1883. 18 Φεβρουαρίου: Ο Νίκος Καζαντζάκης γεννιέται στο Ηράκλειο. Ο πατέρας του Μιχάλης (1856-1932) καταγόταν από το χωριό Βαρβάροι (σήμερα Μυρτιά) του νομού Ηρακλείου και ήταν έμπορος γεωργικών προϊόντων, κρασιού και κτηματίας. Η μητέρα του Μαρία Χριστοδουλάκη καταγόταν από το χωριό Ασυρώτοι του νομού Ρεθύμνου. Η Κρήτη αποτελεί ακόμη μέρος της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.
[1884. Γέννηση Άγγελου Σικελιανού.] [1888. Ψυχάρης, Το ταξίδι μου.]
1890-1896. Στοιχειώδης μόρφωση στο Ηράκλειο.
1897-1899. Κατά την τελευταία μεγάλη κρητική επανάσταση η οικογένεια του καταφεύγει στη Νάξο. Εκεί, παρακολουθεί γυμνασιακά μαθήματα στη Γαλλική Εμπορική Σχολή Τιμίου Σταυρού όπου μαθαίνει γαλλικά και ιταλικά.
1899-1902. Φοιτά στο γυμνάσιο του Ηρακλείου.
1902-1906. Φοιτά στη Νομική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.
1906. Πρωτοπαρουσιάζεται στα ελληνικά γράμματα με το δοκίμιο «Η Αρρώστια του αιώνος» στο περιοδικό Πινακοθήκη με το ψευδώνυμο Κάρμα Νιρβαμή. Αύγουστος: γράφει το δράμα Ξημερώνει. Κάρμα Νιρβαμή, «Τι μου λεν οι παπαρούνες», περ. Πινακοθήκη. Οκτώβριος: δημοσιεύει το πρώτο του βιβλίο, Όφις και κρίνο, με το ψευδώνυμο Κάρμα Νιρβαμή. Δεκέμβριος: παίρνει με άριστα το δίπλωμα του διδάκτορος της Νομικής.
1907. Το Ξημερώνει βραβεύεται και παίζεται στην Αθήνα, προκαλώντας ζωηρές συζητήσεις. Ξεκινά τη συνεργασία του με εφημερίδες. Οκτώβριος: φτάνει στο Παρίσι για ανώτατες σπουδές. Το ενδιαφέρον του ελκύουν τρεις φιλόσοφοι: ο Ουίλιαμ Τζέιμς, ο Φρειδερίκος Νίτσε και ο Ανρί Μπερξόν. Η επιρροή του τρίτου φαίνεται να είναι η σημαντικότερη, μάλιστα ως το τέλος Ιουνίου παρακολουθεί τη διδασκαλία του παράλληλα με τα μαθήματα στη Νομική σχολή. Γράφει το θεατρικό έργο Φασγά και το επίσης θεατρικό Έως πότε;
[Ίων Δραγούμης, Μαρτύρων και ηρώων αίμα ]
1908. Γράφει το μυθιστόρημα Σπασμένες ψυχές και τη διατριβή του με θέμα Ο Φρειδερίκος Νίτσε εν τη φιλοσοφία του δικαίου και της πολιτείας.
[Η Βουλή κηρύσσει την ανεξαρτησία της Κρήτης. Η Τουρκία απειλεί με πόλεμο την Ελλάδα.]
1909. Ολοκληρώνει τη διατριβή του και σχεδιάζει τα μυθιστορήματα Ζωή η αυτοκρατόρισσα και Θεάνθρωπος, που θα αποτελούσαν τριλογία μαζί με το Σπασμένες ψυχές (δεν γράφτηκαν ποτέ, σώζονται μόνο ως τίτλοι ή επεισόδια). Απρίλιος: Επιστρέφει στο Ηράκλειο. Έχει ήδη γράψει το θεατρικό Πρωτομάστορας. Δημοσιεύει τη διατριβή του και, με το ψευδώνυμο Πέτρος Ψηλορείτης, τη μονόπρακτη τραγωδία Κωμωδία
στο περ. Κρητική Στοά Ηρακλείου που επαναδημοσιεύεται στο περ. Σεράπειον της Αλεξάνδρειας. Ως πρόεδρος του Συλλόγου Δημοτικιστών Ηρακλείου «Ο Σολωμός» που υποστήριζε την εισαγωγή της δημοτικής γλώσσας στην εκπαίδευση, ο ΝΚ γράφει ένα εκτενές μανιφέστο με τίτλο «Ιστορία του γλωσσικού ζητήματος», που δημοσιεύεται στο περ. Ο Νουμάς (Αύγουστος, τχ. 347). Δημοσιεύει επίσης το φιλοσοφικό μελέτημα «Η επιστήμη εχρεωκόπησε;», περ. Παναθήναια (15 Νοεμβρίου 1909) 71-75.
