Ο Οβίδιος της Κορρυβάντη και ο Οβίδιος της Καλαντζή

^{_______
_{Α  Ν  Τ  Α  Ν  Α  Κ  Λ  Α  Σ  Ε  Ι  Σ}
______}

Στην πραγματικότητα, η τέχνη καθρεφτίζει το θεατή κι όχι τη ζωή.
_{ΟΣΚΑΡ  ΟΥΑΪΛΝΤ}
Το πορτρέτο του Ντόριαν Γκρέι


______________

Το κομψό ποιητικό κόμμα, η Υποστιγμή (2023) της Θεοδώρας Καλαντζή, αποτελεί μια ευαίσθητη προσέγγιση σε θέματα της ανθρώπινης ύπαρξης με απλή και λιτή γραφή, προσιτή στον καθημερινό αναγνώστη που γοητεύει, με όλες τις μυθολογικές αναφορές της.
Η Καλαντζή σπούδασε κλασική φιλολογία στην Αθήνα, μάλιστα ασχολήθηκε με τα λατινικά σε μεταπτυχιακό επίπεδο. Σε μιαν άλλη Αθήνα, αισιόδοξη, αρχαΐζουσα, αλλά με προσμονές στο μέλλον, τα κείμενά της στο φοιτητικό περιοδικό Καλειδοσκόπιο υποδείκνυαν την τριβή της με τα αρχαία κείμενα και τις τότε ακόμη αμετάφραστες Ηρωίδες του Οβιδίου^[1].

Βουστροφηδόν κινούνταν οι άνθρωποι σ’ εκείνη την πολιτεία.

Αλλά έπειτα ήρθε ο μέγας φόρος, ο Μινώταυρος που ζητούσε αίμα για να επιβιώσει, το αίμα των Αθηναίων και το αίμα του Ικάρου, θυσία για να μη βγει από τον Λαβύρινθο και να πάρει όλους μαζί του, εντός του σκότους. Ένα ωραίο παράδειγμα αξιοποίησης του μύθου είναι η επιστολές της Πηνελόπης και της Μήδειας από τις Ηρωίδες, και πώς αντανακλώνται στο μετρημένο αρχαιόθεμο ποίημα της Καλαντζή, που συνδέει τις δύο μυθικές συζύγους. Ο Οβίδιος μας δίδει μία υψηλής ρητορικής αλλά και λυρικής τέχνης βασίλισσα:

Εγώ, όμως, θυμάμαι, αν και βασίλισσα στη χώρα της Κολχίδας, βρήκα χρόνο
Για το χατίρι σου, όταν από την τέχνη μου ζητούσες συνδρομή να σου προσφέρει!
Τότε οι αδερφές που της ανθρώπινης μοίρας τα νήματα ορίζουν,
Του πεπρωμένου το κουβάρι μου θα ’πρεπε να ’χουν τυλίξει ως το τέλος·
Γιατί τα ολόξανθα μαλλιά σου άρεσαν σε μένα πιο πολύ απ’ όσο πρέπει,
Κι οι τρόποι σου κι η ικανότητα της γλώσσας σου απάτες να σκαρώνει;
Σ’ άλλη περίπτωση, με το που θα ’φθανε στις αμμουδιές μας ένα νέο πλοίο, η θεσσαλική Αργώ,
Με το που μαζί για πλήρωμα θα κουβαλούσε άντρες τυχοδιώκτες,
Θα χε ριχτεί στις φλόγες που οι ταύροι ξέρναγαν αντί γι’ αναπνοή…
Πόση ψευτιά θα είχε αφανιστεί μαζί με σένα, άθλιε κακούργε!^[2]

Είναι ιδιαιτέρως ενδιαφέρων ο τρόπος που μελετά την ποιητική επιστολή της Μήδειας παράλληλα με εκείνη της Πηνελόπης η Καλαντζή, πραγματώνοντας έναν μυθολογικό συγκρητισμό, θέτοντας τις δύο μυθικές μορφές την μία απέναντι στην άλλη, με ένα έξυπνο λογοπαίγνιο, αλλά και παραλληλίζοντας τους δύο ταξιδευτές τυχοδιώκτες συζύγους των, τον Ιάσονα και τον Οδυσσέα, με τρόπο βατό στον μέσο αναγνώστη:

Ονόμασες το πλοίο σου Αργώ
ονόμασες τον σκύλο σου Άργο
για τις στιγμές που θα αργούσες.
Φρόντισες
με υπομονή καρτερικά να δέχονται
άλλη μία στιγμή μακριά σου.

Μήδεια,
αχ! Αυτές οι σκέψεις σου,
της μαγείας σου δεσμά.
Πηνελόπη,
της αγάπης σου η αγκαλιά ένα κιλίμι
ημιτελές^[3].

