Τα τρία μανιφέστα του τάγματος του Ρόδινου Σταυρού

Αν και οι απαρχές του Τάγματος του Ρόδινου Σταυρού τοποθετούνται, από τα πρώτα δύο μανιφέστα του, στο πρώτο μισό του 14^ου αιώνα, μετά το θάνατο της θρυλικής (ή και αλληγορικής) φιγούρας του ιδρυτή του, Κρίστιαν Ρόζενκροϊτς, οι κατοπινοί μελετητές θεωρούν πως οι πρώτες αδελφότητες με τέτοιου είδους συμβολισμό άρχισαν να εμφανίζονται κατά τον 17^ο αιώνα. Τα θεμελιώδη κείμενα του αλχημιστικού Τάγματος των Ροδόσταυρων είναι τρία: το «Fama Fraternitatis Rosae Crucis» (1614) και το «Confessio Fraternitatis» (1615), που εκδόθηκαν στο Κάσσελ της Γερμανίας και ο «Χημικός Γάμος του Κρίστιαν Ρόζενκροϊτς» (1916), που εκδόθηκε στο Στρασβούργο. Παρότι και τα τρία αυτά κείμενα θεωρούνται «μανιφέστα» του νέου αυτού πνευματικού κινήματος, το τελευταίο είναι εκτενέστερο και έχει ξεκάθαρα μορφή αλληγορίας, στα πρότυπα του Πλάτωνα, ενώ γράφτηκε, κατά πάσα πιθανότητα, από τον Γερμανό θεολόγο, Γιοχάνες Βαλεντίνους Αντρέε. Το Τάγμα των Ροδόσταυρων είναι «καλυμμένο» κάτω από ένα πέπλο μυστηρίου, γεμάτο συμβολισμούς, οι οποίοι συνεχίζουν να προβληματίζουν και να γοητεύουν τους μελετητές του, μέχρι και σήμερα. Μερικοί γνωστοί καλλιτέχνες που ασχολήθηκαν στη ζωή και το έργο τους με το Τάγμα των Ροδόσταυρων είναι ο γνωστός για την τράπουλα Ταρό Ράιντερ-Γουέιτ, Άρθουρ Ε. Γουέιτ, ο συνθέτης, Ερίκ Σατί, ο συγγραφέας, Τζέιμς Τζόις και οι Αμερικανοί σκηνοθέτες avant-garde ταινιών, Κένεθ Άνγκερ και Σταν Μπράκατζ.

Ο Κρίστιαν Ρόζενκροϊτς (ή Frater C.R.C., εν συντομία) είναι, σύμφωνα με το θρύλο, μία μυστηριώδης μεσαιωνική φιγούρα με μία βιογραφία που ξεπερνάει τα ανθρώπινα μέτρα, έχοντας ταξιδέψει από τη Γερμανία στην Ιερουσαλήμ και έχοντας αφομοιώσει, κατά τη διάρκεια των ταξιδιών του αυτών, αιώνες εσωτερικής γνώσης, φτάνοντας έτσι σε ένα πνευματικό επίπεδο εφάμιλλο με εκείνο της αγιοσύνης. Όλα τα «βιογραφικά» στοιχεία που έχουμε για τον Ρόζενκροϊτς προέρχονται από τα δύο πρώτα μανιφέστα του Τάγματος του Ρόδινου Σταυρού, τα οποία υποτίθεται πως γράφτηκαν σχεδόν τρεις αιώνες μετά το θάνατό του. Στο πρώτο, μάλιστα, μανιφέστο, «Fama Fraternitatis», περιγράφεται η ανακάλυψη της κρύπτης του Ρόζενκροϊτς, από έναν Αδελφό του Τάγματος, 120 χρόνια μετά το θάνατό του, όπως είχε προβλέψει ο ίδιος με ακρίβεια, όσο ζούσε. Εσωτερικά σύμβολα από τη χριστιανική, την ιουδαϊκή (Καμπάλα), την ισλαμική (Σούφι) και την περσική παράδοση (Ζωροαστρισμός) υπάρχουν σε πολλά σημεία των κειμένων, ενώ σημαντικός μέσα σε αυτά είναι και ο ρόλος του Πυθαγοριανισμού και της μεσαιωνικής Αριθμολογίας. Εκείνα που περιγράφονται, τόσο για τη ζωή του Ρόζενκροϊτς, όσο και για την ίδρυση του Τάγματος των Ροδόσταυρων, είναι μεν αληθοφανή, όμως κρύβουν τόσο σαφείς συμβολισμούς, που πολλά από αυτά (αν όχι όλα) σίγουρα έχουν αλληγορική σημασία.