[Άγγελος Σικελιανός, Αλαφροΐσκιωτος ]
1910. Στο δοκίμιό του Για τους νέους μας (κριτική του μυθιστορήματος του Δραγούμη Σαμοθράκη) χαιρετίζει τον Ίωνα Δραγούμη ως τον προφήτη που θα οδηγήσει την Ελλάδα σε νέα δόξα με την επιμονή του ότι πρέπει να ξεπεράσει η Ελλάδα την υποταγή της στον αρχαιοελληνικό πολιτισμό. Απρίλιος: εγκαθίσταται στην Αθήνα. Αρχίζει να συζεί με τη Γαλάτεια Αλεξίου. Μάιος: Η τραγωδία του Πρωτομάστορας (που ακόμα έχει τον τίτλο Η Θυσία) βραβεύεται στον Λασσάνειον Δραματικόν Αγώνα. Ιούνιος: δημοσιεύει τον Πρωτομάστορα ως Πέτρος Ψηλορείτης με αφιέρωση στον Ίδα (Ίωνας Δργούμης). Λαμβάνει μέρος στην ίδρυση του Εκπαιδευτικού Ομίλου. Αρχίζει να μεταφράζει φιλοσοφικά και επιστημονικά βιβλία για τον εκδοτικό οίκο Γ. Φέξη. Αυτός είναι και ο βασικός τρόπος βιοπορισμού αυτή την εποχή.
[Κωστής Παλαμάς, Η φλογέρα του βασιλιά]
1911. Οκτώβριος: παντρεύεται την Γαλάτεια Αλεξίου.
[Ίων Δραγούμης, Όσοι ζωντανοί ]
1911-1915. Ο εκδοτικός οίκος Φέξη δημοσιεύει τις ακόλουθες μεταφράσεις του: William James, Η θεωρία της συγκινήσεως, 1911. Nitzsche, Η γέννησις της τραγωδίας, 1912 και Τάδε έφη Ζαρατούστρας,1913. J.P. Eckermann, Συνομιλίαι Έκκερμαν με τον Γκαίτε, 1913. C.A. Laisant, Η αγωγή επί τη βάσει της επιστήμης, 1913. M. Maeterlinck, Ο θησαυρός των ταπεινών, 1913. C. Darvin, Περί της γεννέσεως των ειδών,1915. L. Buchner, Δύναμις και ύλη, 1915. H. Bergson, Το γέλιο, 1915. Πλάτων, Αλκιδιάβης και Αλκιβιάδης δεύτερος, 1912. Πλάτων, Ίων-Μίνως-Δημόδοκος-Σίσυφος-Κλειτοφών.
1912. Συστήνει τον Bergson και τη φιλοσοφία του στους Έλληνες διανοούμενους με διάλεξη που δίδεται προς τα μέλη του Εκπαιδευτικού Ομίλου και δημοσιεύεται στο Δελτίο του Ομίλου.
1912-1913. Με το ξέσπασμα του πρώτου Βαλκανικού Πολέμου κατατάσσεται στο στρατό ως εθελοντής και υπηρετεί στο ιδιαίτερο γραφείο του Πρωθυπουργού.
[ 28 Οκτωβρίου: ο ελληνικός στρατός εισέρχεται θριαμβευτικά στη Θεσσαλονίκη ]
1913. Εκδίδεται το πρώτο φύλλο της εφημερίδας Νέα Ελλάδα, μιας εφημερίδας με ριζοσπαστικές για την εποχή της αρχές. Ο Κ. παρουσιάζεται ως συνεργάτης από το πρώτο κιόλας φύλλο.
1914.O K. γνωρίζει τον Άγγελο Σικελιανό, με τον οποίο θα τον συνδέσει δυνατή φιλία και μια κοινή σχεδόν κοσμοθεώρηση. Περιοδεύουν μαζί το Άγιο Όρος για 40 μέρες.
[Α' Παγκόσμιος πόλεμος.]
1915. Με τον Σικελιανό συνεχίζουν τις συστηματικές τους περιηγήσεις σε διάφορα μέρη της Ελλάδας. «Με Γαλάτεια. Διενέξεις φριχτές. Οι ψυχές μας δεν ταιριάζουν πια. Το τέλος έρχεται φριχτό, ήσυχο και μοιραίο» (12 Σεπτεμβρίου).
[Άγγελος Σικελιανός, Πρόλογος στη ζωή.]
1916. Ο Πρωτομάστορας διασκευασμένος από τον Μ. Καλομοίρη σε «μουσική τραγωδία», παρουσιάζεται από τη σκηνή του Δημοτικού Θεάτρου.
[Αύγουστος: κίνημα Εθνικής Άμυνας στη Θεσσαλονίκη. Νοέμβριος: τα «Νοεμβριανά». Δραματική κορύφωση του εθνικού διχασμού.]
1917. O K. υπογράφει συμβόλαιο μισθώσεως μεταλλείου γαιανθράκων στην Πράστοβα της Μάνης. Συναντά εκεί τον Γιώργη Ζορμπά και τον προσλαμβάνει ως εργάτη. Σεπτέμβριος: Φεύγει για τη Ζυρίχη, όπου φιλοξενείται από τον Γιάννη Σταυριδάκη, πρόξενο της Ελλάδας.
[Ιούνιος: σχηματισμός κυβέρνησης Βενιζέλου. Η Ελλάδα μπαίνει στον πόλεμο στο πλευρό των Συμμάχων. Οκτώβριος: Επανάσταση στη Ρωσία. Παραίτηση Νικολάου Β΄. Επανάσταση Μπολσεβίκων. Εκπαιδευτική μεταρρύθμιση: εισάγεται η δημοτική γλώσσα στη στοιχειώδη εκπαίδευση. Ιδρύεται το Σοσιαλιστικό Κόμμα της Ελλάδας. Άγγελος Σικελιανός,Μήτηρ Θεού.]
