Μύθοι και πραγματικότητες της Λογοτεχνικής Μετάφρασης

Σύντομο βιογραφικό

Γεννήθηκα στην Αθήνα. Οι πανεπιστημιακές και μεταπτυχιακές σπουδές μου ήταν στον κλάδο των νομικών. Σύντομα διαπίστωσα ότι τα νομικά δεν ήταν η σταδιοδρομία που μου ταίριαζε και στράφηκα προς την πραγματική αγάπη μου: τη λογοτεχνία, μέσω της μετάφρασης, με την οποία ασχολούμαι από τις αρχές της δεκαετίας του 1980. Έκτοτε, αυτό που ξεκίνησε ως μια ευχάριστη απασχόληση, εξελίχθηκε σε μια συναρπαστική θητεία και ένα επάγγελμα, και μάλιστα πολύ παραγωγικό: μέχρι σήμερα, έχω μεταφράσει περισσότερα από 100 έργα. Παράλληλα, από το 2000 έως το 2018 δίδαξα λογοτεχνική μετάφραση στα Εργαστήρια Λογοτεχνικής Μετάφρασης του Γαλλικού Ινστιτούτου στην Αθήνα. Τέλος, από το 2016 συνεργάζομαι με το Ίδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή ως μεταφράστρια των καταλόγων για τις μόνιμες και περιοδικές εκθέσεις στα μουσεία της Αθήνας και της Άνδρου.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ / ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

1. Είναι η λογοτεχνική μετάφραση το κύριο επάγγελμα σας; Αν όχι, με ποιες άλλες δραστηριότητες το συνδυάζετε;

Θα έλεγα ότι είναι η κύρια απασχόλησή μου. Ο χαρακτηρισμός «επάγγελμα» μου φαίνεται κάπως στεγνός.

2. Ποια είναι η σχέση σας με τους εκδότες όσον αφορά συχνότητα αναθέσεων, συμβόλαια, προθεσμίες, αμοιβές, δικαιώματα; Σε ποιο ποσοστό μεταφράζετε βιβλία που έχετε προτείνει εσείς στον εκδοτικό οίκο;

Στη διάρκεια των σαράντα χρόνων που ασχολούμαι με τη μετάφραση, έχω συνεργαστεί με πολλούς εκδοτικούς οίκους και οι σχέσεις μας ήταν πάντα πολύ καλές – εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις. Υπήρχε και υπάρχει αμοιβαία συνέπεια στις εκατέρωθεν υποχρεώσεις μας.
Μεταφράζω βιβλία που προτείνω εγώ σε μεγάλο ποσοστό, θα έλεγα στο 70%-80%, κυρίως όταν πρόκειται για έργα της κλασικής λογοτεχνίας.

3. Έχετε κάποια συγκεκριμένη μέθοδο/ρουτίνα εργασίας; Σε περίπτωση που μεταφράζετε το έργο κάποιου/κάποιας εν ζωή συγγραφέως, συνηθίζετε να ζητάτε τη συνδρομή του/της και πώς;

Έχω μία ρουτίνα που είναι τόσο ευχάριστη, ώστε δυσκολεύομαι να την χαρακτηρίσω σαν τέτοια. Εργάζομαι κάθε μέρα, εκτός από αυτές που δεν αισθάνομαι αρκετά δημιουργική ή που άλλες ασχολίες δεν μου επιτρέπουν να αφοσιωθώ αποκλειστικά στη διαπροσωπική σχέση μεταφραστή/στριας – έργου.
Ναι, έχει χρειαστεί να επικοινωνήσω με τον/τη συγγραφέα που μεταφράζω, και αυτή έχει γίνει με ηλεκτρονική αλληλογραφία.

