«Απομάγευση τοπίου ίσον θάνατος»

Ο Γιώρ­γος Βέ­ης (Αθή­να 1955), από τους νε­ό­τε­ρους ηλι­κια­κά και πλέ­ον δρα­στή­ριους συγ­γρα­φι­κά ποι­η­τές της λε­γό­με­νης Γε­νιάς του ’70, πο­λυ­βρα­βευ­μέ­νος με ση­μα­ντι­κές δια­κρί­σεις, εμ­φα­νί­στη­κε στα ελ­λη­νι­κά γράμ­μα­τα το 1974 με την ποι­η­τι­κή συλ­λο­γή Φόρ­μες και άλ­λα ποι­ή­μα­τα 1970-1973, από τις εκ­δό­σεις του Λε­ω­νί­δα Χρη­στά­κη «Κού­ρος» (τχ. 23). «Αβρός, ρο­μα­ντι­κός, ερω­τι­κός, πνευ­μα­τι­κός», όπως τον χα­ρα­κτή­ρι­σε ο Μι­χά­λης Με­ρα­κλής (Πυ­λα­ρι­νός, 2021:8), μας έχει δώ­σει δε­κα­τέσ­σε­ρις ποι­η­τι­κές συλ­λο­γές [Φόρ­μες και άλ­λα ποι­ή­μα­τα (1974), Κι άλ­λη ποί­η­ση (1976), Όλοι κοι­μού­νται στο κα­ρά­βι (1979), Ο δρά­κος του με­ση­με­ριού (1983), Πα­ρά­φρα­ση της νύ­χτας (1989). Γε­ω­γρα­φία κιν­δύ­νων (1994), Χρυ­σαλ­λί­δα στον πά­γο (1999), Υστε­ρό­γρα­φα γης (2004), Λε­πτο­μέ­ρειες κό­σμων (2006), Ν όπως Νο­σταλ­γία ( 2008), Με­τά­ξι στον κή­πο (2010), Βλέ­πω (2013), Για ένα πιά­το χόρ­τα (2016), Βρά­χια (2020)], εν­νέα τα­ξι­διω­τι­κά βι­βλία [Ασία, Ασία. Σι­νι­κές και άλ­λες μαρ­τυ­ρί­ες (1999), Στην απα­γο­ρευ­μέ­νη πό­λη. Μαρ­τυ­ρί­ες από την Άπω Ανα­το­λή (2004), Με τις Μογ­γό­λες. Μαρ­τυ­ρί­ες συ­νεκ­δο­χές (2005), Έρω­τες το­πί­ων. Μαρ­τυ­ρί­ες με­τα­φο­ρές (2007), Από το Τό­κιο στο Χαρ­τούμ. Μαρ­τυ­ρί­ες, συν­δη­λώ­σεις (2009), Μαν­χά­ταν-Μπαν­γκόκ. Μαρ­τυ­ρί­ες, με­τα­βά­σεις (2011), Πα­ντού. Μαρ­τυ­ρί­ες, με­τα­μορ­φώ­σεις (2015), Ιν­δι­κο­πλεύ­στης. Μαρ­τυ­ρί­ες, πα­ρεκ­βά­σεις (2017), Εκεί. Μαρ­τυ­ρί­ες από το Βιετ­νάμ, την Ιν­δο­νη­σία, την Ια­πω­νία, την Κί­να, το Κα­με­ρούν, τη Γερ­μα­νία (2019)], πλή­θος κρι­τι­κών για με­λέ­τες και βι­βλία ξέ­νης και ελ­λη­νι­κής λο­γο­τε­χνί­ας, επι­βε­βαιώ­νο­ντας τη στε­ρε­ό­τυ­πη, αλ­λά ου­σια­στι­κή, (προ)ει­δο­ποί­η­ση, που κα­θιέ­ρω­σε στο βι­βλίο του Από το Τό­κιο στο Χαρ­τούμ, «Η συ­νέ­χεια στο επό­με­νο…».

