«Walden»: Το ταξίδι του Χένρι Ντέιβιντ Θόρω στην καρδιά της αμερικανικής φύσης

Τόσο το έργο, όσο και η περιπετειώδης ζωή του Αμερικανού φιλόσοφου και φυσιοδίφη, Χένρι Ντέιβιντ Θόρω (Henry David Thoreau), χαρακτηρίζονται από ένα πνεύμα επαναστατικότητας. Γεννημένος στο Κόνκορντ της Μασαχουσέτης το 1817, ο Θόρω ενεπλάκη στο κίνημα του Υπερβατισμού, ένα φιλοσοφικό κίνημα που εξελίχθηκε κατά τις δεκαετίες του 1820 και 1830 στις Ηνωμένες Πολιτείες και υποστήριζε πως η καλοσύνη ενυπάρχει στη φύση κάθε ανθρώπινου όντος, αλλά η κοινωνία και οι θεσμοί είναι αυτά που έχουν διαφθείρει τους ανθρώπους και δεν τους επιτρέπουν να είναι αυτόνομοι και αυτάρκεις («self-reliant»). Εκτός από το Θόρω, με το κίνημα σχετίστηκαν και ο δοκιμιογράφος, Ραλφ Ουάλντο Έμερσον, η δημοσιογράφος, Μάργκαρετ Φούλερ, ο ποιητής, Ουόλτ Ουίτμαν, και άλλα σημαντικά πρόσωπα του τότε πνευματικού κόσμου. Ενώ πολλοί αναγνώστες θυμούνται το δοκίμιο, «Πολιτική Ανυπακοή» (1849), που ο Θόρω έγραψε αφότου είχε περάσει μια νύχτα στη φυλακή , αρνούμενος να πληρώσει τον επιβεβλημένο από την πολιτεία φόρο για τις ανάγκες του αμερικανικο-μεξικανικού πολέμου (1846-48), με τον οποίο διαφωνούσε, ως μορφή διαμαρτυρίας, ή άλλα δοκίμια όπου εξυμνεί φυσιογνωμίες, όπως τον ακτιβιστή κατά της δουλείας, Τζον Μπράουν, ως τα πλέον επαναστατικά κείμενα του φιλοσόφου, ένα από τα πιο ριζοσπαστικά έργα του παραμένει το «Walden, ή Η ζωή στο δάσος» (1854), η ωδή του Θόρω στην αμερικανική φύση και ο παιάνας του για αυτάρκεια και την απόρριψη των θεσμών της κοινωνίας. Κατά τη δεκαετία του 1960, πολλοί φοιτητές με ριζοσπαστικές απόψεις, στο πλαίσιο του κινήματος για τα πολιτικά δικαιώματα, κυκλοφορούσαν με το βιβλίο αυτό του Θόρω, δίπλα στο On the Road (1957), του Τζακ Κέρουακ, και τα γραπτά του Μαχάτμα Γκάντι.

Το «Walden» περιγράφει τις εμπειρίες του Θόρω κατά τη διάρκεια των δύο χρόνων όταν ο συγγραφέας αποφάσισε να αφήσει πίσω του την πόλη και να εγκατασταθεί σε μία καλύβα δίπλα στη λίμνη Γουόλντεν, μέσα στο δάσος, η οποία ανήκε στο φίλο του, Ραλφ Ουάλντο Έμερσον. Με την πεποίθηση πως η ιδιοκτησία είναι βάρος, ο Θόρω ξεκαθαρίζει στο μυαλό του ποιες είναι οι βασικές ανάγκες του ανθρώπου και καταλήγει σε τρεις: την τροφή, τη στέγη και το ρουχισμό. Από αυτές, η σημαντικότερη είναι η τροφή, ενώ καταλήγει στο ότι η στέγη δεν είναι απολύτως απαραίτητη. Ο Θόρω έχει προμηθευτεί ελάχιστα πράγματα, μεταξύ των οποίων είναι και τα έργα του Ομήρου στο πρωτότυπο. Ο συγγραφέας μελετάει την τοποθεσία και αφού κάνει τις απαραίτητες εργασίες το πρωί, ούτως ώστε να εξασφαλίσει το φαγητό του και ό,τι άλλο μπορεί να χρειαστεί κατά τη διάρκεια της ημέρας, παραδίδεται στην ανάγνωση των κλασικών και το άκουσμα των πουλιών και των ζώων του δάσους, αγκαλιάζοντας την απομόνωση και τη γαλήνη την οποία αυτή του προσφέρει. Σύντομα, ξεσπάει μία μπόρα πάνω από το Κόνκορντ και ο Θόρω παρατηρεί τους κεραυνούς και την οργή της φύσης, μέσα από την ασφάλεια που του προσφέρει η καλύβα του.

Το «προσκύνημα» αυτό του φυσιοδίφη, Θόρω, είναι μάλλον μια προσπάθειά του να κατανοήσει καλύτερα την πόλη, αφήνοντάς την πίσω για κάποιο χρονικό διάστημα. Ο συγγραφέας συλλογίζεται την κοινωνία και παρατηρεί τους χωρικούς που περνάνε καμιά φορά έξω από την καλύβα του. Γυρίζοντας σε παλαιότερες φόρμες επιβίωσης, ο Θόρω φυτεύει φασόλια στον κήπο του και ακολουθεί ένα σπαρτιατικό τρόπο ζωής, ζώντας με ελάχιστα. Μάλιστα, όταν έρχονται κάποιοι επισκέπτες στην καλύβα, εκείνος δεν τους προσφέρει καν γεύμα, όπως συνηθιζόταν όταν κάποιος έρχεται από μακριά. Πολλοί θεωρούν τη φιλοσοφία του Θόρω ως συναφή εκείνης των Αναρχικών. Αυτό δεν είναι εντελώς αβάσιμο, όμως σίγουρα η αποστροφή του για τους άλλους ανθρώπους κάνει την κοσμοθεωρία του να στέκεται διαμετρικά αντίθετη με εκείνη, για παράδειγμα, του Σαρλ Φουριέ, που προτείνει ένα είδος ουτοπικού σοσιαλισμού. Ο Θόρω αρχίζει σιγά-σιγά να βλέπει τους άλλους ανθρώπους με τον ίδιο τρόπο που βλέπει τα πουλιά και τα μικρά ζώα του δάσους, θεωρώντας τους όλους «βάρβαρους γείτονες», χωρίς να κάνει κάποιο διαχωρισμό μεταξύ αυτών στο νου του.

