Καζαμίτσολα

Η είσοδος του Τζοβάνι Βέργκα (Giovanni Verga, Κατάνη, 2 Σεπτεμβρίου 1840 - 27 Ιανουαρίου 1922) στον χώρο της λογοτεχνίας έγινε πολύ νωρίς, αφού μόλις σε ηλικία 15 ετών έγραψε το πρώτο του έργο με τίτλο Αγάπη και πατρίδα (Amore e patria), αλλά δεν το εξέδωσε. Ξεκίνησε να σπουδάζει Νομική, ωστόσο σύντομα διαπίστωσε ότι δεν τον γοήτευε αυτή η επιστήμη κι έτσι άρχισε να δραστηριοποιείται στον χώρο της δημοσιογραφίας και των εκδόσεων, παράλληλα με τη συγγραφή. Το 1865 εγκαθίσταται στη Φλωρεντία, την πρώτη πρωτεύουσα του νεοσύστατου Ιταλικού κράτους. Η παραμονή του εκεί θα είναι καθοριστικής σημασίας, μιας και θα γνωρίσει τους Λουίτζι Καπουάνα και Φεντερίκο Ντε Ρομπέρτο με τους οποίους κατόπιν θα αποτελέσουν τους ιδρυτές του κινήματος του Βερισμού (Verismo). To 1871 εκδίδει το επιστολογραφικό μυθιστόρημα Η ιστορία μιας μαυροφορεμένης (Storia di una capinera), το οποίο θα σημειώσει μεγάλη εκδοτική επιτυχία. Την επόμενη χρονιά θα εγκατασταθεί στο Μιλάνο, όπου και θα έρθει σε επαφή με τους Εμίλιο Πράγκα και Αρρίγκο Μπόιτο, οι οποίοι εκπροσωπούσαν το ιταλικό λογοτεχνικό κίνημα της Σκαπιλιατούρα (Scapigliatura). Παρότι έχει καταγραφεί ως πεζογράφος, το ύφος του είναι ιδιαίτερα ποιητικό.

Όταν έφτασε η είδηση της καταστροφής που είχε πλήξει την Ίσκια, μου φάνηκε ότι ξανάβλεπα το νησάκι, όπως είχε περάσει μπροστά στα μάτια μου ανάμεσα από τα κατάρτια του ατμόπλοιου, ένα όμορφο φθινοπωρινό δειλινό.
Η τραπεζαρία ήταν ακόμα στρωμένη πάνω στη γέφυρα, και οι τελευταίες αχτίδες του ήλιου χρύσιζαν το κρασί μαρσάλα μέσα στα ποτήρια. Ορισμένοι από τους ταξιδιώτες είχανε ήδη σηκωθεί και κάνανε βόλτες πάνω κάτω. Άλλοι, με τους αγκώνες πάνω στο τραπεζομάντιλο, ατένιζαν την απέραντη έκταση της θάλασσας που σκοτείνιαζε κάτω από τα ζεστά χρώματα του ηλιοβασιλέματος πάνω στα οποία η Ίσκια αποτυπωνόταν πράσινη και αχνή και όπου η ακτή έμπαινε βαθιά παίρνοντας το σχήμα μιας κούπας. Η Καζαμίτσολα, λευκή, έμοιαζε να ξαπλώνει πάνω σ’ ένα μαξιλάρι από πρασινάδα.
Στο τραπέζι δύο που επέστρεφαν από Ιαπωνία συζητούσαν για σπόρους μεταξοσκώληκα. Ένα μυστηριώδες ζευγάρι είχε πάει να σφιχταγκαλιαστεί κοντά στο φουγάρο. Ένας νεαρός που σχεδόν δεν είχε φάει και καθόταν σε μιαν άκρη, χλομός, με ανασηκωμένο τον γιακά του πανωφοριού, κοιτούσε το νησάκι με μάτια σκεπτικά και αργόσυρτα, στο βάθος των έντονων μαύρων κύκλων. Εντελώς ξαφνικά πάνω στο περίγραμμα του νησιού που ξεχώριζε από το διάχυτο φως του λυκόφωτος, φάνηκε πεντακάθαρα και ευδιάκριτο ένα κτήριο, λες και αναδύθηκε μαγικά, και η τελευταία αχτίδα του ήλιου έλαμψε πάνω στα τζάμια του, σαν να το άναψε.