1918. Περιηγείται την Ελβετία σε τόπους που συνδέονται με τον Νίτσε. Συνδέεται αισθηματικά με την Ελληνίδα διανοούμενη Έλλη Λαμπρίδη.
1919. Απρίλιος: ξεκινά τη συγγραφή της τραγωδίας Ηρακλής. Μάιος: Διορίζεται διευθυντής (και ύστερα από λίγο γενικός διευθυντής) του νεοσύστατου Υπουργείου Περιθάλψεως. Ιούλιος: αρχηγός της αποστολής για τον επαναπατρισμό των Ελλήνων του Καυκάσου, που διώκονται από τους μπολσεβίκους. Αναχωρεί με την ομάδα του στην οποία συμμετέχουν οι Σταυριδάκης και Ζορμπάς. Σεπτέμβριος: συναντά στο Παρίσι τον Βενιζέλο γα να του δώσει αναφορά. Παρευρίσκεται στις διαπραγματεύσεις για τη συνθήκη ειρήνης. Επιστρέφει στην Αθήνα. Ταξιδεύει στη Μακεδονία και Θράκη για να επιβλέψει την εγκατάσταση των προσφύγων.
[Φεβρουάριος-Μάρτιος: συμμετοχή δύο ελληνικών μεραρχιών στη συμμαχική εκστρατεία της Ουκρανίας εναντίον των μπολσεβίκων. Εκδίδεται η εφημερίδα Καθημερινή.]
1920. Μετά την ήττα των φιλελευθέρων αποχωρεί από το Υπουργείο Περιθάλψεως αλλά και από τον ιδεολογικό χώρο του βενιζελισμού. Φεύγει για το Παρίσι και μετά για το Βερολίνο.
[Ιούλιος:συνθήκη των Σεβρών. Απόπειρα δολοφονίας του Βενιζέλου. Δολοφονία του Ίωνα Δραγούμη. Παραίτηση κυβέρνησης Βενιζέλου. Προκηρύσσονται εκλογές. Νοέμβριος: εκλογές και ήττα του Βενιζέλου. Τζέιμς Τζόις: Ulisses.]
1921. Ιανουάριος: επισκέπτεται διάφορες πόλεις της Γερμανίας. Φεβρουάριος: επιστρέφει στην Αθήνα. Ξεκινά την συγγραφή της έμμετρης τραγωδίας Χριστός.
1922. Υπογράφει συμφωνία με τον εκδότη Δημητράκο για τη συγγραφή σειράς διδακτικών βιβλίων ιστορίας. Η προκαταβολή του επιτρέπει να ξαναφύγει από την Ελλάδα. Μάιος-Αύγουστος: Βιέννη. Έρχεται σε επαφή με τη βουδιστική κοσμοθεωρία. Κατά το διάστημα αυτό εκδηλώνει μια παράξενη δερματοπάθεια του προσώπου, που ο γιατρός V. Stekel ονομάζει «νόσο των αγίων». Ύστερα από χρόνια θα παρουσιάσει τον Μανολιό στο Χριστός ξανασταυρώνεται να υποφέρει από την ίδια αρρώστια. Στη Νέα Ζωή της Αλεξάνδρειας δημοσιεύει τον Οδυσσέα με το ψευδώνυμο Α. Γερανός. Μελετά Φρόιντ. Σεπτέμβριος: Βερολίνο. Ζώντας σε μια Γερμανία που αρχίζει να ασφυκτιά στα σύνορά της αναθεωρεί τις παλιές αριστοκρατικές και εθνικιστικές πεποιθήσεις του και γοητεύεται από τις επαναστατικές θεωρίες του κομμουνισμού. Επηρεάζεται ιδιαίτερα από την Ραχήλ Λιπστάιν και τον κύκλο της των νεαρών επαναστατριών. Μαθαίνει ρώσικα με σκοπό να ζήσει στη Ρωσία. Αρχίζει να γράφει την Ασκητική.
[Μικρασιατική καταστροφή. Τ.Σ. Έλιοτ: Η Ἐρημη Χώρα]
1923. Ιανουάριος-Μάιος: ολοκληρώνει την Ασκητική. Νοέμβριος: έρχεται να τον δει για λίγο η Γαλάτεια, που εξακολουθεί να διαμένει στην Αθήνα. Στη Λειψία συνεργάζεται με τον Karl Dietrich για τη μετάφραση της Ασκητικής.
1924. Ιανουάριος-Μάιος: ταξίδι στην Ιταλία. Επισκέπτεται την Πομπηία. Τελειώνει το Βούδα. Στην Ασσίζη μελετά τη διδασκαλία του Αγίου Φραγκίσκου. Μάιος: επιστρέφει στην Αθήνα. Γνωρίζει την Ελένη Σαμίου. Ιούλιος-Δεκέμβριος: διακοπές στην Κρήτη. Ξεκινά την Οδύσσεια, η συγγραφή της οποίας θα ολοκληρωθεί το 1938. Αναλαμβάνει την πνευματική ηγεσία μιας κομμουνιστικής ομάδας δυσαρεστημένων προσφύγων και παλαιμάχων από τη Μικρασιατική εκστρατεία. Συγγράφει πιθανώς το Συμπόσιον.