Το τρίτο μανιφέστο του Τάγματος του Ρόδινου Σταυρού, ο «Χημικός Γάμος του Κρίστιαν Ρόζενκροϊτς», παρουσιάζει μία στροφή, ως προς το ύφος (που μαρτυράει πως γράφτηκε από άλλον συγγραφέα) και εισαγάγει, πέρα από τη λογοτεχνική φόρμα της αλληγορίας, το στοιχείο του χιούμορ ή μάλλον της σωκρατικής ειρωνείας. Ο Γιοχάνες Βαλεντίνους Αντρέε, ο υποτιθέμενος, δηλαδή, συγγραφέας του έργου, ήταν μεν θεολόγος, όμως ασχολήθηκε κατά κόρον με αυτό που ονόμαζε «αρχαία γνώση». Πράγματι, όσο αφορά τη δομή του «Χημικού Γάμου», το έργο ακολουθεί τα ελληνορωμαϊκά πρότυπα του ρομάντζου (μια ιστορία με έντονο το στοιχείο της μαγείας), ενώ η λέξη και μόνο «αλληγορία» παραπέμπει αμέσως στους πλατωνικούς διαλόγους και ιδιαίτερα στην «Πολιτεία» (380 π.Χ.). Από την άλλη, η αρίθμηση των κεφαλαίων ακολουθεί εκείνη του βιβλίου της «Γένεσης», από την Παλαιά Διαθήκη, μιας και ο Κρίστιαν Ρόζενκροϊτς, όπως φανερώνει και το όνομά του, ήταν βασικά Χριστιανός. Πάντως, η προσωποποιημένη Τέχνη που ο Ρόζενκροϊτς συναντά στον πύργο, όπου μυείται τελικά στην «αρχαία γνώση», δεν είναι άλλη από την «Αλχημεία», από όπου προκύπτει και ο τίτλος του έργου. Η ειρωνεία δεν είναι άμεσα διακριτή (όπως, άλλωστε, άμεσα διακριτό δεν είναι τίποτα σε αυτό το βιβλίο, αν ο αναγνώστης δεν είναι άξιος να μυηθεί στα μυστικά του), όμως δεν είναι τυχαίο ότι πολλοί θεώρησαν το τρίτο αυτό μανιφέστο μία φάρσα, από πλευράς του Αντρέε. Οπωσδήποτε, αν ο Κρίστιαν Ρόζενκροϊτς πράγματι υπήρξε, είναι βέβαιο πως δεν πέρασε ποτέ τις δοκιμασίες και τις περιπέτειες που περιγράφονται εδώ.

