Πριν δέκα περίπου χρόνια, είχε δημοσιευτεί στην Αυγή (2 Δεκεμβρίου 2014) ένα θερμό αναγνωστικό σχόλιό μου για την ποιητική συλλογή της Άντειας Φραντζή, Στιχάρι, με τίτλο «Υφαίνοντας κουκούλια αγαλλιάσεως». Δεν την γνώριζα την Άντεια τότε, με εκείνη την αφορμή συναντηθήκαμε και στη ζωή. Δέκα χρόνια μάς χαρίστηκαν, στην πραγματικότητα λιγότερα διότι ήρθε η πανδημία και, από το 2017, ο καρκίνος. Ωστόσο, προλάβαμε να υπάρξουμε φίλες, να αλληλοεμπιστευτούμε, να πούμε μυστικά η μια στην άλλη και να καταλάβουμε άλλα, πιο κρυμμένα, να πηγαίνω λουλούδια στον τάφο του Παπουτσάκη στο νεκροταφείο της Χαλέπας, να πηγαίνουμε για μασάζ στην Κίκι, να νιώσουμε τα πιο αγνά αισθήματα αγάπης, να μου λείπει πολύ.
Αφορμή να αναζητήσω και να διαβάσω το Στιχάρι ήταν που, εκείνο τον καιρό, είχα συναντήσει στο διαδίκτυο, στη σελίδα της ποιήτριας Γεωργίας Τριανταφυλλίδου, ένα απόσπασμα – αποδιδόμενο στον Μέγα Βασίλειο – για τη συμπεριφορά των πελαργών προς τον γερασμένο γονιό τους. Τον βάζουν ανάμεσά τους, τον ζεσταίνουν και, όταν χρειάζεται να πετάξει, τον σηκώνουν με τις φτερούγες τους. «Και τούτο είναι πασίγνωστο», κατέληγε το κείμενο, «ώστε μερικοί να ονομάζουν την ανταπόδοση των υπηρεσιών αντιπελάργηση». Παραβολή από την τάξη των πουλιών που μου θύμισε το «ώσπερ πελεκάν», το πουλί που τρέφει με το αίμα της καρδιάς του τα νεογνά του στο εγκώμιο της Μεγάλης Παρασκευής.
Στα σχόλια παρενέβη η Λίζυ Τσιριμώκου που παρέπεμψε στο ποίημα «Αντιπελάργησις» της Άντειας Φραντζή, στο τελευταίο της βιβλίο, αφήνοντας ανοιχτό το ερώτημα αν η αναφορά αυτή στον Μέγα Βασίλειο ήταν η αφορμή. Στιχάρι, εκδόσεις Γαβριηλίδη 2014, το όνομα του βιβλίου που αναζήτησα τότε.
«Στιχάριον» είναι βεβαίως το άμφιο, ο εσωτερικός, συνήθως λευκός, χιτώνας που, όποτε τον φορά ο ιερέας, ψιθυρίζει, σύμφωνα με τα τυπικά, τα λόγια του προφήτη Ησαΐα για μια υπερκόσμια αγαλλίαση που αισθάνεται η ψυχή του. Σαν να πρόκειται, φορώντας το, να μεταμορφωθεί ο ίδιος από τη ευφροσύνη και να γίνει γαμπρός και νύφη ταυτόχρονα για τον Θεό του.
Επιστρέφω, ωστόσο, στο ποίημα με τον παράξενο τίτλο, που υπήρξε η αφορμή του παρόντος σχολίου υπέρ αναμνήσεως της Άντειας. «Αντιπελάργησις», λοιπόν, με υπότιτλο: «παιδικό».
Βλέπω συχνά τον πελαργό
να σε ρίχνει στο χώμα
να βλασταίνει το σώμα
να κρατάς τον καρπό.
Σου στέλνω μικρό φυλαχτό
στο ουράνιο δώμα
για τα λάθη μια γόμα
να σε βρει καρτερώ.
Σε ποιο παιδάκι, λοιπόν, απευθύνονται τα τρυφερά λόγια του Ποιητή; Ποιο βρέφος είναι αυτό που, σύμφωνα με την αποστολή του πελαργού, πέφτει στο χώμα, βλασταίνει, καρπίζει; Ποιο είναι το βρέφος που δέχεται τις φροντίδες της νέας του μάνας, το φυλαχτό και τη συγχώρεση; Προς στιγμήν, ο νους πηγαίνει αρχικά σε όλες τις ματαιωμένες γέννες και τις απώλειες μιας νέας γυναίκας, μια και πέφτει στο χώμα το «δέμα» του πελαργού. Με την αναφορά δε στο ουράνιο δώμα, ο θάνατος κάνει αισθητή την παρουσία του. Ο τίτλος όμως, διφυής, είναι ο κρίκος ενός κύκλου, ενός στεφάνου που κλείνει, μιας αναγέννησης, όπου η Κόρη γίνεται Μάνα, η μάνα γίνεται βρέφος εκ νέου και τυλίγεται με όλη την αγάπη και τη φροντίδα της. Σε τούτη τη νέα αρχή, τρόπο ύπαρξης, όλα τα λάθη συγχωρούνται, όλα αναγεννώνται αγαπητικά.
Πριν δέκα χρόνια, η Άντεια είχε επιβεβαιώσει ότι, όταν η ίδια ήταν παιδάκι, ρέμβαζαν με την μητέρα της το πέταγμα των πελαργών στον Βόσπορο. Στη νεκρή μητέρα-βρέφος, λοιπόν, αφιερωμένο το ποίημα, γλυκό, σπαρακτικό, συγχωρητικό.
Για όποιον βεβαίως θαυμάζει τις συμπτώσεις και τους νόμους του ασυνειδήτου, χαρά του να αντιπαραβάλει το θέαμα των πελαργών στο Βόσπορο της μικρής Άντειας με «Το όραμα του μεγάλου πελαργού» της Μαρίας Βοναπάρτη στο κλασικό της δοκίμιο Ταύτιση κόρης και πεθαμένης μητέρας (μτφρ. Λίζας Πετρίδης, Άγρα 2003, με πρόλογο του Ανδρέα Εμπειρίκου). Εκεί, γράφει η Μαρία Βοναπάρτη για την ψευδαίσθηση του πελαργού: «Το όραμα του μεγάλου πελαργού έχει μείνει η πιο εκθαμβωτική ανάμνηση της παιδικής μου ηλικίας».
Επιστροφή, αναγέννηση, αντιστροφή ρόλων, συγχώρεση ως διόρθωση: με τον τρόπο της γραφής, γράφω-σβήνω [με τη γόμα] – μα αυτό ακριβώς επιτελεί η κόρη: σβήνει-γράφει και ξαναγεννά τη μάνα, τη μνημειώνει.
Ναι, πράγματι, η αναφορά στον Μέγα Βασίλειο ήταν η αφορμή.