Εκείνη η λεπτομέρεια του τοπίου που ζωντάνεψε ξαφνικά εμφανίστηκε τόσο καθαρή και φωτεινή σαν να είχε πλησιάσει σε μια στιγμή. Όλοι γύρισαν για να θαυμάσουν το θέαμα, και οι έμποροι γιαπωνέζικων χαρτονιών* σώπασαν στη στιγμή. Μονάχα το ζευγάρι που είχε πάει να κρυφτεί πίσω από το φουγάρο δεν κουνήθηκε, ούτε και τα μάτια του χλομού νεαρού που είχε ανασηκωμένο γιακά ζωήρεψαν.
Έτσι συμβαίνει κάθε μέρα· και δύο έγνοιες μόνο μένουν, ο έρωτας και η αρρώστια, η αρχή και το τέλος της ζωής. Σαν αυτός ο συλλογισμός να είχε έρθει ενστικτωδώς σε όλους εκείνη τη στιγμή, άρχισε μια συζήτηση για την ευεργετική επίδραση που έχουν τα νερά και ο αέρας της Καζαμίτσολα και για τους ασθενείς που πηγαίνουν να βρούνε την υγειά τους ή την ελπίδα. Αντίθετα ο νεαρός με το πανωφόρι, σκεφτόταν μάλλον, όπως γίνεται με τα πράγματα που είναι επιθυμητά, τις ήρεμες και άγνωστες χαρές που έπρεπε να υπάρχουν σε εκείνο το πράσινο νησάκι, ανάμεσα σε εκείνα τα λευκά σπιτάκια, πίσω από εκείνα τα αστραφτερά τζάμια. Και όταν τα τζάμια έσβησαν, και το σπίτι εξαφανίστηκε σε μια στιγμή όπως όταν αλλάζει η εικόνα στον μαγικό φανό, και το περίγραμμα του μικρού νησιού χάθηκε στη θάλασσα που είχε πάρει σκούρο χρώμα, το πρόσωπό του σκοτείνιασε.

Τώρα εκείνο το λευκό σπιτάκι ίσως να είχε καταστραφεί, και δίχως δάκρυα και δίχως χαμόγελο μάτια να ατενίζουν τα ερείπιά του, μάτια με έντονους μαύρους κύκλους, σε χλομά πρόσωπα.

Σχολιασμός του διηγήματος από τη μεταφράστρια

Το νησί, Ίσκια, κατά την αρχαιότητα είχε κατοικηθεί από τους Ευβοείς και ήταν γνωστή με το όνομα Πιθηκούσα. Ο τόπος αυτός ενέπνευσε πολλούς Ιταλούς συγγραφείς, από τον Βοκάκιο και τον Ευγένιο Μοντάλε, μέχρι και πιο πρόσφατα την Έλσα Μοράντε. Στα βόρεια του νησιού βρίσκεται ο οικισμός Καζαμίτσολα, γνωστός για τα θερμά λουτρά με τις ιαματικές τους ιδιότητες. Το όνομα Καζαμίτσολα πιθανολογείται ότι προέρχεται από τις λέξεις Casa Nìsola, δηλαδή Σπίτι της Νίσολα, το όνομα μιας ηλικιωμένης κυρίας ή κατ’ άλλους από το Casamice, δηλαδή τόπος μανιταριών.
Το 1883 ένας ισχυρός σεισμός έπληξε το νησί και η Καζαμίτσολα θρήνησε σημαντικό αριθμό θυμάτων. Μεταξύ αυτών ήταν και ολόκληρη η οικογένεια του Ιταλού συγγραφέα Μπενεντέτο Κρότσε, ενώ ο ίδιος έμεινε για αρκετές ώρες κάτω από τα ερείπια. Το μέγεθος της καταστροφής ήταν τέτοιο που έκτοτε έχουν επικρατήσει οι φράσεις: É successa una casamicciola ή É una casamicciola, ως συνώνυμα μιας μεγάλης φυσικής καταστροφής. Τον Αύγουστο του 2017 η Καζαμίτσολα βρέθηκε και πάλι στο επίκεντρο του Εγκέλαδου, αλλά αυτή τη φορά οι απώλειες ήταν, ευτυχώς, μόνο υλικές.
Ο Τζοβάνι Βέργκα, σε αντίθεση με τους προαναφερθέντες συγγραφείς, είναι ο μόνος ο οποίος δεν αναφέρεται στο φυσικό και αρχιτεκτονικό κάλλος αυτού του τόπου, αλλά κάνει λόγο για τη μεγάλη καταστροφή που τον έπληξε.
Το σύντομο αυτό διήγημα ―ίσως το συντομότερο του Βέργκα― είναι αρκετό για να μας παρουσιάσει τα δύο κύρια χαρακτηριστικά του τρόπου γραφής του: την εμμονή στα χρώματα και τη χρήση λέξεων με ισπανική ρίζα. Αυτό, το δεύτερο χαρακτηριστικό, οφείλεται από τη μια στο γεγονός ότι η διάλεκτος της Κατάνης, τόπος καταγωγής του συγγραφέα, είναι πλούσια σε ισπανικά στοιχεία και από την άλλη οι μακρινές ρίζες της οικογένειάς του από τον Ισπανία. Στο διήγημα της Καζαμίτσολα συναντάμε δυο λέξεις ισπανικής προέλευσης: dí < día = giorno = ημέρα και fumajuolo = fumaiolo = φουγάρο.

_{Π Η Γ Ε Σ}
Segre, C & C. Martignoni, (2000), Testi nella storia, τόμ. 4, εκδ. Mondatori, Mιλάνο
http://digilander.libero.it/eramoderna.46/calamita/casamicciola.htm
https://www.delcampe.net/en_GB/collectables/unclassified-2/1883-ischia-splendida-incisione-del-terremoto-di-casamicciola-282574792.html
https://www.mn24.it/28-luglio-1883-la-catastrofe-di-casamicciola-sullisola-dischia/
http://www.treccani.it/vocabolario/casamicciola/
https://www.musei.unipd.it/it/collezioni-cartoni-giapponesi