Στον σύγχρονο αναγνώστη και τα τρία θεμελιώδη κείμενα του Τάγματος των Ροδόσταυρων (και ιδίως το τελευταίο) μπορεί να μοιάζουν αλλόκοσμα. Στην πραγματικότητα, την εποχή που κυκλοφόρησαν τα μανιφέστα υπήρχαν πολλά παρόμοια κείμενα, που ακροβατούσαν μεταξύ αποκρυφισμού και φάρσας. Θα πρέπει, άλλωστε, να θυμηθούμε ότι ο 17^ος αιώνας ήταν η εποχή της αργότερης Αναγέννησης για την Ευρώπη και το χιούμορ, το οποίο είχε απαγορευτεί κατά το Μεσαίωνα από τις διάφορες παραδόσεις της Χριστιανικής Εκκλησίας, είχε κάτι το αρχαιοπρεπές (ή ακόμα και παγανιστικό), το οποίο οι αναγνώστες της εποχής σίγουρα αντιλαμβάνονταν. Η αλχημεία, μάλιστα, ήταν η επιστήμη (ή τσαρλατανιά, ανάλογα με το ποιος την χειριζόταν) που αργότερα εξελίχθηκε στη σημερινή χημεία. Υπήρχαν αλχημιστές, όπως ο Γιοχάνες Φάουστ, που υποστήριζαν πως μπορούσαν να κάνουν «τα θαύματα του Χριστού». Από την άλλη, οι αλχημιστές δεν ανήκαν όλοι στις χαμηλότερες τάξεις της κοινωνίας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι εκείνο του Τζον Ντι, σύμβουλου της Βασίλισσας Ελισάβετ Α’, του οποίου το αλχημιστικό σύμβολο, η «Ιερογλυφική Μονάδα», κάνει την εμφάνισή του και στον «Χημικό Γάμο». Από την ίδια, βέβαια, περίοδο είναι και το «Χειρόγραφο Βόινιτς», ένα μυστηριώδες, αλλά μάλλον σατιρικό «αλχημιστικό» χειρόγραφο, σε μία άγνωστη γλώσσα (στα πρότυπα, ίσως, της κωδικοποιημένης, «Ενωχιανής» γλώσσας των Αγγέλων, του Τζον Ντι), με παράξενες εικονογραφήσεις που δείχνουν, μεταξύ άλλων, ανθρώπους να γεννιούνται μέσα από άνθη λουλουδιών. Μια μοντερνιστική έκφανση αυτής της ακροβασίας μεταξύ πνευματισμού και σάτιρας είναι και τα βιβλία του Τζέιμς Τζόις και ιδίως το τελευταίο του έργο, Η αγρύπνια των Φίνεγκαν (1939).

Το Τάγμα του Ρόδινου Σταυρού γνώρισε μία αναβίωση κατά τα τέλη του 19^ου αιώνα, όταν ο θαυμαστής των ερμητικών του κειμένων, Άρθουρ Ε. Γουέιτ, ίδρυσε μία νέα αδελφότητα, υπό το ίδιο όνομα. Η παράδοση των Ροδόσταυρων ενσωματώθηκε σιγά-σιγά σε εκείνη του Ελευθεροτεκτονισμού, όμως, ακόμα και σήμερα υπάρχουν μελετητές και θαυμαστές του, κυρίως από τον ακαδημαϊκό ή τον καλλιτεχνικό κόσμο, που δεν είναι μέλη κάποιας αδελφότητας. Ακόμα κι αν αποδεικνυόταν πως ο Κρίστιαν Ρόζενκροϊτς υπήρξε μόνο μία μυθική φιγούρα, η διαπίστωση αυτή θα ήταν άνευ σημασίας για όσους έχουν εμβαθύνει στο συμβολισμό του Τάγματος των Ροδόσταυρων. Ο ρόλος που παίζουν η γεωμετρία και τα μαθηματικά στην κατανόηση του σύμπαντος επισημάνθηκε για πρώτη φορά από τον Πυθαγόρα και τον Ευκλείδη και συνεχίζει να αναγνωρίζεται μέχρι και σήμερα, ενώ ο συμβολισμός και η αλληγορία αποτελούν τις βάσεις για κάθε θρησκεία στην οποία πίστεψε ποτέ έστω και μία μικρή ομάδα ανθρώπων. Τα μηνύματα, λοιπόν, του πνευματικού αυτού κινήματος είναι αειθαλή και ξεπερνούν τα στενά όρια της συμβολικής μυθολογίας του Τάγματος.