4. Έχετε μεταφράσει ποτέ συλλογικά; Ποια είναι η γνώμη σας για τη συνεργατική λογοτεχνική μετάφραση;

Η συμμετοχή μου σε συλλογικές μεταφράσεις έχει περιοριστεί στο πλαίσιο των Εργαστηρίων Λογοτεχνικής Μετάφρασης του Γαλλικού Ινστιτούτου της Αθήνας, στα οποία δίδασκα για πολλά χρόνια. Ο ρόλος μου όμως σ’ εκείνες τις συλλογικές δουλειές ήταν της δασκάλας. Την ίδια εμπειρία είχα και με αντίστοιχα εργαστήρια που έκανα εξ αποστάσεως την περίοδο της πανδημίας του covid και του υποχρεωτικού εγκλεισμού.
Νομίζω ότι μία συνεργατική λογοτεχνική μετάφραση μπορεί να είναι πετυχημένη, αν και όχι με περισσότερα από «τέσσερα χέρια».

5. Πώς/Πότε ξέρετε ότι έχετε κάνει μια καλή μετάφραση;

Δύσκολη ερώτηση! Βασική προϋπόθεση για να αγαπήσω μια μετάφρασή μου είναι να έχω αγαπήσει τον συγγραφέα και το έργο του. Γι’ αυτό και θεωρώ τον εαυτό μου τυχερό που είχα και έχω την ευκαιρία να προτείνω εγώ έργα προς μετάφραση. Από εκεί και πέρα, θα έλεγα ότι απόλυτα ικανοποιημένη δεν μπορώ να είμαι ποτέ. Για παράδειγμα: αν είχα τη δυνατότητα να ξαναμεταφράσω το ίδιο βιβλίο μετά από ένα αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα, αισθάνομαι ότι θα μπορούσα να το μεταφράσω καλύτερα. Ωστόσο, υπάρχουν μεταφράσεις μου για τις οποίες μπορώ να πω ότι αισθάνομαι υπερήφανη.

6. Ποιο ήταν το έργο που, μέχρι σήμερα, απετέλεσε τη μεγαλύτερη μεταφραστική πρόκληση για εσάς; Γιατί;

Υπάρχουν δύο τέτοια έργα: Η Μάγισσα του Jules Michelet και Η Ιουλία ή η νέα Ελοΐζ του Jean-Jacques Rousseau. Η πρόκληση συνίστατο στο μέγεθος αυτών των δύο συγγραφέων, στην ιδιαιτερότητα του ύφους του καθενός, αλλά  και στα θέματα που πραγματεύονται στα συγκεκριμένα έργα και τα οποία με ταξίδεψαν σε βαθιές θάλασσες, νοηματικές και υφολογικές.

7. Διαβάζετε/Φυλάτε τις κριτικές που έχουν γραφτεί για τις μεταφράσεις σας; Θεωρείτε ότι υπάρχει κριτική μεταφράσεων στην Ελλάδα;

Διαβάζω τις κριτικές που γράφονται, αλλά δεν τις φυλάω. Δεν μου φαίνονται επαρκείς, ούτε βοηθητικές στη δουλειά μου. Στη συντριπτική πλειοψηφία τους οι κριτικές των μεταφράσεων γενικώς περιορίζονται σε μία δύο φράσεις και σπάνια επισημαίνουν αδυναμίες του μεταφραστή. Φυσικά και είναι ευχάριστο να διαβάζεις καλά λόγια για την δουλειά σου, αλλά θα ήθελα κάτι περισσότερο απ’ αυτό.

Πέντε μεταφράσεις μου που ξεχωρίζω

Jules Michelet, Η Μάγισσα, Εκδόσεις του ΜΙΕΤ 2020.

J. J. Rousseau, Η Ιουλία ή η νέα Ελοΐζ, Gutenberg 2024.

Honoré de Balzac, Η Μοντέστ Μινιόν, Gutenberg 2018.

Alice Zeniter, Η Τέχνη της απώλειας, εκδό. Πόλις 2019.

Pierre Lemaitre, η τριλογία Καλή αντάμωση εκεί ψηλά (2014), Τα χρώματα της πυρκαγιάς (2019) και Ο καθρέφτης των δεινών μας (2021), εκδ. Μίνωας.