Στα ποιήματα αυτά η τολμηρότητα στην χρήση της μυθολογίας είναι εκπληκτική. Ένα άξια δημοφιλές αλλά και ωραίο παράλληλο ανάγνωσμα που μας προέκυψε, αποτελεί η εξίσου μυθογενής που τείνει να γίνει κλασική, Μυθογονία (2015) της Κωνσταντίνας Κορρυβάντη. Η Κορρυβάντη σπούδασε Πολιτικές Επιστήμες και έχει βραβευθεί δις, με το βραβείο Μαρίας Πολυδούρη και το βραβείο Γ. Αθάνα της Ακαδημίας Αθηνών.

Ας μας επιτραπεί η παράλληλη ανάγνωση από εκεί του ποιήματος Μήδεια :

Σέρνει το μακρύ της φόρεμα
από την κουζίνα στο σαλόνι ως το παιδικό δωμάτιο
και πάλι πίσω.

Σφραγίζει τις πόρτες
με λευκές νωπές πετσέτες.
Φαντάζεται.

μια γαλάζια φλόγα
κι εσένα να διαβάζεις παραμύθι

για δύο μικρά παιδία που έμειναν
ορφανά στον ύπνο τους^[4].

Δικαίως η Κορρυβάντη έλαβε τα προαναφερθέντα βραβεία, εδώ μεταδίδοντας στους αναγνώστες σουρεαλιστικώ τω τρόπω τις διακειμενικές αναφορές χωρίς όμως να βαραίνει το ποιητικό αποτέλεσμα. Η Μήδεια του Ευριπίδη η οποία φόνευε τα παιδιά της, απεκδύεται το μυθολογικό εύρημα του τραγικού ποιητή και επιστρέφει στον αρχικό μύθο, στον πυρήνα του. Η Μήδεια της Κορρυβάντη, πράττει όπως η Μήδεια της Καλαντζή, κάνει υπομονή, αλλά εγγράφει επί του μύθου της, μεταμορφώνεται σε Σύλβια Πλαθ, αυτοχειριάζεται και τα παιδιά της επιβιώνουν. Η Μήδεια της Κορρυβάντη είναι αρχαία, αλλά και μεταπολεμική, η Μήδεια της Καλαντζή είναι αρχαία, αλλά και σημερινή. Ο αρχαιοελληνικός μύθος γεννά τον οβιδιανό λατινικό μύθο, και ο λατινικός μύθος γεννά τις νεοελληνικές αντανακλάσεις του. Ένα άλλο παράδειγμα, το ποίημα Αριάδνη:

Ας πιούμε
στα μακρόσυρτα απογεύματα του Ντε Κίρικο.

Στους βόλους των παιδιών που μπλέκονται στα πόδια μας
καθώς ξεμακραίνουν λευκά και μαύρα πανιά
νοθεύοντας το απέραντο γαλάζιο.

Στην ουρά της γάτας και στο κουβάρι που διασκεδάζει την πλήξη της.
Στο ειδύλλιο που δεν εκτυλίσσεται στην πόρτα μου.

Σε κάθε περίπτωση ας πιούμε
στη σφαιρική αντίληψη των πραγμάτων^[5].

Σουρεαλισμός παιγνιώδης και βατός, όχι αφ’ υψηλού, αλλά με έναν έντονο και πυκνό διαμεσικό διάλογο^[6] όπου η ποιητική εικόνα δημιουργεί στον αναγνώστη μία ισχυρά φορτισμένη συγκινησιακά εντύπωση, μία εικόνα που εντός της υπάρχει η πλάνη/απάτη ότι όσα διαβάζει εκτυλίσσονται πράγματι εμπρός του, ενώ αυτό «απελευθερώνει την φαντασιακή μας δύναμη»^[7]. Ας δούμε πώς μυθογραφεί η Καλαντζή τώρα.

Δαιδαλώδεις σκέψεις δαιδαλώδεις πράξεις
αυτές οδηγούν στον μίτο
αυτές όμως και στο κερί.

Αναζητούν πάντα οδό διαφυγής άλλοτε με επιτυχία

όταν τις κινεί η αγάπη
και άλλοτε με πτώση
όταν τις κινεί η αλαζονεία.

Ας προσπαθήσουμε όλοι να σώσουμε τον Ίκαρο μέσα μας.