Πολύ σύντομα, ο Θόρω αρχίζει να κάνει εξορμήσεις στις γειτονικές λίμνες, θαυμάζοντας τα πεντακάθαρα νερά που μοιάζουν με καθρέφτες του φυσικού τοπίου γύρω τους. Ο φυσιοδίφης εστιάζει στα παράξενα ζώα και έντομα που βλέπει στο δάσος του Κόνκορντ, συμπεριλαμβανομένων ενός σπάνιου τρωκτικού και δύο ομάδων από μυρμήγκια, τα μεν κόκκινα και τα δε μαύρα, τα οποία πολεμούν μεταξύ τους, με ένα τρόπο που του θυμίζει τις ομηρικές μάχες που έχει φρέσκιες στο μυαλό του. Βλέποντας τη λίμνη Γουόλντεν, που όπως μας εξηγεί έχει πάρει το όνομά της από έναν ανόητο χωρικό, ο Θόρω συλλογίζεται την παρέμβαση του ανθρώπου, η οποία του φαίνεται πρόστυχη και προσβλητική, αφού αναπάντεχα παραπέμπει στον καπιταλισμό και το αέναο κυνήγι για το προσωπικό όφελος. Ο συγγραφέας έχει την «εισβολή» του ανθρώπου στο νου του τόσο έντονα ως καταστροφικό στοιχείο, που όταν μερικές σφήκες μπαίνουν στην καλύβα του, θέλοντας να βρουν ένα μέρος για να φτιάξουν τη φωλιά τους, εκείνος τις αφήνει, χωρίς να ενοχλείται από τη δική τους άκακη, συγκριτικά, «εισβολή».

Όσο πλησιάζει ο χειμώνας στη Νέα Αγγλία, το δάσος καλύπτεται σιγά-σιγά με χιόνι και οι όμορφες λίμνες παγώνουν στην επιφάνειά τους. Ο Θόρω φτιάχνει μία καμινάδα και προμηθεύεται με ξύλα για το τζάκι, ενώ σκέφτεται τους προηγούμενους κατοίκους της καλύβας, τους χωρικούς, τους σκλάβους αλλά και την ολέθρια μάχη του Ναπολέοντα στο Βατερλό για να του κρατάνε συντροφιά τις κρύες νύχτες. Ο χειμώνας στο δάσος είναι δύσκολος, όμως η μαγευτική θέα του χιονισμένου τοπίου είναι αρκετή για να κρατήσει το συγγραφέα εκεί.

Με το πέρασμα του χρόνου, η άνοιξη διαδέχεται το χειμώνα και ο Θόρω βλέπει τα χιόνια να λιώνουν, ενώ σύντομα εμφανίζονται ξανά και οι ψαράδες, αλλά και οι επιχειρηματίες που εμπορεύονται κομμάτια πάγου, τα οποία «κλέβουν» από τις λίμνες. Ο Θόρω περνάει ακόμα μία χρονιά, το 1847, στο δάσος, με τη φύση να κάνει τον ίδιο κύκλο για ακόμη μία φορά, όμως δεν περιγράφει αυτή του την εμπειρία στο βιβλίο. Γυρίζοντας στην πόλη, ύστερα από αυτό το πνευματικό διάλειμμα, ο Θόρω σκέφτεται πως το να κοιτάξει κανείς βαθιά μέσα στην ψυχή του είναι το πιο ενδιαφέρον ταξίδι που μπορεί να κάνει ως άνθρωπος.

Οι αναφορές που έχουν γίνει στο έργο αυτό του Θόρω ανά τα χρόνια είναι αμέτρητες, είτε στα πλαίσια του γραπτού λόγου και των πλαστικών τεχνών, είτε σε πραγματικές εμπειρίες ανθρώπων που στράφηκαν στη φύση. Από τη λογοτεχνία του Τζακ Λόντον, μέχρι το βιβλίο του Τζον Κρακάουερ για την ατυχή εμπειρία του Κρις Μακάντλες στην αμερικανική εξοχή, «Ταξίδι στην άγρια φύση» (1996) και από την κινηματογραφική μεταφορά του βιβλίου, σκηνοθετημένη από τον Σον Πεν (2007), μέχρι την πειραματική ταινία-ημερολόγιο του avant-garde κινηματογραφιστή, Τζόνας Μίκας, «Walden: Diaries, Notes and Sketches» (1969), η ρομαντική ιστορία του Θόρω συνεχίζει να έχει οπαδούς από όταν κυκλοφόρησε το 1854 μέχρι σήμερα. Περισσότερο από την «Πολιτική Ανυπακοή», αλλά και οποιοδήποτε άλλο έργο του Θόρω, το «Walden» είναι μία επαναστατική ματιά επάνω στην ίδια τη ζωή μέσα στην κοινωνία, που φανερώνει τα περιθώριά της για βελτίωση, αν ο κάθε άνθρωπος μάθει να ζει με λιγότερα και μπορεί να βασίζεται εξολοκλήρου στις δικές του ικανότητες για να επιβιώσει.