Μύθοι και πραγματικότητες της Λογοτεχνικής Μετάφρασης

Σύ­ντο­μο βιο­γρα­φι­κό

Γεν­νή­θη­κα το 1965 στην Αθή­να και σπού­δα­σα βιο­λο­γία στο Πα­νε­πι­στή­μιο Αθη­νών. Εδώ και δε­κα­τρία χρό­νια ζω με την οι­κο­γέ­νειά μου στη Λευ­κά­δα. Τα τε­λευ­ταία οχτώ βι­βλία μου για ενή­λι­κες κυ­κλο­φο­ρούν από τις εκ­δό­σεις Κί­χλη: Το δέ­ντρο του Ιού­δα (2014), Τσό­τση­για & Ω’,μ (2017), Μαύ­ρο νε­ρό (2019, Βρα­βείο Δι­η­γή­μα­τος-Νου­βέ­λας του πε­ριο­δι­κού Ο Ανα­γνώ­στης 2020, Κρα­τι­κό Βρα­βείο Δι­η­γή­μα­τος-Νου­βέ­λας 2020), Η θά­λασ­σα (2020), Άρης (2021, μα­ζί με την ποι­ή­τρια Ελέ­νη Κο­φτε­ρού), Ιστο­ρί­ες από ένα πε­ρα­σμέ­νο μέλ­λον (2022), Μαρ­γα­ρί­τα Ιορ­δα­νί­δη (2024), …άμ­μος (2025). Το 2023 εξέ­δω­σα στις Πανρ­πι­στη­μι­κές Εκ­δό­σεις Κρή­της το Πο­τά­μι του χρό­νου (Μια ερω­τι­κή επι­στο­λή προς την τέ­χνη του κι­νη­μα­το­γρά­φου).

ΕΡΩ­ΤΗ­ΣΕΙΣ / ΑΠΑ­ΝΤΗ­ΣΕΙΣ

1. Εί­ναι η λο­γο­τε­χνι­κή με­τά­φρα­ση το κύ­ριο επάγ­γελ­μα σας; Αν όχι, με ποιες άλ­λες δρα­στη­ριό­τη­τες το συν­δυά­ζε­τε;

Ναι, το μο­να­δι­κό. Η συγ­γρα­φή δεν εί­ναι επάγ­γελ­μα. Θα μπο­ρού­σε ίσως να ’ναι σε μιαν άλ­λην πε­ρί­πτω­ση, μα στη δι­κή μου δεν εί­ναι.

2. Ποια εί­ναι η σχέ­ση σας με τους εκ­δό­τες όσον αφο­ρά συ­χνό­τη­τα ανα­θέ­σε­ων, συμ­βό­λαια, προ­θε­σμί­ες, αμοι­βές, δι­καιώ­μα­τα; Σε ποιο πο­σο­στό με­τα­φρά­ζε­τε βι­βλία που έχε­τε προ­τεί­νει εσείς στον εκ­δο­τι­κό οί­κο;

Φρο­ντί­ζω, εξυ­πα­κού­ε­ται, να έχω πά­ντο­τε δου­λειά ― δη­λα­δή να μην έχω ού­τε εβδο­μά­δα ελεύ­θε­ρη. Συμ­βό­λαιο υπο­γρά­φε­ται πά­ντα για μια ανα­τε­θει­μέ­νη με­τά­φρα­ση. Οι προ­θε­σμί­ες ποι­κίλ­λουν, από εξαι­ρε­τι­κά σφι­χτές έως χα­λα­ρές (πο­τέ υπερ­βο­λι­κά χα­λα­ρές, ωστό­σο). Δι­καιώ­μα­τα δεν παίρ­νω, πα­ρά μό­νο ένα συμ­φω­νη­μέ­νο πο­σό άπαξ, και οι αμοι­βές επαρ­κούν με­τά βί­ας, δη­λα­δή αρ­κούν εφό­σον δεν υπάρ­χουν κε­νά και η ερ­γα­σία εί­ναι αδιά­λει­πτη. Όσο για το τε­λευ­ταίο, απο­φεύ­γω να προ­τεί­νω βι­βλία, πλην ίσως ελα­χι­στό­τα­των εξαι­ρέ­σε­ων. Δια­χω­ρί­ζω το «γού­στο» μου από τη με­τα­φρα­στι­κή μου ερ­γα­σία.

3. Έχε­τε κά­ποια συ­γκε­κρι­μέ­νη μέ­θο­δο/ρου­τί­να ερ­γα­σί­ας; Σε πε­ρί­πτω­ση που με­τα­φρά­ζε­τε το έρ­γο κά­ποιου/κά­ποιας εν ζωή συγ­γρα­φέ­ως, συ­νη­θί­ζε­τε να ζη­τά­τε τη συν­δρο­μή του/της και πώς;

Πο­λύ απλά, κά­θο­μαι στο γρα­φείο μου κι αρ­χί­ζω να δου­λεύω… Ορί­ζω τις σε­λί­δες που πρέ­πει να βγουν μες στη μέ­ρα, κι όταν τις ολο­κλη­ρώ­νω στα­μα­τώ. Σε κά­ποιες πε­ρι­πτώ­σεις ναι, έρ­χο­μαι σε επα­φή με τη/τον συγ­γρα­φέα, αλ­λά οι πε­ρισ­σό­τε­ροι έτσι κι αλ­λιώς δεν εί­ναι δια­θέ­σι­μοι.