Ας του δώσουμε τον μίτο της Αριάδνης να σωθεί
να μην τανυστεί
να μην πέσει

να κρατηθεί
να ανοίξει τα φτερά του τόσο
όσο
για να ζήσει.^[8]

Η μεν μυθογονία της Κορρυβάντη επαφίεται στην πρόσληψη του αναγνώστη, δύναται να θεωρηθεί αισιόδοξη, δύναται να θεωρηθεί και λεπτά ειρωνική, η δε μυθογονία της Καλαντζή τολμηρά αποφαίνεται προτρέποντας «να σώσουμε τον Ίκαρο μέσα μας». Γεγονός είναι πως είναι κάπως τολμηρό ένα ποίημα να έχει αισιόδοξο πρόσημο. Η αλχημεία των μυθολογικών ιστοριών ενδεχομένως κατά την σύνταξη του γραμματολογικού κανόνα να προκρίνει περισσότερο λυπηρές εκβάσεις. Ένα χάπι εντ σε ποίημα ίσως μας φαίνεται παράταιροο. Όμως στις ζοφερές εποχές που ζούμε, χρειαζόμαστε και τις δύο μυθικές εκδοχές, και την σκοτεινή, και την φωτεινή, μια τολμηρή αλχημεία ιστοριών που δημοκρατικά βλέπει πως όλοι μπορούν να ζουν έναν λαβύρινθο, αλλά διατηρώντας την μεσότητα να προχωράνε, να ζούνε, να γράφουν και να γεννούν νέες εκδοχές του μύθου. Επίσης, για να μη δημιουργούνται παρανοήσεις, η Υποστιγμή δεν είναι καθαρά μυθολογικών ποιημάτων συλλογή. Υπάρχει, λόγου χάρη, η αρχαιόθεμη ιστορική αποστροφή για τους Αθηναίους και την Άπτερο Νίκη «Εμπρός, όρμησε νίκησε για σένα ανάκτησέ τα πέτα ψηλά. Δεν σε χρειάζονται πια αυτοί οι αλαζόνες της ήττας.»

Η φύση ορίζει τα πράγματα και όχι τα πράγματα τη φύση στην ποίηση της Καλαντζή, ενώ στην ποιητική μυθολογία της Κορρυβάντη φαίνεται να έχουμε μεταφερθεί σε έναν ου-τόπο, αν όχι αστικό. Η Καλαντζή δείχνει να δίνει φωνή στην Αθηνά καθώς μιλά στην Αράχνη, παίρνοντας το νήμα από τον Οβίδιο:

Πες μου πώς θα γίνει / να σπείρω πέτρες και να θερίσω άνθη.

Αν θες ν’ ανθίσεις, κόρη μου,
Άδραξε την ευκαιρία, άδραξε τη μέρα, άδραξε το αδράχτι και πλέξε.
Το νήμα περιμένει.^[9]

Ενώ στην Κορρυβάντη το επεισόδιο από τις οβιδιανές Μεταμορφώσεις^[10] αξιοποιείται για κυριολεκτικό στοχασμό περί τα ερωτικά με μία αποκρυφιστική απόκλιση, καθώς βρισκόμαστε μετά την καταστροφή του υφαντού από την εξοργισμένη Αθηνά:

Αράχνη

Κάπως έτσι θα μάζευε τα κομμάτια από το σχισμένο υφαντό της
μπροστά στην οργή της Εργάνης.

Για την ασέβεια
της αναμέτρησης και της αναπαράστασης.
Μία ζωή κρεμασμένης στο νήμα.

Ο Ιησούς -τουλάχιστον- διδάσκει επιθυμία, κι όχι ηθική.
Αλλά και πάλι στα γόνατα πώς να ισορροπήσει κανείς;^[11]

Ποίηση παρηγορητική και στις δύο περιπτώσεις, στοχαστική, ενδιαφέρουσα και κινητοποιητική προς παλαιότερα αναγνώσματα. Και στις δύο νεαρές ποιήτριες δεν μιλάνε τα πράγματα, αλλά μιλάει ο άνθρωπος, χωρίς αυταπάτες μεταφυσικές:

Ένα μυθολογικό ταξίδι ματαίωσης που γίνεται όμως ταξίδι ανανέωσης της ζωής, σαν το ταξίδι της σταγόνας της βροχής. Άλλωστε ο αρχαίος μύθος και στα δύο βιβλία γεννά νέο μύθο, τα παλιά βιβλία φέρνουν νέα βιβλία, οι αρχαίες ήττες φέρνουν νέες νίκες, και οι φοβερές μυθικές συναντήσεις γίνονται θαρραλέες αποκρίσεις απέναντι στον όποιο Προκρούστη. Βέβαια, η Κορρυβάντη έχει συνεχίσει εξαιρετικά την ποιητική της πορεία μετά την Μυθογονία, με το Dyno: Με τα ζάρια στον αέρα (Πόλις, 2019) και την σημαντική της στήλη Her Story στο περιοδικό Ο Αναγνώστης, όπου ασχολείται με θέματα φύλου στην νεοελληνική λογοτεχνία. Η Καλαντζή, επίσης, έχει σαφώς νεώτερες ποιητικές δημιουργίες στην φαρέτρα της, όμως επί του παρόντος μας φάνηκε ενδιαφέρουσα μία παράλληλη ανάγνωσή τους.