Χαμένα προφίλ

Στο κείμενο αυτό ο Βαναρσκί μεταγράφει στις πλαστικές τέχνες την ιδέα που παρουσίασε ο Κενό στο Εκατό τρισεκατομμύρια ποιήματα [Cent mille milliards de poémes, Gallimard, 1961]. Αυτό το βιβλίο αποτελείται από δέκα σελίδες, στην καθεμία από τις οποίες υπάρχει ένα σονέτο. Κάθε στίχος του σονέτου είναι μια αυτόνομη λωρίδα, η οποία μπορεί να μετακινηθεί και να συνδυαστεί με τις άλλες λωρίδες, δίνοντας, με όλους τους πιθανούς συνδυασμούς, εκατό τρισεκατομμύρια ποιήματα.

Η διευθέτηση των χαράξεων είναι η αλφαβήτα του λωριδοποιητή. Αλλά ας δούμε τι συμβαίνει αν, για παράδειγμα, διευθετούμε ένα πορτρέτο από το προφίλ του: αυτό εγγράφεται, ως συνήθως, μέσα σε ένα ορθογώνιο. Ας επιλέξουμε ως γραμμή διευθέτησης μια κάθετο, συνεπώς παράλληλη με τις δύο κάθετες πλευρές του ορθογωνίου. Όταν η κίνηση των λωρίδων θα έχει αποδώσει ως ευθύγραμμο το περίγραμμα του προσώπου, οι άκρες του πίνακα θα έχουν αντιστοίχως μετακινηθεί. Θα αναπαραγάγουν, λοιπόν, το προφίλ εις διπλούν, κοίλο από τη μία μεριά, κυρτό από την άλλη. Έχοντας χάσει τα χαρακτηριστικά ανάγλυφά του, το πορτρέτο με το πεπλατυσμένο προφίλ θα έχει, πάντως, διατηρήσει την υφή του δέρματος, την όψη και το χρώμα του ματιού, το σαρκώδες των χειλιών. Ο αντίκτυπος στα περιθώρια δεν θα έχει επιφέρει παρά μια ελικοειδή μεθόριο που, ωστόσο, ταυτοποιεί το πρόσωπο πολύ περισσότερο από κάθε άλλη ένδειξη. Αν βρισκόμαστε σε οίστρο υπερβολής, θα πούμε ότι οι άκρες του ορθογωνίου είναι φλωρεντινές και ότι το κεφάλι, χάνοντας το περίγραμμά του, βενετοφέρνει.

Υπάρχουν πολλοί τρόποι να παραλλάξεις την άσκηση. Η αμεσότερη εκδοχή είναι να μεταβάλεις το ορθογώνιο σε τραπέζιο. Το σπάσιμο της παραλληλίας θα διαμορφώσει στα άκρα του κάδρου δύο καρικατουρίστικες σιλουέτες. Η ίδια αίσθηση προκύπτει και αν ο άξονας της διευθέτησης δεν είναι κάθετος στην κοπή των λωρίδων. Επίσης, μπορεί κανείς να εντάξει το πρόσωπο μέσα σε tondo. Αρκεί, όπως πάντα, να ωθήσει στο έπακρο τον δεσμευτικό όρο ώστε να καταλήξει στο απρόβλεπτο. Το παρακάτω παράδειγμα είναι κλασικότατο: πασχίζει να κοπιάρει την αυτοπροσωπογραφία του Μαρσέλ Ντισάν, όπως την έχει σχηματοποιήσει ο ίδιος.