χάρτης
ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΛΟΓΟΥ & ΤΕΧΝΗΣ

διαβάστε σήμερα:

«Ο τάφος είναι πέρασμα προς την Αθανασία»: Ο B΄ Παγκόσμιος πόλεμος και τα κύκνεια άσματα του Κωστή Παλαμά

χάρτης
ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΛΟΓΟΥ & ΤΕΧΝΗΣ

#83

ΣΤΗΛΕΣ:

Γιώργος Βέης, Γιώργος Βέλτσος, Τάκης Γραμμένος, Γιάννης Δούκας, Φίλιππος Δ. Δρακονταειδής, Νίκος Ζήβας, Σωτήρης Κακίσης, Βαγγέλης Λιβιεράτος, Ιωάννα Λιούτσια, Άρης Μαλανδράκης, Μιχάλης Μοδινός, Γιώργος Μουλουδάκης, Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης, Νίκος Ξένιος, Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, Βασίλης Παπαγεωργίου, Γιάννης Πάσχος, Νίκος Πρατσίνης, Έλση Σαράτση, Σάκης Σερέφας, Τάκης Σιμώτας, Γιώργος Σκαμπαρδώνης, Λάμπρος Σκουζάκης, Ανδρέας Τσάκας, Μίλτος Φραγκόπουλος, Δράχου Χούδρα, Γιώργος Χουλιάρας

ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΕΣ ΤΕΥΧΟΥΣ:

Δημοσθένης Αγραφιώτης, Όλγα Αναστασιάδου, Ράνια Αντωνίου, Γιώργος Βαρθαλίτης, Ελισσαίος Βγενόπουλος, Τζοβάνι Βέργκα, Θάνος Γιαννούδης, Κατερίνα Γκιουλέκα, Κώστας Γουλιάμος, Μαρία Δαλαμήτρου, Γιώτα Δ. Διέννη, Πάνος Δρακόπουλος, Γιώργος Δρίτσας, Έλλη Δρούλια, Τ. Σ. Έλιοτ, Μαρία Ευθυμίου, Ιωάννα Καζάλη, Ελευθερία Καστανά, Ράνια Καταβούτα, Ευτυχία-Αλεξάνδρα Λουκίδου, Γεωργία Μακρογιώργου, Αγγελική Ματράκα, Δήμητρα Μήττα, Γιώργος-Κωνσταντίνος Μιχαηλίδης, Νίκος Μορόπουλος, Άρης Νοάχ, Ρομπέρ Ντεσνός, Τάκης Παπαγγελόπουλος, Αθηνά Παπαδάκη, Λουκάς Παπαδημητρίου, Ειρήνη Παπαθανασίου, Πηνελόπη Παπαϊωάννου, Ευαγγελία Πάσσαρη, Άγγελος Πεφάνης, Δέσποινα Πηλού, Βασίλης Ν. Πης, Κωνσταντίνος Β. Πρώιμος, Αθηνά Ρώσσογλου, Ζωή Σαμαρά, Κρεσέντσιο Σαντζίλιο, Παρασκευή Σαρμπάνη, Παρασκευή-Νεκταρία Σημαντώνη, Αλέξης Σταμάτης, Νάντια Τράτα, Ηρώ Τσαρνά, Πάβλος Χαμπίδης, Κυριακή Χριστοφορίδη

ΔΕΙΤΕ ΤΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

φαινόμενα

{ Κλίμακες }

Ο Διονύσης Σαββόπουλος παράτησε γρήγορα το κιούπι με τα τουρσιά των ιδεών. Όντας ποιητής, κι έχοντας το χάρισμα της προορατικότητας, της προφητικότητας, πάντα μπορούσε να δει πιο πέρα, βαθύτερα από τα επιφαινόμενα. Παρατηρούσε πολύ νωρίς τα σημάδια, συνελάμβανε τους υπαινιγμούς των καιρών, μελετούσε τους οιωνούς, κι έβλεπε εκείθεν, μακρύτερα από όσο διέκρινε η κοινή, η πασίχρηστη όραση. Πριν καν ακόμα φτεροκοπήσουν οι χήνες του Καπιτωλίου. Κι όχι μόνο αυτό, αλλά κυρίως: είχε την εγρήγορση και την πνευματική εντιμότητα να διορθώνει την πορεία του, να μεταβάλλει άποψη, να αρνείται τις προηγούμενες βεβαιότητες και να τις υπερβαίνει. Αυτό δεν είναι καθόλου εύκολο. Είναι πολύ οδυνηρό να αναθεωρήσεις εκείνα για τα οποία ήσουν σίγουρος, να σηκωθείς από την ξαπλωτή ανάπαυση πάνω σε μια φορμαλιστική μέθοδο σκέψης. Να δεις καθαρά, αλλά και να το πεις. Να μην δεχτείς να σιωπήσεις, να βολευτείς μέσα στην καταστροφή που έρχεται. Να αντιδράσεις. π’ την άΑπό την άλλη, εσύ λες ότι ο Νιόνιος δεν υπάρχει, πως είναι μια επινόηση αυτός ο τύπος με τις τιράντες και τα γυαλιά, την περίοπτη μύτη και τα ωραία τραγούδια. Είναι κάτι που έφτιαξες μόνος σου, ένα γοητευτικό προσωπείο επί σκηνής και για τον κόσμο, ενώ κατά βάθος εσύ, καθεαυτός, είσαι κάποιος άλλος, διαφεύγων, αλα Μπόρχες, αλλά θα μου επιτρέψεις εδώ κάπως να διαφωνήσω, όπως μια γιαγιά στις Σέρρες που την ρώτησαν οι δημοσιογράφοι αν όντως υπήρξε ένα γεγονός που συνέβη στην γειτονιά της: «Δε μου λες, γιαγιά, αυτό είναι συμβάν;» «Τι συμβάν, ρε, λέει, αυτό έγινε.». ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΚΑΜΠΑΡΔΩΝΗΣ

{ Κλίμακες }

Ἐνὶ οἴνοπι πόντῳ

'Ηδη από την αρχαιότητα ήταν κανόνας να ψέγουν ως αναξιόπιστες τις αισθήσεις και να επαινούν το νου. Ακόμα και ο Δημόκριτος θεωρούσε ότι η γνώση που προσφέρουν οι πρώτες είναι «σκοτίη», σε αντίθεση με την «γνησίη» γνώση που προσφέρει ο δεύτερος. Αναφέρω εδώ τον Δημόκριτο γιατί ο φιλόσοφος αυτός είχε σκηνοθετήσει έναν διάλογο, όπου οι αισθήσεις απευθύνονται στη διάνοια λέγοντας: Ταλαίπωρε νου, αφού πήρες από εμάς τις βεβαιότητές σου μας ταπεινώνεις; Θα το πληρώσεις με την πτώση σου. Μια καταγγελία, που προεξοφλεί την τιμωρία, που ένεκα αλαζονείας και αυταρέσκειας (και φθόνου) περιμένει τον κάθε ορθολογισμό. Ας ξεκινήσουμε όμως από το ότι ο νους χάνει το νου του, κάθε φορά που προσπαθεί να σκεφτεί τις μεταμορφώσεις της ταυτότητας και την ταυτότητα των μεταμορφώσεων – κάτι που αποτελεί ρουτίνα για τις αισθήσεις, που επιδεικνύουν εν προκειμένω σοφία και γνωσιολογική οξυδέρκεια. Λόγου χάρη, το φουρτουνιασμένο πέλαγος, που αντικρίζουμε, μας προσφέρει όχι μόνο την εικόνα της παρμενίδειας ακινησίας του όντος αλλά και την αίσθηση της ηρακλείτειας ρευστότητάς του ― πράγμα, όμως, που μόλις το σκεφτούμε μας φαίνεται παράξενο. Η παραξενιά έγκειται στο ότι η εικόνα ακινητοποιεί μέσα στο σταθερό πλαίσιό της την αεικίνητη ρευστότητα, η οποία εν τούτοις διαλύει όλες τις εικόνες και όλα τα πλαίσια. Εδώ θα αντέτεινε κανείς ότι έχει τεράστια σημασία η απόσταση, που χωρίζει τον παρατηρητή από το θέαμα. Αν παρακολουθούμε, δηλαδή, τη φουρτούνα από κάποιο ακλόνητο βραχώδες ύψωμα ή από το κατάστρωμα ενός καρυδότσουφλου, που κοντεύει να βουλιάξει μισοπέλαγα. ΤΑΚΗΣ ΣΙΜΩΤΑΣ

{ Κλίμακες }

Μύτες

Ως τώρα ο αναγνώστης θα πρόσεξε ότι ουδόλως έχουμε ενδιαφερθεί για τα υπόλοιπα πλην της μύτης χαρακτηριστικά του κυρίου Μ. καθώς αυτό το συγκεκριμένο ήταν που έδωσε το έναυσμα για την έναρξη της αφήγησης και την μνεία κάποιων σχέσεων μεταξύ προσώπων. Δεν έχει ως τώρα καμιά σημασία αν είναι ψηλός ή κοντός, νέος ή γέρος, πολλώ μάλλον δεν έχει σημασία αν σπούδασε χρηματοοικονομικά στο Λονδίνο ή στα τότε ΤΕΙ Αιγάλεω και δουλεύει τώρα ως λογιστής σε μια εταιρεία συμβούλων ακαθορίστου αντικειμένου. Ή μήπως έχουν σημασία όλα τούτα; Θα δείξει. Προς το παρόν αυτό που ξέρουμε είναι ότι προτιμά να κατευθυνθεί στην Πλατεία Ελευθερίας, να καθίσει σε μια αναπαυτική πολυθρόνα κατάφατσα στην κρεμαστή οθόνη τη συντονισμένη στη Νova και να περιμένει την έναρξη του αγώνα Άρη-ΠΑΟΚ για τα πλέι οφ του πρωταθλήματος. Δεν θέλει τίποτα άλλο ο Μ. αυτή την συγκεκριμένη ώρα και κυρίως δεν θέλει σχέσεις με τους τριγύρω του που διασχίζουν την πλατεία οριζοντίως και καθέτως, παιδάκια, γιαγιάδες, γαμπρίζοντες νεαροί, ζευγαράκια, Αλβανοί που καταλήγουν να στήνουν μια παρτίδα ντόμινο στα παγκάκια, παρέες που μαζεύονται σιγά σιγά για το ματς ή απλώς για να ξεσκάσουν αυτό το ανοιξιάτικο βράδυ. Το μόνο που ίσως τον ενδιαφέρει είναι το παιγνίδι γιατί ―πρέπει να το πούμε αυτό― αρκετά πια με τη μύτη, ένα θέμα που τον απασχολεί από τα πολύ μικρά του χρόνια, τότε που τον κορόιδευαν στην τάξη, και στο οποίο ο Μ. διαχρονικά αποδίδει πολλές από τις προσωπικές του αποτυχίες [κάποια στιγμή θα πρέπει ίσως να επανέλθουμε σε αυτές]. ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΟΔΙΝΟΣ

{ Κλίμακες }

Άχρηστες Εφευρέσεις Ταλαντούχων Εφευρετών (ΑΕΤΕ)

«Η μηχανή της στασιμότητας», που δεν είναι ακριβώς μηχανή, είναι κάτι σαν μενταγιόν, που όταν το φοράς στο λαιμό αντιλαμβάνεται πότε έχεις ξεφύγει για τα καλά και τρέχεις σαν μανιασμένος να προλάβεις τους στόχους σου, σε αναγκάζει, δε, να κόβεις ταχύτητα για να ξανασκεφτείς σε τι ακριβώς σκοπεύεις και γιατί. Αν συνεχίζεις να τρέχεις σαν μανιασμένος, η μηχανή στασιμότητας σε αναγκάζει να κόβεις ταχύτητα για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα και, αν εξακολουθείς να επιμένεις, σε ακινητοποιεί τελείως για είκοσι τέσσερεις ώρες και πάει λέγοντας. «Το ποδήλατο της οπισθοδρόμησης», είναι ένα κανονικό ποδήλατο, αλλά όταν αρχίζεις να ποδηλατείς αντί να πηγαίνεις μπροστά πηγαίνεις ολοταχώς πίσω στην αρχή κάποιας επιθυμίας σου που έχει χαθεί ή έχει ξεχαστεί. Όταν η επιθυμία αναζωπυρώνεται μέσα σου, η σέλα του ποδηλάτου πυρακτώνεται ελαφρώς και οι ακτίνες της ρόδας σκορπίζουν πολύχρωμους φωτισμούς. «Το σπρέι της νοσταλγίας». Το σπρέι αυτό το χρησιμοποιείς όπως τα αντηλιακά σπρέι όταν η νοσταλγία σε έχει τσακίσει, είναι άοσμο και καθόλου λιπαρό. Επανέρχεσαι πολύ γρήγορα στο παρόν και προσπαθείς να περάσεις όσο γίνεται καλύτερα. ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΣΧΟΣ

προβολές

{ Δοκίμιο }

Ο Ελπήνορας από τον Όμηρο στους μοντέρνους χρόνους

Η μορφή του Ελπήνορα κάνει την πρώτη της εμφάνιση και βρίσκει άπλετο χώρο σε τρεις ραψωδίες της «Οδύσσειας»: στην κ΄, στην λ΄ και στην μ΄, μέσα σε μια πανοραμική αλληλουχία που από το περιστατικό του θανάτου φτάνει μέχρι τη συνάντηση με τον Οδυσσέα στον Άδη έως τον ενταφιασμό «παρὰ θίν᾽ ἁλός». Ακριβώς τρεις αναφορές για «κάποιον Ελπήνορα», με ένα σύνολο 45 στίχων, μπορεί να φαίνονται δυσανάλογα υπερβολικές έχοντας υπόψη τη σημασία του προσώπου εάν δεν υπολογίζαμε το γεγονός ότι το επεισόδιο του Ελπήνορα βρίσκει ουσιαστικά τη δικαίωσή του όχι μόνο στην έννοια της συνάντησης του Οδυσσέα με την Κίρκη αλλά και στον συμβολισμό της ιδιαίτερης φιλοξενίας της Κίρκης και, τέλος, στο ταξίδι του Οδυσσέα ανάμεσα στους νεκρούς (η πρώτη Νέκυια). Είναι σαφές πως χωρίς τον Οδυσσέα, χωρίς την Κίρκη και χωρίς τη διαδρομή στον Άδη ο Ελπήνορας δεν θα μπορούσε να υπάρχει. Στη τριπλή συνάφεια τους, επομένως ο Ελπήνορας «ζει» πλήρως ενσωματωμένος, αποκτώντας έτσι μια δική του ολοκληρωμένη ιστορία, εμβληματική επίσης παρά την προσωπική του, ως ανθρώπινο ον, «ποιοτική πενιχρότητα». ΚΡΕΣΕΝΤΖΙΟ ΣΑΝΤΖΙΛΙΟ

{ Κλίμακες }

Ο τοίχος και τα αγγούρια

Για πολλά χρόνια ήμουν μέλος της ομάδας Γάλλων ερευνητών και φιλολόγων, γλωσσολόγων, κοινωνιολόγων, ιστορικών περί τον Ραμπελέ και την εποχή του. Ανταλλάσσαμε ιδέες και ερωτήματα, δεχόμουν συχνά διευκρινιστικά άρθρα και πρωτότυπες μελέτες. Κατάλαβα, χάρη σε αυτές τις επαφές, πως ήταν απαραίτητες σημειώσεις και διευκρινίσεις προς διευκόλυνση του σύγχρονου αναγνώστη, όχι ως «ξερές» αναφορές βιβλιογραφίας, αλλά ως ζωντανά τεκμήρια και αφηγήματα, που φέρνουν το έργο στα μέτρα μας. Δε νομίζω ότι με απασχόλησε «σχολαστικά» η μετάφρασή μου. Με απασχόλησε το κόστος σε χρόνο και χρήμα. Σε χρόνο, επειδή υπήρξα επί δεκαετίες ένας εργαζόμενος εδώ και σε πολλές άλλες χώρες, που δεν έπαψε να αφιερώνει ευχάριστα όσο και βασανιστικά ώρες ατέλειωτες στον Ραμπελέ. Όσο για το χρήμα, δεν λογαριάζω αγορές βιβλίων, φιλοξενίες, ταξίδια, συμβόλαια με εκδότες που δεν τηρήθηκαν. Ούτε την πειρατεία προηγούμενης μετάφρασης (με την υπογραφή μου) από απειλητική κολεκτίβα των Εξαρχείων. Ούτε τα φωτοτυπημένα αποσπάσματα που μοιράζουν και τώρα πανεπιστημιακοί στους φοιτητές τους. Φ.Δ. ΔΡΑΚΟΝΤΑΕΙΔΗΣ

{ Διερευνήσεις }

Το νερό ως στοιχείο της ονειρικής ύλης στην ποίηση του Ελύτη

Ο τρόπος με τον οποίο ο Οδυσσέας Ελύτης εφάρμοσε στο «Φωτόδεντρο» την αρχή της διαφάνειας, συνδυάζοντας το στοιχείο του φωτός με τη διαύγεια των νερών, εμφανίζει σημαντικές αναλογίες με τη μέθοδο του Έντγκαρ Άλαν Πόε, όπως αυτή αναλύθηκε από τον Bachelard. Μελετώντας την αρχική θέση του νερού στην ποιητική του Πόε (αργότερα η «μοίρα του νερού» στο έργο του Αμερικανού συγγραφέα μεταβάλλεται), «θέση που αντιστοιχεί σ’ ένα όνειρο καθαρότητας και διαφάνειας, σ’ ένα όνειρο φωτεινών κι ευτυχισμένων χρωμάτων», ο Bachelard αναδεικνύει τη σημασία της ανταύγειας για την υδάτινη ύλη της ονειροφαντασίας του. «Καθώς διαβάζουμε ορισμένα ποιήματα, ορισμένα διηγήματα», γράφει, «μοιάζει η ανταύγεια να είναι πιο ζωντανή από την πραγματικότητα γιατί είναι πιο καθάρια». ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ-ΝΕΚΤΑΡΙΑ ΣΗΜΑΝΤΩΝΗ

{ Μουσική }

Σε ποιον ανήκει ο Χατζιδάκις

Η έκδοση της «Αμοργού» υπήρξε μια στιγμή εορτασμού για τους φίλους, αφού η ολοκλήρωσή της έμοιαζε μέσα στα χρόνια, και όσο ακόμα ζούσε ο Χατζιδάκις, ένα συνώνυμο της αμφιθυμίας· είχε κατ’ επανάληψη προγραμματίσει και αναβάλλει την πρώτη της εκτέλεση. Η μετά θάνατον έκδοση θα προξενούσε στον ανήσυχο οπαδό ενδιαφέροντες συνειρμούς. Κρατώ στη μνήμη μοναχά την πρώτη εντύπωση και με αυτήν θα κινηθώ, αφού εκείνη μοιάζει να κρατάει τα κλειδιά των απαντήσεων. Στην πρώτη εκείνη ακρόαση θα ένιωθα μια όλο και πιο επιτακτική έλλειψη. Και ποια ήταν αυτή; Η ορχήστρα ήταν σπουδαία, οι ενορχηστρώσεις του Κυπουργού, πάνω στις σημειώσεις του Χατζιδάκι, εξαίσιες, οι δεξιά κι αριστερά αναγκαστικές συμπληρώσεις σε ένα ημιτελές έργο, εξαίσιου γούστου, η αίσθηση μιας βαθιάς ανάγνωσης του ποιήματος και ο κυματισμός των πυκνοτήτων του μες στη ροή του νοήματος τόσο αβίαστα, που θα ντρεπόσουν να αρθρώσεις ένα λιγόψυχο σχόλιο. ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΟΥΛΟΥΔΑΚΗΣ