[Το Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδας μετονομάζεται σε Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας]
1925. Η συμμετοχή του σε γεγονότα-εκδηλώσεις με κομμουνιστικό χαρακτήρα οδηγεί στη σύλληψή του. Κρατείται 24 ώρες. Στη Νέα Εφημερίδα του Ηρακλείου δημοσιεύεται το κείμενό του «Ομολογία Πίστεως» που προκαλεί δημόσια συζήτηση. Ιούλιος: επιστρέφει στην Αθήνα. Φεύγει για την Αμοργό. Αύγουστος-Σεπτέμβριος: παραθερίζει στις Κυκλάδες και μένει για μεγάλο διάστημα στην Αμοργό. Οκτώβριος: φεύγει για τη Σοβιετική Ρωσία ως απεσταλμένος της εφημερίδας Ελεύθερος Λόγος. Στα άρθρα των ανταποκρίσεών του αντικατοπτρίζεται το ενδιαφέρον του να παρακολουθήσει την κοινωνική ζωή στην ποικιλότητά της.
1926. Φεβρουάριος: επιστρέφει στην Αθήνα. Απρίλιος: χωρίζει με την Γαλάτεια. Απρίλιος-Οκτώβριος: ταξιδεύει ως ανταποκριτής της εφημερίδας Ελεύθερος Τύπος στην Κύπρο, Ισπανία (συνέντευξη με τον Ισπανό δικτάτορα Πρίμο δε Ριβέρα), Ιταλία (συνέντευξη με τον Μουσολίνι). Σχεδόν μόνιμη παρέα του η Ελένη Σαμίου. Νοέμβριος: γνωρίζει στην Αθήνα τον Παντελή Πρεβελάκη.
1927. Απρίλιος-Μάιος: ταξιδεύει στην Αίγυπτο ως ανταποκριτής της εφημερίδας Ελεύθερος Λόγος. Εγκαθίσταται στην Αίγινα και αφιερώνεται στη συγγραφή της Οδύσσειας. Ιούλιος-Αύγουστος: η Ασκητική δημοσιεύεται στο περιοδικό Αναγέννηση του Δημήτρη Γληνού με τον τίτλο Ασκητική -Salvatores Dei. Σεπτέμβριος-Οκτώβριος: τελειώνει την Οδύσσεια (ραψωδίες Η-Ω). Συγγράφει άρθρα για το Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό Ελευθερουδάκη. Επεξεργάζεται επιλογή από τις ταξιδιωτικές σελίδες του που αποτέλεσαν τον τόμο Ταξιδεύοντας – Ισπανία, Ιταλία, Αίγυπτος, Σινά. Οκτώβριος: Φεύγει ξανά για τη Ρωσία προσκεκλημένος της σοβιετικής κυβέρνησης με την ευκαιρία του εορτασμού της δεκάτης επετείου της επανάστασης. Νοέμβριος: γνωρίζεται με τον Ελληνορουμάνο συγγραφέα Παναίτ Ιστράτι και συνδέονται φιλικά. Δεκέμβριος: φτάνει με τον Ιστράτι στην Ελλάδα και τον παρουσιάζει στο ελληνικό κοινό με ένα άρθρο του στην εφημερίδα Πρωία. Εκδίδεται η τραγωδία του Νικηφόρος Φωκάς.
[Πρώτες Δελφικές Εορτές. Άγγελος Σικελιανός, Δελφικός λόγος.]
1928. Ιανουάριος: ο Κ. και ο Ιστράτι μιλούν για τη Σοβιετική Ένωση σε μεγάλη συγκέντρωση που την οργανώνει ο Δημήτρης Γληνός. Οι ομιλίες καταλήγουν σε διαδήλωση. Απρίλιος: αναχωρεί για το τέταρτο και τελευταίο ταξίδι του στη Ρωσία, που θα διαρκέσει ένα χρόνο. Συγγράφει Το κόκκινο μαντίλι, σενάριο για το ρώσικο κινηματογράφο με θέμα από την ελληνική επανάσταση του ’21. Ιούνιος-Ιούλιος: συναντά τον Γκόρκι. Γράφει μερικά άρθρα για την Πράβδα και ένα καινούριο σενάριο, το Λένιν. Ο Ιστράτι με άρθρο του στη γαλλική εφ. Le Monde παρουσιάζει τον Καζαντζάκη στο γαλλικό κοινό. Αύγουστος: γράφει το σενάριο Άγιος Παχώμιος & Σία και μερικά άρθρα για ρώσικα περιοδικά. Η Ελένη Σαμίου έρχεται από το Παρίσι να τον ανταμώσει. Ξαναγράφει το τελευταίο μέρος της Ασκητικής προσθέτοντας το κεφάλαιο «Σιγή». Αύγουστος-Δεκέμβριος: ο Κ., ο Ιστράτι, η Ελένη και η σύντροφος του Ιστράτι Bilili Baud Bovy, ξεκινούν από τη Μόσχα για ένα μεγάλο ταξίδι στη Ν. Ρωσία. Οι δύο φίλοι σκοπεύουν να γράψουν μια σειρά άρθρα για τον παγκόσμιο τύπο με τίτλο «Ακολουθώντας το κόκκινο άστρο». Σε λίγο η σχέση τους διακόπτεται. Εκδίδονται οι τραγωδίες Οδυσσέας και Χριστός και το ταξιδιωτικό Τι είδα στη Ρουσία.. Βιώνοντας την πραγματικότητα της Σοβιετικής Ρωσίας εγκαταλείπει την ιδέα να ζήσει εκεί.
