Ο φωτογράφος Agustín Víctor Casasola (1874-1938)

Ο Agustín Casasola γεννημένος το 1874 στην Πόλη του Μεξικού, κατέγραψε με ανεπανάληπτο τρόπο την ιστορία της χώρας του από το 1894 έως το θάνατό του. Την πρώτη δεκαετία του 1900, δούλεψε στην κυβερνητική El Imparcial, μία από τις επίσημες εφημερίδες του καθεστώτος Πορφύριο Ντίας, όπου μόνον «ευχάριστες» φωτογραφίες ήταν ανεκτές. Μετά την επανάσταση του 1910, η ματιά του αλλάζει. Φωτογραφίζει την επανάσταση, ομάδες με οπλισμένα παιδιά, τον εμφύλιο και τη φρίκη του θανάτου.

Οι γυναίκες αυτές οι περίφημες «soldaderas», ακολουθούσαν στον πόλεμο τους συζύγους τους, τα παιδιά τους, τους πατεράδες τους και τους αδελφούς τους, πολεμώντας μαζί τους. Κυρίως όμως, φρόντιζαν ώστε αυτοί που πέθαιναν να έχουν έναν «καλό» θάνατο. Με βότανα και θεραπείες μείωναν τον πόνο, φρόντιζαν την ταφή και συνήθως έπαιρναν τη θέση τους στη μάχη...

Κυρίαρχη μορφή στη χώρα του, ο Κασασόλα ιδρύει το 1911 την «Ενωση Μεξικανών Φωτογράφων Τύπου» και το 1912 δημιουργεί το πρώτο στο Μεξικό και ένα από τα πρώτα φωτοειδησεογραφικά πρακτορεία στον κόσμο. Σύντομα θα μεγαλώσει τόσο ώστε να συνκεντρώσει ένα σύνολο 483 (!) φωτογράφων. Το αρχείο του πρακτορείου Casasola θα αγοραστεί από το κράτος το 1976 με συνολικό αριθμό παραδοτέων φωτογραφιών 500.000 (!) Είναι σχεδόν αδύνατο να ξεχωρίσει κανείς ποιές από αυτές ήταν του ίδιου του Casasola. Παρά ταύτα σε όλες διακρίνεται έμμεσα η εικαστική και κοφτερή ματιά του, παράλληλα με την τυποποιημένη σφραγίδα του πρακτορείου του.

Την ίδια εποχή ήταν σίγουρα ενημερωμένος για τα πορτραίτα του Nadar και είχε προφανώς δει τους δρόμους του Παρισιού, φωτογραφημένους από τον Eugene Atget, όπως και τις φτωχογειτονιές της Ν. Υόρκης του Jacob Riis. Αρχίζει να εστιάζει στο ανθρώπινο κόστος του πολέμου.
Στη δεκαετία του 1930, με την επανάσταση να είναι πια ανάμνηση, ξανακοιτάζει την πόλη του. Στρέφει το βλέμμα του στη μοναξιά των ανθρώπων και στην αποξένωση αυτών που εγκατέλειψαν την κατεστραμένη επαρχία, ψάχνοντας ελπίδα στην πρωτεύουσα. Διακρίνει το βάθος και το συναίσθημα πίσω από το ρεπορτάζ και «προετοιμάζει» μεταφορικά τους φωτογράφους που θα ακολουθούσαν την ίδια εποχή στην Αμερική και στις δύο επόμενες και πολυτάραχες δεκαετίες στον υπόλοιπο κόσμο.

Η απουσία πληροφοριών, αιτία για τη δημιουργία μύθου στη φωτογραφία.

Μία από τις χιλιάδες φωτογραφίες που αποδίδονται στον Agustín Víctor Casasola, χωρίς λεζάντα και με πληροφορίες αβέβαιες. Υποτίθεται πως απεικονίζει τον λοχαγό Carlos Fortino Sámano μερικά λεπτά πριν εκτελεστεί από κυβερνητικό στρατιωτικό απόσπασμα. Η πληροφορία της εκτέλεσης προέρχεται από δημοσίευμα της εφημερίδας El Pueblo της 3ης Μαρτίου 1917. Εκεί αναφέρεται πως καταδικάστηκε σε θάνατο για βίαιη ληστεία, με τον ίδιο να δηλώνει αθώος.

Η παντελής απουσία αξιόπιστων πληροφοριών για το πρόσωπό του και η ύπαρξη αυτής της φωτογραφίας που τον δείχνει να στέκεται μπροστά στο απόσπασμα αδιάφορος, δαγκώνοντας ένα πούρο με τα χέρια στις τσέπες, δημιούργησε έναν μύθο γύρω από τον Sámano που είχε σαν αποτέλεσμα το βιβλίο Fortino Sámano (Les débordements du poème), το 2004, όπου η Virginie Lalucq παρουσιάζει 39 ποιήματά της και ο Jean-Luc Nancy τα συνοδεύει με φιλοσοφικούς στοχασμούς. Αργότερα, μετά τη Γαλλία, η φήμη του ανέμελου μελλοθάνατου επαναστάτη έφτασε και σε μας το 2008 με ένα τραγούδι του Θανάση Παπακωνσταντίνου, «Ο Φορτίνο Σαμάνο», στον δίσκο με γενικό τίτλο Ο Σαμάνος με παρατονισμένο το όνομά του που παραπέμπει αλλού (!).

Ο Carlos Fortino Sámano λοιπόν, ένα πρόσωπο αμφιλεγόμενο, με μοναδικές πληροφορίες για τη ζωή του κάποιες φήμες. Άλλες τον θέλουν λοχαγό του Ζαπάτα, άλλες λοχαγό του ομοσπονδιακού στρατού κατά την περίοδο της εκτέλεσής του. Ποιές ήταν οι σχέσεις του Ζαπάτα και των ζαπατίστας με τον Carranza (ο οποίος εξελέγη πρόεδρος στο Μεξικό ένα μήνα αργότερα). Δικάστηκε από στρατοδικείο ως λοχαγός, αλλά στη φωτογραφία της εκτέλεσης φοράει πολιτικά ρούχα. Είχε γίνει ληστής όπως πολλοί επαναστάτες που λήστευαν για να χρηματοδοτούν τον αγώνα τους, ή απλώς πέρασε στην παρανομία...
Ο Carlos Fortino Sámano, ένα πρόσωπο που θα παρέμενε άγνωστο και ένας μύθος που δεν θα είχε υπάρξει χωρίς αυτές τις φωτογραφίες του Agustín Víctor Casasola, «ορφανές» από τίτλο και πληροφορίες.