Ποι­η­τής, συγ­γρα­φέ­ας και κρι­τι­κός λο­γο­τε­χνί­ας συ­νι­στούν κύ­ριες και καί­ριες ιδιό­τη­τες, αξε­χώ­ρι­στες με­τα­ξύ τους, που συν­θέ­τουν τη λο­γο­τε­χνι­κή προ­σω­πι­κό­τη­τα του Γιώρ­γου Βέη. Η κρι­τι­κή πο­λύ­πλευ­ρα και πλη­θω­ρι­κά έχει επι­ση­μά­νει τα κύ­ρια χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά της γρα­φής του, ποί­η­σης και πρό­ζας, ενώ πρό­σφα­τα έχουν δη­μο­σιευ­τεί δύο τό­μοι, εξαι­ρε­τι­κοί ως προς την αντι­προ­σω­πευ­τι­κό­τη­τα του υλι­κού (ει­σα­γω­γή, χρο­νο­λό­γιο, απο­σπά­σμα­τα κρι­τι­κών με­λε­τών, αν­θο­λό­γιο, συ­νε­ντεύ­ξεις) που πε­ριέ­χουν, και την εμ­βρί­θεια και οξυ­δέρ­κεια της μα­τιάς του επι­με­λη­τή Θε­ο­δό­ση Πυ­λα­ρι­νού, με θέ­μα την ποί­η­ση και τα τα­ξι­διω­τι­κά κεί­με­να του Βέη.
Η δια­κει­με­νι­κή συ­νεί­δη­ση, η διά­θε­ση στο­χα­σμού πά­νω στην ελ­λη­νι­κή και ξέ­νη λο­γο­τε­χνία, ο έρω­τας και η γυ­ναί­κα, ο ασί­γα­στος πό­θος, ο προ­βλη­μα­τι­σμός για τον ρό­λο της ποί­η­σης, η υλι­κή υπό­στα­ση του κό­σμου με όλα τα μι­κρά και ασή­μα­ντα πλά­σμα­τά του προ­ερ­χό­με­να από το φυ­τι­κό και ζω­ι­κό βα­σί­λειο, η χαρ­μο­λύ­πη που γεν­νά η συ­νει­δη­το­ποί­η­ση της αέ­ναης ρο­ής του παν­δα­μά­το­ρα χρό­νου, το τα­ξί­δι –κυ­ριο­λε­κτι­κό ή με­τα­φο­ρι­κό– και η διά­θε­ση πε­ρι­ή­γη­σης και ανα­ζή­τη­σης νέ­ων τό­πων και αξιο­θαύ­μα­στων το­πί­ων, σε συν­δυα­σμό με την πυ­κνό­τη­τα, λι­τό­τη­τα και υπαι­νι­κτι­κό­τη­τα της γρα­φής, την ευ­ε­λι­ξία του στί­χου και των μορ­φών, την ει­δο­λο­γι­κή ποι­κι­λία, τον διά­λο­γο ανά­με­σα στον τί­τλο και το κυ­ρί­ως σώ­μα του ποι­ή­μα­τος, εί­ναι κά­ποιοι μό­νο από τους τό­πους (θε­μα­τι­κούς και ποι­η­τι­κούς) της ποί­η­σης του Γιώρ­γου Βέη, που έχει ήδη επι­με­λώς επι­ση­μά­νει η κρι­τι­κή.
Στα τα­ξι­διω­τι­κά του κεί­με­να —τα οποία συ­χνά ορί­ζει ως «μαρ­τυ­ρί­ες», απο­δί­δο­ντας έτσι την ου­σία αυ­τών— ο Γιώρ­γος Βέ­ης μας με­τα­φέ­ρει σε τό­πους που επι­σκέ­φτη­κε ή έζη­σε πραγ­μα­τι­κά, με την ιδιό­τη­τα του προ­ξέ­νου ή πρέ­σβη, ή και νοη­τά με τη δύ­να­μη της φα­ντα­σί­ας. Η πα­ρα­δο­σια­κή για το εί­δος ορι­ζό­ντια, ab ovo, αφή­γη­ση των γε­γο­νό­των αί­ρε­ται, «ενώ η γνώ­ση πα­ρέ­χε­ται αλ­λό­τρο­πα, δι­δα­κτι­κά μεν αλ­λά ως σύν­θε­ση της πλη­ρο­φο­ρί­ας με την ιστο­ρία, του θαυ­μα­σμού με τη δια­πο­ρία, του προ­βλη­μα­τι­σμού με την ορα­μα­τι­κή διά­θε­ση» (Πυ­λα­ρι­νός, 2022: 11). Μέ­σα από τα το­πία που ζω­γρα­φί­ζει με λέ­ξεις στο χαρ­τί, χω­ρίς να κρύ­βει την προ­τί­μη­σή του στο μυ­στή­ριο και τη σα­γή­νη της το­πο­γρα­φί­ας και της αν­θρω­πο­το­πί­ας της αγα­πη­τι­κά ιδω­μέ­νης Άπω Ανα­το­λής, ο Βέ­ης δια­βά­ζει τον έξω και έσω κό­σμο ως ολό­τη­τα, ανα­ζη­τώ­ντας και επι­διώ­κο­ντας την πο­λυ­πό­θη­τη ισορ­ρο­πία ανά­με­σα στο πα­ρελ­θόν και το πα­ρόν, τη ζωή και τον θά­να­το, τη φθο­ρά και την αφθαρ­σία, την ποί­η­ση και την πρό­ζα. Πο­λυ­πρι­σμα­τι­κά και ενί­ο­τε πο­λυ­φω­νι­κά, ο Βέ­ης μέ­σα από τα τα­ξι­διω­τι­κά του κεί­με­να ψυ­χο­γρα­φεί με λό­γο μι­κρο­πε­ρί­ο­δο, υπο­βλη­τι­κό και γοη­τευ­τι­κά φι­λο­σο­φι­κό, άντρες και γυ­ναί­κες, που συ­νά­ντη­σε στο διά­βα του.