1929. Ιανουάριος-Μάρτιος: συνεχίζει μόνος του το ταξίδι με σκοπό να φτάσει στη Σιβηρία. Απρίλιος 19-Μάιος 9: φεύγει από τη Ρωσία. Βερολίνο. Διάλεξη για τη Σοβιετική Ένωση. Μάιος: εγκαθίσταται σε ένα απομακρυσμένο αγρόκτημα της Τσεχοσλοβακίας. Γράφει στα γαλλικά το Toda-Raba με αρχικό τίτλο Moscou a crie. Γράφει επίσης στα γαλλικά το Kapetan-Elia που θα παραμείνει ανέκδοτο. Δεύτερη γραφή της Οδύσσειας.
1930. Ιστορία της ρωσικής λογοτεχνίας που εκδίδεται σε δύο τόμους. Μετά την έκδοση της Ασκητικής στο περ. Αναγέννηση ο Κ. και ο Γληνός παραπέμπονται σε δίκη «επί χλευασμώ της θρησκείας». Στην Γαλλία ο Κ. μεταφράζει βιβλία για Αθηναίους εκδότες. Επιστρέφει στην Ελλάδα. Ο Πρωτομάστορας παρουσιάζεται για δεύτερη φορά από τη Μελοδραματική του Εθνικού Ωδείου.
1931. Ασχολείται με τη συγγραφή ενός γαλλοελληνικού λεξικού. Ολοκληρώνει την τρίτη γραφή της Οδύσσειας στην Τσεχοσλοβακία. Το Toda-Raba δημοσιεύεται με περικοπές σε παρισινό περιοδικό (Revue de Vivants) και μεταφράζεται στα ολλανδικά.
1932. Θάνατος της μητέρας του. Μια σειρά μεταφράσεις και σενάρια για τον κινηματογράφο υπό το σχέδιο μιας συνεργασίας με τον Πρεβελάκη. Μέσα σε αυτές τις μεταφράσεις συγκαταλέγεται και η Θεία Κωμωδία. Διορθώνει την τραγωδία Βούδας και την κάνει έμμετρη. Στην Ισπανία ξεκινά να μεταφράζει ισπανική ποίηση. Συνθέτει την πρώτη του τερτσίνα με τίτλο «Δάντης». Θάνατος του πατέρα του. Ταξίδι με τρένο στην Ισπανία.
1933. Συγγράφει τις εντυπώσεις του από την Ισπανία καθώς και μια τερτσίνα για τον Γκρέκο που θα αποτελέσει το σπόρο για το Αναφορά στον Γκρέκο. Στην Αίγινα κάνει την τέταρτη γραφή της Οδύσσειας. Αναθεωρεί τη μετάφραση του Δάντη και συνθέτει μια σειρά από νέες τερτσίνες.
1934. Για βιοποριστικούς λόγους συγγράφει δύο βιβλία ιστορίας για την β΄ και γ΄ δημοτικού και ένα αλφαβητάρι γ΄ δημοτικού. Το αλφαβητάρι εγκρίνεται από το Υπουργείο Παιδείας.
1935. Πέμπτη γραφή της Οδύσσειας. Ταξίδι στην Ιαπωνία. Επιστρέφει στην Ελλάδα τον Ιούνιο και πηγαίνει στην Αίγινα. Οι εντυπώσεις από το ταξίδι του δημοσιεύονται στην εφημερίδα Ακρόπολις.
1936. Γράφει στα γαλλικά τα μυθιστόρημα Ο Βραχόκηπος, επίσης ολοκληρώνει ένα ακόμα μυθιστόρημα στα γαλλικά, το Mon pere, μια από τις παραλλαγές του Καπετάν Μιχάλη. Μεταφράζει το Απόψε αυτοσχεδιάζουμε του Πιραντέλο για το Βασιλικό θέατρο. Μεταφράζει το πρώτο μέρος του Φάουστ του Γκαίτε. Τον Ιούλιο δημοσιεύει στην Καθημερινή το άρθρο του «Ο φόβος και η πείνα». Τον
Οκτώβριο και τον Νοέμβριο στην Ισπανία ως ανταποκριτής της Καθημερινής (συνεντεύξεις από τον Φράνκο και τον Ουναμούνο). Τελειώνει το σπίτι του στην Αίγινα.
1937. Έκτη γραφή της Οδύσσειας στην Αίγινα. Η μετάφραση του Φάουστ δημοσιεύεται στην Καθημερινή. Εκδίδεται το Ταξιδεύοντας–Ισπανία. Περιηγήσεις στην Πελοπόννησο. Γράφει την τραγωδία Μέλισσα.