4. Έχε­τε με­τα­φρά­σει πο­τέ συλ­λο­γι­κά; Ποια εί­ναι η γνώ­μη σας για τη συ­νερ­γα­τι­κή λο­γο­τε­χνι­κή με­τά­φρα­ση;

Όχι, με μό­νη εξαί­ρε­ση τρία βι­βλία που ’χω με­τα­φρά­σει από κοι­νού με τη σύ­ζυ­γο και συ­νά­δερ­φό μου, Ανα­στα­σία Δε­λη­γιάν­νη. Μα και στις τρεις πε­ρι­πτώ­σεις ήταν μάλ­λον εύ­κο­λο. Δύο συλ­λο­γές δι­η­γη­μά­των ―μία της Αγκά­θα Κρί­στι και μία της Τζέιν Όστεν―, που τα μοι­ρα­στή­κα­με και στο τέ­λος δια­βά­σα­με ο ένας τη με­τά­φρα­ση του άλ­λου και κά­να­με κά­ποιες υπο­δεί­ξεις, κι ένα δι­ή­γη­μα του Ρό­μπερτ Λού­ις Στή­βεν­σον, γραμ­μέ­νο σε σκω­τσέ­ζι­κα σε κά­ποιους δια­λό­γους και σε βρε­τα­νι­κά αγ­γλι­κά (ο μεν ανέ­λα­βε τη μια διά­λε­κτο, η δε την άλ­λη).

5. Πώς/Πό­τε ξέ­ρε­τε ότι έχε­τε κά­νει μια κα­λή με­τά­φρα­ση;

Όταν οι φρά­σεις της έχουν κυ­λή­σει σαν να ’ταν ενός δι­κού μου, προ­σω­πι­κού κει­μέ­νου, και συ­νά­μα νιώ­θω πως δεν πρό­δω­σα το αρ­χι­κό κεί­με­νο.

6. Ποιο ήταν το έρ­γο που, μέ­χρι σή­με­ρα, απε­τέ­λε­σε τη με­γα­λύ­τε­ρη με­τα­φρα­στι­κή πρό­κλη­ση για εσάς; Για­τί;

Μάλ­λον ένα που δεν εκ­δό­θη­κε κι ού­τε πρό­κει­ται, για λό­γους που δεν χω­ρούν εδώ, να εκ­δο­θεί. Η Χρυ­σή κού­πα του Χέν­ρι Τζέιμς. Το υπέ­ρο­χο, πε­ρι­πε­πλεγ­μέ­νο ύφος του Τζέιμς απαί­τη­σε από εμέ­να τον μέ­γι­στο κό­πο ― και η ολο­κλή­ρω­σή του μου χά­ρι­σε βα­θιά ικα­νο­ποί­η­ση.

7. Δια­βά­ζε­τε/Φυ­λά­τε τις κρι­τι­κές που έχουν γρα­φτεί για τις με­τα­φρά­σεις σας; Θε­ω­ρεί­τε ότι υπάρ­χει κρι­τι­κή με­τα­φρά­σε­ων στην Ελ­λά­δα;

Τις δια­βά­ζω, μα πο­τέ δεν τις φυ­λάω (αφή­στε που ως επί το πλεί­στον βρί­σκο­νται στο δια­δί­κτυο). Άλ­λο­τε ναι, υπάρ­χει, κι άλ­λο­τε όχι. Μια εμπε­ρι­στα­τω­μέ­νη κρι­τι­κή, ωστό­σο, απαι­τεί δυ­σεύ­ρε­τα προ­σό­ντα (κι ανεύ­ρε­το χρό­νο, επί­σης): γνώ­ση της γλώσ­σας του πρω­τό­τυ­που, αντι­βο­λή εδώ κι εκεί, αί­σθη­ση της ελευ­θε­ρί­ας που πρέ­πει ο με­τα­φρα­στής να πά­ρει ώστε να μεί­νει πι­στός στο πνεύ­μα απι­στώ­ντας ενί­ο­τε στο γράμ­μα, αί­σθη­ση του ορί­ου που επι­τρέ­πε­ται πα­ρ’ όλα αυ­τά να αυ­θαι­ρε­τή­σει. Ο εβδο­μα­διαί­ος και μη­νιαί­ος τύ­πος, και το δια­δί­κτυο, δύ­σκο­λα τα επι­τρέ­πουν αυ­τά. Αλ­λά αρ­θρο­γρά­φοι που ’ναι ευαί­σθη­τοι ανα­γνώ­στες, ναι, υπάρ­χουν.

Πέ­ντε με­τα­φρά­σεις μου που ξε­χω­ρί­ζω:

William Golding, Το κω­δω­νο­στά­σιο (υπό έκ­δο­ση).

Patrick Leigh Fermor, Και­ρός του σι­γάν, Με­ταίχ­μιο 2022.

Frank Norris, Μα­κΤιγκ, Gutenberg 2014.

John Steinbeck, Τα στα­φύ­λια της ορ­γής, εκδ. Κυ­ριά­κος Πα­πα­δό­που­λος 2014.

Antoine de Saint-Exupéry, Γράμ­μα σ’ έναν όμη­ρο, Εκ­δό­σεις Πα­τά­κη 2011.