Το τα­ξί­δι απο­τε­λεί, λοι­πόν, κοι­νή συ­νι­στα­μέ­νη του ποι­η­τι­κού και πε­ζο­γρα­φι­κού έρ­γου του Γιώρ­γου Βέη, ο οποί­ος έχει δη­λώ­σει πως

«Στο βαθ­μό που quidquid recipitur ad modum recipientis recipitur, που πά­ει να πει “κά­θε ερ­μη­νεία εί­ναι βέ­βαια ερ­μη­νεία του θέ­μα­τός της, αλ­λά από τη σκο­πιά του ερ­μη­νευ­τή” κά­θε φο­ρά που γρά­φω εντυ­πώ­σεις, γρά­φω, κα­τ’ ανά­γκην, εαυ­τόν. Ήτοι αλή­θειες σύμ­φω­να με το μέ­τρο των δυ­να­το­τή­των μου να δια­βά­σω λί­γο πο­λύ σω­στά τον κό­σμο. Και τον δια­βά­ζω κυ­ρί­ως με τη φό­δρα του. Γρά­φω, τις πε­ρισ­σό­τε­ρες φο­ρές, ως μό­νι­μος κά­τοι­κος, πα­ρά ως πε­ρα­στι­κός» (Πυ­λα­ρι­νός, 2022:315).

Μό­νι­μος κά­τοι­κος της ποί­η­σης και της πρό­ζας, ο Βέ­ης γρά­φει «εαυ­τόν», εξω­τε­ρι­κεύ­ο­ντας τις φι­λο­σο­φι­κές και υπαρ­ξια­κές ανη­συ­χί­ες ενός φω­τι­σμέ­νου ανα­γνώ­στη και με­λε­τη­τή της λο­γο­τε­χνί­ας, ενός ιδιό­τυ­που πο­λί­τη του κό­σμου (Πυ­λα­ρι­νός, 2021: 32).
Πί­σω από το μα­γευ­τι­κό του τα­ξι­διού και την ευ-το­πία των τό­πων της ποί­η­σης και της πρό­ζας του Βέη, λαν­θά­νει ο θά­να­τος. Ο θά­να­τος ως υπαρ­ξια­κό τέλ­μα, ως κώ­λυ­μα στην ευ­τυ­χία του αν­θρώ­που, ως ανα­πό­φευ­κτο γε­γο­νός που θα κό­ψει από­το­μα το σκοι­νί της πε­ρι­πέ­τειας της ζω­ής, αλ­λά και ως με­τω­νυ­μία του ανι­κα­νο­ποί­η­του του έρω­τα, ως απο­μά­γευ­ση της φύ­σης, ως πα­ραί­τη­ση από τη βί­ω­ση νέ­ων εμπει­ριών, χρω­μα­τί­ζει ελε­γεια­κά τη φω­νή του συγ­γρα­φέα. Γρά­φει ο ποι­η­τής στο σο­νέ­το με την έν­δει­ξη 3 από την ενό­τη­τα «Μεσ­ση­νια­κή Μά­νη (ένα­στρη)» της συλ­λο­γής Υστε­ρό­γρα­φα γης:

Χα­μη­λώ­νει τώ­ρα επι­κίν­δυ­να η σε­λή­νη
πά­νω απ’ τα πεύ­κα, θ’ ακου­μπή­σει τις έν­νοιες
μή­πως θ’ αλ­λά­ξει ση­μα­σί­ες, να γί­νου­με κύ­κλοι,
να δώ­σει αξία στ’ όνει­ρο και ζωή στο γράμ­μα;

