από την Βενετία την άνοιξη του 1880. Σε αυτό της γράφει με αλαζονεία ότι Το δωμάτιο με τα παγώνια, στο οποίο κυριαρχεί ο πίνακας Η πριγκίπισσα στην χώρα της πορσελάνης με μοντέλο την Χριστίνα Σπάρταλη-D’Anvers, είναι μεγαλοπρεπέστερο και από τη Βασιλική του Αγίου Μάρκου! Τη συμβουλεύτηκε επίσης όταν θέλησε να υιοθετήσει για υπογραφή στα έργα του, για να δηλωθεί η γνησιότητά τους, μια πεταλούδα αντί της συνηθισμένης υπογραφής του.

Γουίστλερ, «Arrangement in Grey and Black no.1» (το έργο σήμερα είναι γνωστό ως «Η μητέρα του Γουίστλερ»)
Γουίστλερ, «Arrangement in Grey and Black no.1» (το έργο σήμερα είναι γνωστό ως «Η μητέρα του Γουίστλερ»)

Ο Γουίστλερ με το έργο του Symphony in White, No.3 αρχίζει να δανείζεται μουσικούς όρους για να τιτλοφορεί τα έργα του. Τότε ζωγραφίζει το πιο αναγνωρίσιμο έργο του, το Arrangement in Grey and Black no.1, που σήμερα είναι γνωστό ως «Η μητέρα του Γουίστλερ» και εκτίθεται στο Παρίσι, στο Musée d’ Orsay. Ζωγράφισε τη μητέρα του το 1871, να κάθεται μέσα στο στούντιό του που το έχει βάψει στο γκρι της στολής των Νοτίων στρατιωτών, εξού και το γκρι του τίτλου. Η μητέρα του είναι ντυμένη στα μαύρα και κάθεται πλάγια σε μια καρέκλα. Αυτός ο πίνακας της πεθεράς της Νέλλης έχει χαρακτηριστεί στην ιστορία της τέχνης σαν η βικτωριανή Μόνα Λίζα, έχει γίνει γραμματόσημο, άγαλμα, πόστερ για τον θρίαμβο της μητρότητα και είναι ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα έργα τέχνης. Ακριβώς στην ίδια πόζα και στα ίδια χρώματα ο Γουίστλερ ζωγράφισε τον συγγραφέα Τόμας Καρλάιλ (Thomas Carlyle) και το ονόμασε Arrangement in Grey and Black no.2.

Γουίστλερ, ο Τόμας Καρλάιλ («Arrangement in Grey and Black no 2»). Δεξιά, στο κέντρο, διακρίνεται η πεταλούδα-υπογραφή του.
Γουίστλερ, ο Τόμας Καρλάιλ («Arrangement in Grey and Black no 2»). Δεξιά, στο κέντρο, διακρίνεται η πεταλούδα-υπογραφή του.

Στην αρχαία μυθολογία οι πιο αναγνωρισμένες Χάριτες ήταν η Αγλαΐα, η Ευφροσύνη, η Θάλεια· στους προραφηλιτικούς κύκλους οι τρεις Χάριτες ήταν η Μαρία Σπάρταλη-Stillman, η Μαρία Κασσαβέτη-Zambaco και η Αγλαΐα Ιωνίδου-Κορωνιού. Αλλά στη μυθολογία αναφέρονται και άλλα ονόματα όπως η Αυξησία, η Πασιθέα και στις προραφαηλίτισσες Χάριτες μπορούμε να προσθέσουμε την Χριστίνα Σπάρταλη-D’Anvers και την Νέλλη Ιωνίδου-Whistler. Ίσως η συμμετοχή της Νέλλης σαν μοντέλο των προραφαηλιτών ζωγράφων να είναι περιορισμένη, αλλά όπως και οι μυθολογικές Χάριτες και αυτή χάριζε χάρη, ομορφιά και θέλγητρο.

Γουίστλερ, «Arrangement in Grey: Portrait of Master Stephen Manuel»
Γουίστλερ, «Arrangement in Grey: Portrait of Master Stephen Manuel»

Η Νέλλη πέθανε μετά τον σύζυγό της και τον κουνιάδο της. Δεν είχε αποκτήσει ποτέ παιδιά, εν αντιθέσει με τον ζωγράφο Γουίστλερ που λέγεται ότι είχε αποκτήσει 10 νόθα τέκνα. Την περιέθαλψε ο ανιψιός της Στέφανος Μανουήλ, γιος της αδελφής της Σοφίας, το πορτραίτο του οποίου είχε φιλοτεχνήσει ο Γουίστλερ όταν ήταν πέντε ετών. Είχε ονομάσει τον πίνακα Arrangement in Grey: Portrait of Master Stephen Manuel.

ΑΛΛΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ
 

αυτόν το μήνα οι εκδότες προτείνουν: