Στα κύματα τριών θαλασσών

^{Ποίηση και Σεπτέμβρης του ’55}

Τον Νοέμβριο του 1994, στα πλαίσια του θεσμού Πολιτιστικών Πρωτευουσών της Ευρώπης με κύριους και εμπνευσμένους διοργανωτές την Ένωση Σουηδών Συγγραφέων, τον οργανισμό «Θεσσαλονίκη, Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης 1997» και την Ελληνική Εταιρία Συγγραφέων, πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά και – μέχρι στιγμής ανεπανάληπτη , μια μεγάλη συνάντηση-συνέδριο Ευρωπαίων συγγραφέων στο ελληνικό κρουαζιερόπλοιο με το ...ευχετικό όνομα «World renaissance».
Τετρακόσιοι περίπου συγγραφείς, ποιητές και μεταφραστές με δεκάδες δημοσιογράφους από διάφορες χώρες προσκλήθηκαν και συγκεντρώθηκαν στο λιμάνι του Πειραιά, από όπου ξεκίνησε ένα αξέχαστο ταξίδι 10 ημερών στο Αιγαίο, την Προποντίδα και την Μαύρη Θάλασσα με σταθμούς στην Οδησσό, Κωστάντζα, Βάρνα, Κωνσταντινούπολη και Σμύρνη, που έκλεισε με την ιστορική «Διακήρυξη των Δελφών».
Στο συνέδριο αυτό που ονομάστηκε των «Τριών θαλασσών» επιβεβαιώθηκε η πνευματική συγγένεια και συναδέλφωση των διαφόρων εθνοτήτων και η ελεύθερη και αδέσμευτη δημιουργική έκφραση του γραπτού και προφορικού λόγου, ανεξάρτητα από τις επί μέρους πολιτικές διαφορές ή σκοπιμότητες. Στην συνάντηση αυτή ολοκληρώθηκε και θεσμοθετήθηκε η ιδέα λειτουργίας δύο πνευματικών κέντρων-ξενώνων : το ένα, ήδη στη βόρεια Ευρώπη, στο Gotland της Σουηδίας και το δεύτερο στη νότια, στη Ρόδο, που εγκαινιάσθηκε και άρχισε την λειτουργία του δυο χρόνια μετά, το 1996.

Στο συνέδριο πρωί και απόγευμα κάθε μέρας είχαν προγραμματισθεί παρουσιάσεις λογοτεχνών όλων των οργανωμένων συμμετοχών και το βράδυ τρώγαμε όλοι μαζί στο μεγάλο σαλόνι του πλοίου όπου συνήθως επακολουθούσε χορός με μια Ιταλική ορχήστρα που ‘έπαιζε τα πάντα’ από παλιά ιταλικά, εποχής “San Remo”, rock, μπαλάντες και balalaika, μέχρι ζεϊμπέκικα.
Πολλά βιώματα που άφησαν όμορφες όσο πολύτιμες μνήμες.
Θυμάμαι το σούρουπο που περνούσαμε τα στενά του Βοσπόρου σχεδόν όλοι ανεβήκαμε στα καταστρώματα να δούμε την Κωνσταντινούπολη και τις εξοχές της... Εκεί, πλάι στη... θαλπωρή ενός φουγάρου, έγραψα ένα ποίημα, τη ‘Διάπορο’.

Μνήμη του φίλου Çan Yücel

Όλο και πιο αργά το πλοίο
Σχίζει τούτη τη θάλασσα
Πηχτή σα γάζα στην πληγή
Η Πόλη γύρω μας
Ανάβει κιλοβάτ για μια ακόμα Νύχτα
Σπαραχτικά μας οδηγούνε ξένοι πλοηγοί
Να βγούμε έξω απ’ τα στενά

Πατέρα φύγε απ’ τη γέφυρα
Γκρίζα ομίχλη ’τύλιξε το Γαλατά
Έλα κοντά μου και
Να σκέπτεσαι ευχάριστα
Το ’Ξάστερο το Σκούτερη
Και ’μένα στους ανθισμένους κήπους
Με το ποδήλατο που μ’ έδωσε η Ζωή
Δες με ισορροπώ ακόμα και τα καταφέρνω
Μας φωτογράφιζαν – θυμάσαι
Κρύβοντας από τότε το κεφάλι τους
Μέσα στις μαύρες τις κουκούλες
Κατρακυλάμε στεφανωμένοι χαμομήλια
Και ματωμένες παπαρούνες
29 του Μάη στα 3541

Οι γλάροι πετούν’
πιο χαμηλά απ’ τους φόβους μου
Ας κατεβούμε τώρα
Δε θέλω όταν κλαίμε
Να μας βλέπει ο Τούρκος.

Όταν – αργά πια κατεβήκαμε στο σαλόνι και το bar, όσοι κρατούσαμε ρίζες απ’ την χαμένη μας Πόλη, είχαμε κόκκινα μάτια απ’ το κλάμα. Θυμάμαι τη Νίκη Μαραγκού να τραντάζεται με λυγμούς στον ώμο μου. Και λίγο αργότερα, σαν αντίδραση, μια ανεπανάληπτη μοναδική εικόνα : τον Αντώνη Σουρούνη να χορεύει ξέφρενο rock-and-roll την... Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ !
Έχω ακόμα στα αυτιά τη φωνή του Αντώνη Σαμαράκη να αναφέρεται στον Μπρεχτ και να διακηρύσσει με εφηβικό σφρίγος : «Εμείς, εδώ, δεν πρέπει να ’μαστε το λάδι στα γρανάζια του’ συστήματος’, αλλά η άμμος !...»
Από ξένους γνωρίστηκα με λίγους , αλλά ιδιαίτερα με τον Can Yucel ( Τζαν Γιουτσέλ), σύγχρονο σάτυρο της κατάντιας μας…

Μ’ αξίωσε της φιλίας του – ίσως γιατί κάθε πρωί έπινα μαζί του αντί για καφέ… ρακί, και τη ‘βραδιά των Τούρκων’ καθώς τον άκουα να απαγγέλλει με’ κείνη την σπηλαιώδη φωνή έκλαιγα με αναφιλητά, κάτι για το οποίο με επιτίμησε ο Μίμης ο Μαρωνίτης, που καθόταν πίσω από μένα και την Amy Mims … Σηκώθηκε όρθιος, είπε πως δεν με ‘αναγνωρίζει’ έτσι που συγκινήθηκα και χειροκροτούσα ‘αυτούς’ και έφυγε... Δεν ήξερε πως ο Τζαν ( που τ’ όνομά του σημαίνει ψυχή, καρδιά ) μου είχε αφιερώσει το μοναδικό δίγλωσσο βιβλίο που είχε μαζί του, με το αποστομωτικό ποίημα, “ 6/7 Σεπτεμβρίου 1955”, που και μόνο αυτό περιείχε όλο το πνεύμα εκείνου του συνεδρίου.

Ναι, Μίμη. Είχα πιει πολύ και είχα σαγηνευτεί απ’ τη φωνή των Τούρκων ποιητών. Η εκφορά της γλώσσας των Τούρκων διανοουμένων έχει μια σπάνια μελωδικότητα. Καμιά σχέση με τη φωνή του όποιου Ερντογάν. Επί πλέον, το βράδυ της 6^ης εκείνου του Σεπτέμβρη εγώ είχα χάσει τον συνονόματο πρώτο ’ξάδερφό μου όταν τους κάψανε το σπίτι. Από ’κείνη τη βέβηλη νύχτα άρχισε ο ξεριζωμός των Ελλήνων στην Πόλη. Οι περισσότεροι μάζεψαν ό, τι ‘ψίχουλα’ μπόρεσαν από τις περιουσίες τους και ήρθαν στην Ελλάδα. Τους υπόλοιπους, με κάθε τρόπο και εκβιασμό, τους απέλασαν οι Τούρκοι. Τότε μάλιστα ( το 1994 ) που ρωτήσαμε τον Πατριάρχη μας είπε πως αυτοί που ξέμειναν πια ήσαν περίπου οκτακόσιοι. Από μια παντοδύναμη ελληνική κοινότητα που αριθμούσε χιλιάδες και κυριαρχούσε στην Τουρκική αγορά. Γι αυτό άλλωστε και έπρεπε να ‘φύγουν απ’ τη μέση’. Η ιστορία τελικά επαναλαμβάνεται με άλλους πρωταγωνιστές και κομπάρσους.
Ο Τζαν Γιουτσέλ είχε γεννηθεί στην Πόλη το 1926, γιος του Hasan Ali Yucel, του σπουδαιότερου Υπουργού Παιδείας που είχε ποτέ η Τουρκία. Σπούδασε κλασσική φιλολογία στην ΄Αγκυρα και στο Cambridge. Μετάφρασε στα Τουρκικά Σαίξπηρ, Έμιλυ Ντίκινσον, Έλιοτ και Ντύλαν Τόμας. Γι αυτές του τις μεταφράσεις καταδικάστηκε σε 15 χρόνια φυλακή.
Όταν πέθανε τον Αύγουστο του 1999 μια πομπή από Τούρκους ποιητές συνόδευσε το φέρετρο πάνω σε βάρκες από τη Σμύρνη στη Ντάτσα, όπως είχε ζητήσει ο ίδιος, πίνοντας ρακί και παίζοντας μουσική.