Βραβείο Δοκιμίου 2023

Η Σουζάνα Αντωνακάκη (1935-2020), αρχιτέκτων σε μόνιμη συνεργασία με τον Δημήτρη Αντωνακάκη, ήταν ιδρυτικό μέλος του Εργαστηρίου 66. Το κοινό τους έργο απέσπασε πολυάριθμες βραβεύσεις σε αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς και δημοσιεύτηκε επανειλημμένα σε σημαντικές εκδόσεις διεθνών ιστορικών της αρχιτεκτονικής. Διετέλεσε μέλος του ΔΣ του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων Διπλωματούχων Ανωτάτων Σχολών (ΣΑΔΑΣ, 197101972), πρόεδρος του Τμήματος Αρχιτεκτόνων του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδας (ΤΕΕ, 1980-1984), μέλος της Εθνικής Γραμματείας της Διεθνούς Ένωσης Αρχιτεκτόνων (UIA, 1982–2002) και αντεπιστέλλον μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας Αρχιτεκτονικής (Académie d’Architecture, 1995-2020). Στη διάρκεια της σταδιοδρομίας της δίδαξε σε πανεπιστημιακά σεμινάρια και έδωσε πολυάριθμες διαλέξεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.

Η Σουζάνα Αντωνακάκη είναι η πιο γνωστή Ελληνίδα αρχιτέκτονας της γενιάς της, εντός και εκτός των συνόρων της χώρας μας. Η ενεργή παρουσία της στην αρχιτεκτονική σκηνή για έξι δεκαετίες, από την ολοκλή­ρωση των σπουδών της στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο το 1959 μέχρι το τέλος της ζωής της το 2020, είναι από μόνη της εντυπω­σιακή. Μολαταύτα, τα περισσότερα κείμενα από τις δημόσιες ομιλίες και διαλέξεις των έξι αυτών δεκαετιών της σταδιοδρομίας της παρέμεναν έως σήμερα αδημοσίευτα ή δυσεύρετα.
Ισορροπώντας ανάμεσα στις αναφορές της στους κόσμους της φιλοσοφίας και των καλών τεχνών, η Αντωνακάκη αποτελούσε η ίδια την ενσάρκωση της βαθιάς της πεποίθησης ότι η αρχιτεκτονική αποτελεί πολιτισμικό αγαθό. Τα κείμενά της αναπτύσσονται γύρω από ζητήματα όπως: η ποιητική σύλληψη του κτισμένου περιβάλλοντος της καθημερινότητάς μας, η σημασία των ορίων, της κίνησης και των μεταβάσεων στην αρχιτεκτονική, η χρήση του χρώματος στην αρχιτεκτονική και στην πόλη, η θεατρικότητα και η κατοίκηση, οι σχέσεις χρόνου και χώρου στην αρχιτεκτονική, ο διάκοσμος και η ποιητική διάσταση των αντικειμένων της καθημερινής ζωής, η αρχιτεκτονική της πολυκατοικίας και η συσχέτιση της ελληνικής πόλης με τον τόπο και το φυσικό περιβάλλον. Γράφοντας ανοιχτόκαρδα για την τέχνη της, με τη χαρακτηριστική της ευρυμάθεια και ευαισθησία, η Αντωνακάκη προσφέρει στο αναγνωστικό κοινό τα κλειδιά που του χρειάζονται για να μάθει να κοιτάζει με οξύτερο, κριτικό βλέμμα το χώρο όπου ζει και κινείται καθημερινά.

_{[ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ]}

«Διαβάζω για να πάρω φόρα», συνήθιζε να λέει η Αντωνακάκη όταν προετοιμαζόταν να γράψει ένα κείμενο για την αρχιτεκτονική, είτε αυτό προοριζόταν να δημοσιευτεί στην τακτική της στήλη στην εφημερίδα Τα Νέα είτε να χρησιμεύσει ως βάση για μια δημόσια παρουσίαση του έργου της. Όσα σταχυολογεί από τα πολύπλευρα αναγνώσματά της βρίσκουν στα κείμενά της τη θέση τους στον κόσμο της αρχιτεκτονικής της δημιουργίας. Μεταχειρίζεται τις λέξεις, τις ιδέες και τις φράσεις από τα έργα άλλων συγγραφέων με την ίδια ευελιξία και ευχέρεια που συνδυάζει τα διαφορετικά υλικά και τα χρώματά τους στην αρχιτεκτονική της. Καθώς επέστρεφα στην πρωτότυπη πηγή σε αναζήτηση ενός από τα πολυάριθμα παραθέματα που διανθίζουν τα κείμενά της, διαπίστωνα ότι η Αντωνακάκη δεν δίσταζε να παραθέτει φράσεις από τα αναγνώσματά της από στήθους, ακόμα κι αν έτσι άλλαζε τη σειρά των προτάσεων, όπως αυτές είχαν οργανωθεί αρχικά από τους συγγραφείς τους. Οι σκέψεις, οι ιδέες και τα λόγια των άλλων αφομοιώνονται και ενσωματώνονται έτσι πραγματικά ως στοιχεία που δομούν και τη δική της σκέψη, με τον ίδιο τρόπο που ένα τούβλο τοποθετείται πάνω σε ένα άλλο, για να συγκροτήσει δομικά έναν τοίχο. Καθώς μια ιδέα ή μια έννοια αξιοποιείται δημιουργικά, και ακόμα περισσότερο όταν μεταλαμπαδεύεται από ένα πεδίο σε ένα άλλο, η παρανάγνωση του αρχικού της νοήματος μοιάζει σχεδόν αναπόφευκτη. Πράγματι, αυτή η παρανάγνωση είναι το αναπόφευκτο ίχνος της δημιουργικής διαδικασίας όταν εκείνη τίθεται εν κινήσει. Ενεργοποιείται τη στιγμή ακριβώς που μια δημιουργός δεν ενδιαφέρεται τόσο να διατηρήσει τη σκέψη ενός άλλου στην κυριολεξία της, αλλά να θέσει σε κίνηση τις συνδηλώσεις και τις συνδέσεις που αυτή η ιδέα μπορεί ακόμη και συνειρμικά να παραγάγει σε ένα καινούργιο πλαίσιο. Παρόμοια με τη διαδικασία της μετάφρασης, η παρανάγνωση συνεχίζει έτσι να συγγενεύει, διατηρώντας όμως ταυτόχρονα διαρκώς την ένταση της διαφοράς, με το πρωτότυπο υλικό της. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο, δεν έχει τόσο μεγάλη σημασία η ανάκτηση της αρχικής σημασίας μιας έννοιας που χρησιμοποιεί ο Μάρτιν Χάιντεγκερ ή ενός ιστορικού επεισοδίου που αναφέρει ο Ζακ Ντερριντά και η ακρίβεια με την οποία τα μεταφέρει η Αντωνακάκη στη σκέψη της. Περισσότερο ενδιαφέρον έχει ο τρόπος με τον οποίο η δάνεια έννοια μπορεί και να ξεφεύγει από το αρχικό της πλαίσιο για να υποστηρίξει μια προσέγγιση της αρχιτεκτονικής που χαρακτηρίζεται από την ποιητική ευαισθησία της Αντωνακάκη.

ΟΛΟΚΛΗΡΗ Η ΕΙΣΑΓΩΓΗ του ΣΤΕΛΙΟΥ ΓΙΑΜΑΡΕΛΟΥ για το βιβλίο:

AΡXITEKTONIKH ΠOIHTIKH