1938. Η Οδύσσεια εκδίδεται με δαπάνη της Αγγλίδας Τζοζεφίν Μακλάουντ. Υποφέρει από δερματοπάθεια την ίδια που είχε εμφανίσει στη Βιέννη το 1922. Εκδίδεται το Ταξιδεύοντας Ιαπωνία–Κίνα.
1939. Η Μέλισσα δημοσιεύεται στη Νέα Εστία. Ταξιδεύει στην Αγγλία ως φιλοξενούμενος του Βρετανικού Συμβουλίου και γράφει εκεί την τραγωδία Ιουλιανός ο Παραβάτης. Τον Δεκέμβριο επιστρέφει στην Αίγινα.
1940. [15 Αυγούστου: τορπιλισμός του «Έλλη». 28 Οκτωβρίου: απάντηση του Μεταξά στο ιταλικό τελεσίγραφο. Άγγελος Σικελιανός, Σίβυλλα.]
1941: Γράφει το Ταξιδεύοντας – Αγγλία και διάφορες μυθιστορηματικές βιογραφίες για βιοποριστικούς λόγους. Τελειώνει την τραγωδία Βούδας. Αναθεωρεί τη μετάφραση του Δάντη. Ξεκινά μυθιστόρημα με αρχικό τίτλο Το συναξάρι του Ζορμπά.
[Γερμανική επίθεση εναντίον της Ελλάδας].
1942. Στην Αθήνα συναντά ξανά τον Σικελιανό μετά από είκοσί χρόνια. Συναντά επίσης τον Ι. Θ. Κακριδή και συζητά μαζί του για μια μετάφραση της Ιλιάδας. Σχεδιάζει ένα καινούριο μυθιστόρημα με αρχικό τίτλο Τ’ απομνημονεύματα του Χριστού, που πρόκειται να αποτελέσει τον πυρήνα για τον Τελευταίο πειρασμό.
1943. Δουλεύει πυρετωδώς, κυρίως δίνοντας νέα μορφή σε ότι έχει γράψει μέχρι τότε. Γράφει την τραγική τριλογία Προμηθέας, τελειώνει το Ο βίος και η πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά.
1944. Γράφει τα θεατρικά Καποδίστριας και Κωνσταντίνος Παλαιολόγος. Μετά την αποχώρηση των Γερμανών πηγαίνει στην Αθήνα.
1945. Συμμετέχει στην ίδρυση του Δημοκρατικού Σοσιαλιστικού Κόμματος Ελλάδας. Πρόεδρος της Εταιρίας Λογοτεχνών και επικεφαλής της Σοσιαλιστικής Εργατικής Ένωσης, που στόχο έχει την ενοποίηση όλων των ομάδων αποσχισθέντων της μη κομμουνιστικής αριστεράς. Υποβάλλει υποψηφιότητα στην Ακαδημία Αθηνών και αποτυγχάνει για δύο ψήφους. Η κυβέρνηση τον στέλνει ως πραγματογνώμονα στην Κρήτη, μαζί με τους Ι. Θ. Κακριδή και Ι. Καλιτσουνάκη για να διαπιστώσουν τις ωμότητες των Γερμανών. Τον Νοέμβριο παντρεύεται την Ελένη Σαμίου. Ως εκπρόσωπος του ΣΕΕ καλείται να μετάσχει στην κυβέρνηση συνασπισμού του Σοφούλη και ορκίζεται υπουργός άνευ χαρτοφυλακίου. Σε πρώτη έκδοση κυκλοφορεί η τραγωδία Ιουλιανός ο Παραβάτης.
1946. Τον Ιανουάριο παραιτείται από τη θέση του υπουργού μετά την ένωση των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων. Την 25η
Μαρτίου ανεβαίνει για πρώτη φορά ο Καποδίστριας στο Βασιλικό θέατρο και προκαλεί σάλο. Εκδίδεται τον ίδιο χρόνο. Στις 26 Μαΐου καλωσορίζει με ομιλία του τον Πολ Ελιάρ στην Αθήνα. Η εταιρεία Ελλήνων Λογοτεχνών προτείνει τον Κ. και τον Σικελιανό για το Νομπέλ. Στην Αγγλία κάνει αποτυχημένες προσπάθειες να πείσει Βρετανούς διανοούμενους να συμμετάσχουν στην ίδρυση μιας Διεθνούς του πνεύματος. Περνάει το καλοκαίρι στο Cambridge, φιλοξενούμενος του Βρετανικού Συμβουλίου και γράφει το Ανήφορος, μυθιστόρημα-προάγγελο του Καπετάν Μιχάλη, που δημοσιεύτηκε μετά τον θάνατό του. Τέλος Σεπτεμβρίου πηγαίνει στο Παρίσι ως καλεσμένος της γαλλικής κυβέρνησης. Η γυναίκα του πηγαίνει να τον βρει. Η πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα τον αναγκάζει να παραμείνει στο εξωτερικό. Ο Αλέξης Ζορμπάς, που μόλις έχει κυκλοφορήσει στην Ελλάδα μεταφράζεται στα γαλλικά.
1947. Εμφύλιος στη Ελλάδα. Ο Κ. διορίζεται σε θέση συμβούλου της λογοτεχνίας στην Unesco με αποστολή την γεφύρωση πολιτισμών μέσω της προώθησης μεταφράσεων παγκόσμιων κλασικών. Αποφασίζει να μεταφράσει στα γαλλικά το έργα ξεκινώντας από τον Ιουλιανό.