Απο­μά­γευ­ση το­πί­ου ίσον θά­να­τος, πη­γές
γρύλ­λοι, οι βε­λό­νες, οι λεύ­κες, τα κλα­διά μ’ έρω­τα
αι­θέ­ρας: οι λέ­ξεις λευ­κές από πα­λαιό­τη­τα
ίπτα­νται, δέ­ξου το εί­σαι μέλ­λων τά­φος, το ψω­μί

των άλ­λων, το μέ­λι, η αλή­θεια του αέ­ρα
επι­στα­τεί εδώ η μα­ντι­κή, άκου πέ­τα­λα
πέ­τρες ανοί­γουν στη μέ­ση όχι με φα­ντα­σία

αλ­λά μ’ εξαί­σιο φι­λί, προ­σω­δία τί­μια
της άνοι­ξης δη­λα­δή δο­σμέ­νη χά­ρις, με τρέ­λα
σαν το λό­γο που ρί­ζω­σε στου μυα­λού σου την κοί­τη.

Η απο­δο­χή πως εί­μα­στε μέλ­λο­ντες τά­φοι δεν συ­νι­στά πε­σι­μι­στι­κή θε­ώ­ρη­ση του κό­σμου και του εφή­με­ρου της αν­θρώ­πι­νης ύπαρ­ξης. Αντί­θε­τα, εί­ναι έμ­με­ση πα­ρό­τρυν­ση για την όσο το δυ­να­τόν πιο έντο­νη και ου­σια­στι­κή βί­ω­ση του θαύ­μα­τος και της ομορ­φιάς της ζω­ής, ακό­μα και όταν με ει­ρω­νι­κή χροιά και αφο­πλι­στι­κή —ίσως και λί­γο κυ­νι­κή— ει­λι­κρί­νεια πε­ρι­γρά­φει, σε πρό­ζα πλέ­ον, τα παν­δο­χεία του Άδη στην Ια­πω­νία, τα­πει­νά παν­δο­χεία για νε­κρούς, τα οποία

«λό­γω της γνω­στής, πά­γιας σχε­δόν στε­νό­τη­τας των κα­τοι­κή­σι­μων χώ­ρων σπα­νί­ως οι νε­κροί συγ­γε­νείς όλων των βαθ­μί­δων χω­ρούν στο σπί­τι με τους ζω­ντα­νούς» [Γιώρ­γος Βέ­ης, «Τα παν­δο­χεία του Άδη», στο: Πα­ντού. Μαρ­τυ­ρί­ες, με­τα­μορ­φώ­σεις (2015)]

με­τα­τρέ­πο­νται σε κα­τά­λυ­μα για «ζευ­γα­ρά­κια του πα­ρά­νο­μου, του εξό­φθαλ­μα εναλ­λα­κτι­κού ή και του λε­γό­με­νου κα­θω­σπρέ­πει έρω­τα». Ζωή και θά­να­τος, χα­ρά και θλί­ψη, Άνω και Κά­τω Κό­σμος εναλ­λάσ­σο­νται στο έρ­γο του Γιώρ­γου Βέη, ο στο­χα­σμός του οποί­ου κα­τα­βυ­θί­ζε­ται στα πιο τραυ­μα­τι­κά γε­γο­νό­τα και αδιέ­ξο­δα συ­ναι­σθή­μα­τα της αν­θρώ­πι­νης ύπαρ­ξης, κα­τορ­θώ­νο­ντας να ανα­δυ­θεί και πά­λι στην επι­φά­νεια μέ­σα από την πί­στη στην ια­μα­τι­κή δύ­να­μη της γρα­φής και του το­πί­ου, μιας και δί­νο­ντας στα μά­τια μας τα κα­λύ­τε­ρα το­πία, θα απο­κτή­σου­με την αιω­νιό­τη­τα μέ­σω της κα­τά­κτη­σης της μνή­μης.

_____________

Θε­ο­δό­σης Πυ­λα­ρι­νός (αν­θο­λό­γη­ση-ει­σα­γω­γή-επι­μέ­λεια), (2021), Για τον Γιώρ­γο Βέη. Κρι­τι­κά κεί­με­να (για την ποί­η­σή του), Λευ­κω­σία: Αι­γαί­ον.
Θε­ο­δό­σης Πυ­λα­ρι­νός (αν­θο­λό­γη­ση-ει­σα­γω­γή-επι­μέ­λεια), (2022), Κρι­τι­κά κεί­με­να (τα­ξι­διω­τι­κές μαρ­τυ­ρί­ες), Λευ­κω­σία: Αι­γαί­ον.