1948. Συνεχίζει την μετάφραση των θεατρικών του. Παραιτείται από τη θέση του στην Unesco. Μετακομίζει με την Ελένη στην Antibes, όπου γράφει το θεατρικό Σόδομα και Γόμορρα Πρώτη γραφή του Ο Χριστός ξανασταυρώνεται και αναθεώρησή του.
1949. Γράφει τους Αδερφοφάδες και τα θεατρικά Θησέας ή Κούρος και Το χρυσό μήλο ή Χριστόφορος Κολόμβος. Νέα γραφή του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου. Η δερματολογική του πάθηση τον ταλαιπωρεί και πάλι. Ο Ζορμπάς σε σουηδική μετάφραση. Στο Παρίσι ανεβαίνει για πρώτη φορά στη σκηνή ο Ιουλιανός ο Παραβάτης. Τα Σόδομα και Γόμορρα δημοσιεύονται στη Νέα Εστία. Τον Δεκέμβριο αρχίζει να γράφει τον Καπετάν Μιχάλη.
1950. Ιανουάριος-Ιούλιος: πρώτη και δεύτερη γραφή του Καπετάν Μιχάλη. Ταξίδι στην Ισπανία. Νοέμβριος: ξεκινάει τον Τελευταίο Πειρασμό. Το Ο Χριστός ξανασταυρώνεται εκδίδεται σε σουηδική μετάφραση.
1951. Τελική γραφή του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου σε δεκατρισύλλαβο στίχο. Ολοκληρώνει τον Τελευταίο Πειρασμό. Εγκαθίσταται με την Ελένη στην Φλωρεντία. Μεταφράσεις έργων του σε γαλλικά, πορτογαλικά, νορβηγικά, γερμανικά.
[Θάνατος του Σικελιανού.]
1952. Οι μεταφράσεις των έργων του που γνωρίζουν μεγάλη επιτυχία στο εξωτερικό τον απασχολούν ιδιαίτερα. Η δερματοπάθειά του τον ταλαιπωρεί ακόμα. Περνά το καλοκαίρι στην Ιταλία μαζί με τη γυναίκα του. Προσβάλλεται από γρίπη και νοσηλεύεται στο νοσοκομείο του Άμστερνταμ. Οι μεταφράσεις των μυθιστορημάτων του εξακολουθούν να εκδίδονται σε πολλές χώρες, όχι όμως στην Ελλάδα.
1953. Νοσηλεύεται σε νοσοκομείο του Παρισιού υποφέροντας από τη μόλυνση στο μάτι. Τελικά χάνει την όραση από το δεξί του μάτι. Διαπιστώνεται η δυσλειτουργία της λέμφου που τον ταλαιπωρούσε χρόνια. Επιστρέφει στην Antibes και για ένα μήνα διορθώνει τη μετάφραση της Ιλιάδας μαζί με τον Κακριδή. Γράφει το Φτωχούλη του Θεού. Δημοσιεύεται στη Νέα Εστία ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος και γίνεται όπερα από τον Καλομοίρη. Στην Ελλάδα εκδίδεται ο Καπετάν Μιχάλης. Η κριτική υποδέχεται το μυθιστόρημα με ενθουσιασμό προκαλεί συζήτηση για δίωξη Καζαντζάκη: η εφ. Εστία ζητά τη «δίωξη του Κρητικού» σε κεντρικό άρθρο της. Η Ορθόδοξη Εκκλησία ζητά τον αφορισμό του Κ. εξαιτίας του Τελευταίου Πειρασμού και χωρίων του Καπετάν Μιχάλη. Η αναταραχή κρατά και τον επόμενο χρόνο. Πολλοί φορείς παίρνουν το μέρος του. Μεταφράσεις των έργων του στην Ευρώπη και στην Αμερική.
1954. Ο Πάπας εγγράφει τον Τελευταίο Πειρασμό στον Πίνακα Απαγορευμένων Βιβλίων. Ο Κ. τηλεγραφεί στο Βατικανό τη φράση του Τερτυλλιανού: «Ad tuum, Domine, tribunal appello». Και σε ιδιόγραφο σημείωμα προσθέτει: «Την ίδια φράση αποτείνω και στην Ορθόδοξη Εκκλησία: ‘Στο δικαστήριό σου Κύριε κάνω έφεση’ Για τους δικούς μας Μητροπολιτάδες και Δεσποτάδες, προσθέτω τούτο: μου δώσατε μια κατάρα άγιοι Πατέρες, σας δίνω εγώ μιαν ευχή: Σας εύχομαι να ναι η συνείδησή σας τόσο καθαρή όσο είναι η δική μου και να ’στε τόσο ηθικοί και θρήσκοι όσο είμαι εγώ. Ν. Κ.» Ο Φτωχούλης του Θεού
δημοσιεύεται στην Ελευθερία σε συνέχειες. Ιούνιος: ξεκινά την αγγλική μετάφραση της Οδύσσειας σε συνεργασία με τον Κίμωνα Friar. Οκτώβριος: ξαναπιάνει τους Αδερφοφάδες. Δεκέμβριος: παρευρίσκεται στην πρεμιέρα του Σόδομα και Γόμορρα
στο Mannheim της Γερμανίας (το έργο σε μετάφραση Κ. Φράιερ). Εισάγεται στην πανεπιστημιακή κλινική του Freiburg im Breisgau. Η διάγνωση είναι καλοήθης λεμφοειδής λευχαιμία. Στην Αθήνα ο εκδοτικός οίκος Δίφρος αναλαμβάνει την έκδοση των απάντων του. Αρχικά εκδίδονται τα Ο Χριστός ξανασταυρώνεται και η μετάφραση της Θείας Κωμωδίας. Επανεκδίδεται το Ο βίος και η πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά
με κείμενο αναθεωρημένο από τον συγγραφέα.
1955. 26 Φεβρουαρίου 1955: «Εις την εισαγγελίαν πλημμελειοδικών διεβιβάσθη την πρωίαν έγγραφον της Ιεράς Συνόδου, διά του οποίου ζητείται η κατάσχεσις των βιβλίων του Ν. Κάζαντζάκη Ο Καπετάν Μιχάλης και Ο Χριστός ξανασταυρώνεται. Εις το έγγραφον τονίζεται ότι διά των βιβλίων τούτων ‘διαπομπεύεται η Εκκλησία και οι ιεροί αυτής θεσμοί και το Τριαδικόν του Θεού καθυβρίζεται’. Επίσης η Ιερά Σύνοδος υπογραμμίζει ότι στα έργα τούτα ‘περιυβρίζονται οι ποιμένες της εκκλησίας και διδάσκονται σοσιαλιστικαί και κομουνιστικαί θεωρίαι‘». Ο Κ. σε ορεινό αναπαυτήριο της Ελβετίας αρχίζει τη συγγραφή του Αναφορά στον Γκρέκο. Επιστρέφει στην Αντίπολη και δουλεύει πάνω στο σενάριο του Jules Dassin για το Ο Χριστός ξανασταυρώνεται. Η μετάφραση της Ιλιάδας που έχουν κάνει με τον Ι. Κακριδή εκδίδεται στην Αθήνα με δικά τους έξοδα. Αναθεωρημένη έκδοση της Οδύσσειας και έκδοση του πρώτου τόμου των θεατρικών (Προμηθέας, Κούρος, Οδυσσέας, Μέλισσα ) με επιμέλεια του Ε.Χ. Κάσδαγλη. Τα έργα του εξακολουθούν να μεταφράζονται σε Ευρώπη και Αμερική. Κυκλοφορεί και στην Ελλάδα ο Τελευταίος Πειρασμός.
1956. Τον Ιούνιο παίρνει το Βραβείο Ειρήνης στην Βιέννη. Τελειώνει την πρώτη γραφή του Αναφορά στον Γκρέκο και τον Σεπτέμβριο αρχίζει να το ξαναδουλεύει. Ο Ντασέν τελειώνει την κινηματογραφική διασκευή του Ο Χριστός ξανασταυρώνεται και η ταινία αρχίζει να γυρίζεται στην Κρήτη. Το βραβείο Νομπέλ απονέμεται στον Juan Ramón Jiménez. Η έκδοση των θεατρικών του περιλαμβάνει πια άλλους δύο τόμους. Εκδίδονται επίσης τόμοι ταξιδιωτικών κειμένων, Ο Φτωχούλης του Θεού και το Τόντα-Ράμπα μεταφρασμένο στα ελληνικά από τον Γ. Μαγκλή.
1957. Ο Κ. συνεχίζει τη συνεργασία με τον Κίμωνα Friar. Συνέντευξή του στον Γάλλο Pierre Sipriot μεταδίδεται σε έξι συνέχειες από παρισινό ραδιοφωνικό σταθμό. Παρευρίσκεται στην πρεμιέρα της ταινίας του Ντασέν στις Κάννες. Παρισινός εκδοτικός οίκος αναλαμβάνει την έκδοση των απάντων του στα γαλλικά. Νέο ταξίδι στην Κίνα με την Ελένη, καλεσμένοι της κινεζικής κυβέρνησης. Για να επιστρέψει αεροπορικώς μέσω Ιαπωνίας, αναγκάζεται να εμβολιαστεί στην Καντόνα. Το εμβόλιο παρουσιάζει οίδημα και το χέρι του παθαίνει γάγγραινα. Εισάγεται για θεραπεία στο νοσοκομείο του Freiburg im Breisgam στη Γερμανία, όπου είχε γίνει η διάγνωση της λευχαιμίας. Η κρίση περνά, όμως μια επιδημία ασιατικής γρίπης τον εξαντλεί. Ο οργανισμός του καταρρέει. Στις 26 Οκτωβρίου πεθαίνει σε ηλικία 74 χρονών. Η σορός του μεταφέρεται στην Αθήνα κι από εκεί στο Ηράκλειο, όπου εκτίθεται σε προσκύνημα στο μητροπολιτικό ναό του Αγίου Μηνά. Στις 5 Νοεμβρίου ενταφιάζεται στον προμαχώνα Μαρτινέγκο, στα Ενετικά τείχη.
______________
Το χρονολόγιο αυτό στηρίζεται αρκετά στο αντίστοιχο τού Π. Πρεβελάκη.
