Σύντομη Ιστορία του OuLiPo

[ Α Π Ο Σ Π Α Σ Μ Α ]

Η ιστο­ρία δεν μπο­ρεί να το αμ­φι­σβη­τή­σει: το Ερ­γα­στή­ριο Δυ­νη­τι­κής Λο­γο­τε­χνί­ας [Oulipo] ιδρύ­θη­κε από τον Φραν­σουά Λε Λιο­νέ. Ο Κε­νό το εί­πε στο ρα­διό­φω­νο. Τα φύλ­λα, τα γρα­πτά πε­τούν, οι λέ­ξεις όμως μέ­νουν. Πα­ρ’ όλα αυ­τά, έχει επι­κρα­τή­σει να τον θε­ω­ρού­με συν-ιδρυ­τή. Για τα συ­γκυ­ρια­κά αί­τια αυ­τής της ίδρυ­σης έχει εκ­φρα­στεί με τον πα­ρα­κά­τω τρό­πο: «Εί­χα γρά­ψει πέ­ντε ή έξι από τα σο­νέ­τα των Εκα­τό Τρι­σε­κα­τομ­μυ­ρί­ων Ποι­η­μά­των και δί­στα­ζα κά­πως να συ­νε­χί­σω – στο κά­τω κά­τω της γρα­φής δεν εί­χα το κου­ρά­γιο για να συ­νε­χί­σω: όσο πε­ρισ­σό­τε­ρο προ­χω­ρού­σε η δου­λειά, τό­σο δυ­σκο­λό­τε­ρο γι­νό­ταν να τη φέ­ρω σε πέ­ρας φυ­σι­κά» (εδώ να ση­μειώ­σω ότι οι εκ­δό­σεις Gallimard, σελ. 116 των Συ­νε­ντεύ­ξε­ων με τον Ζορζ Σαρ­μπο­νιέ, δεν το­πο­θε­τεί κά­ποιο ση­μείο στί­ξης στο ση­μείο αυ­τό, και ανα­ρω­τιό­μα­στε αν κα­τά την εκ­φώ­νη­ση της φρά­σης ο Κε­νό δεν έκα­νε κά­ποια παύ­ση ανά­με­σα στο «να την φέ­ρω σε πέ­ρας» και στο «φυ­σι­κά». Με απο­τέ­λε­σμα να αγνο­ού­με αν ο συγ­γρα­φέ­ας ήθε­λε να πει: «τό­σο δυ­σκο­λό­τε­ρο γι­νό­ταν να την φέ­ρω σε πέ­ρας φυ­σι­κά», δια­τύ­πω­ση που μας βά­ζει με­μιάς στην καρ­διά της ου­λι­πια­νής σκέ­ψης, ή ««τό­σο δυ­σκο­λό­τε­ρο γι­νό­ταν να την φέ­ρω σε πέ­ρας, φυ­σι­κά»). «Αλ­λά», συ­νε­χί­ζω το πα­ρά­θε­μα, «όταν συ­νά­ντη­σα τον Λε Λιο­νέ, που εί­ναι φί­λος, μου πρό­τει­νε να φτιά­ξου­με κά­τι σαν ομά­δα έρευ­νας για την πει­ρα­μα­τι­κή λο­γο­τε­χνία. Αυ­τό μου έδω­σε κου­ρά­γιο να συ­νε­χί­σω τα σο­νέ­τα μου».

Πρέ­πει να το πα­ρα­δε­χτού­με: αυ­τή η εν­θάρ­ρυν­ση, που δεν ήταν πρό­δη­λη σε όλους, δεν θε­ω­ρή­θη­κε επαρ­κής από κα­νέ­ναν. Έχου­με ένα τεκ­μή­ριο από τα πρα­κτι­κά της πρώ­της συ­νά­ντη­σης (Πέμ­πτη 24 Νο­εμ­βρί­ου 1960), πρα­κτι­κά που οφεί­λο­νται στην ενο­χλη­τι­κή εγρή­γορ­ση του Ζακ Μπανς, που έκτο­τε –και μια για πά­ντα– ονο­μά­στη­κε προ­σω­ρι­νός γραμ­μα­τέ­ας. Δια­βά­ζου­με: «Δεν εί­ναι κα­θό­λου προ­φα­νές πώς η σύν­θε­ση ποι­η­μά­των από ένα λε­ξι­λό­γιο φτιαγ­μέ­νο από δια­σταυ­ρώ­σεις, κα­τα­λό­γους και άλ­λες τέ­τοιες δια­δι­κα­σί­ες, θα μπο­ρού­σε ν’ απο­τε­λέ­σει ένα αυ­τό­νο­μο πε­δίο».

Αυ­τό εί­ναι το μό­νο βέ­βαιο – ως προς τις δρα­στη­ριό­τη­τες, του­λά­χι­στον, του Ερ­γα­στη­ρί­ου Δυ­νη­τι­κής Λο­γο­τε­χνί­ας. Όσο για τις δρα­στη­ριό­τη­τες της σά­ρας και της μά­ρας, δεν έχου­με την αντι­κει­με­νι­κό­τη­τα να πού­με αν αυ­τές θα μπο­ρού­σαν να κα­τα­λή­ξουν στη σύν­θε­ση ποι­η­μά­των. Τι το ση­μα­ντι­κό, λοι­πόν, συ­νέ­βη εκεί­νη τη μέ­ρα στο κε­λά­ρι του Εστια­το­ρί­ου Vrai Gascon από τους Ζαν Κε­βάλ, Ρε­μόν Κε­νό, Ζαν Λε­σκύρ, Φραν­σουά Λε Λιο­νέ, Ζακ Μπανς, Κλοντ Μπερζ και Ζακ Ντυ­σα­τό…, εκτός από το από­σπα­σμα των πρα­κτι­κών που ήδη ανα­φέ­ρα­με (ας προ­σθέ­σω, αφού πα­ρευ­ρέ­θη­σαν στο γεύ­μα που ακο­λού­θη­σε, τους Λα­τίς, Αρ­νό Νο­έλ και Αλ­μπέρ-Μα­ρί Σμιτ);

Το ανα­ρω­τη­θή­κα­με. Το ανα­ρω­τη­θή­κα­με από την επό­με­νη μέ­ρα γρα­πτώς, υπό την ακό­λου­θη φόρ­μα: «Λαμ­βά­νο­ντας υπ’ όψιν ότι συ­να­ντη­θή­κα­με όχι μό­νο για να δια­σκε­δά­σου­με (πράγ­μα που, ασφα­λώς, εί­ναι αφ’ εαυ­τού επαρ­κές), τι μπο­ρού­με να πε­ρι­μέ­νου­με από τις ερ­γα­σί­ες μας;».

[…]

Σ’ αυ­τή την πρώ­τη μας συ­νε­δρί­α­ση (Νο­έμ­βριος 1960), το Ερ­γα­στή­ριο Δυ­νη­τι­κής Λο­γο­τε­χνί­ας εί­χε ακό­μα το όνο­μα S.L.E.: αρ­τι­κό­λε­ξο του sélitex ή, αλ­λιώς, Σε­μι­να­ρί­ου Πει­ρα­μα­τι­κής Λο­γο­τε­χνί­ας [séminaire de littérature expérimentale]. Μό­λις ένα μή­να αρ­γό­τε­ρα, στις 19 Δε­κεμ­βρί­ου του 1960 και χά­ρη στην εξό­χως ευ­τυ­χή πα­ρέμ­βα­ση του Αλ­μπέρ-Μα­ρί Σμιτ, το S.L.E. γι­νό­ταν O.​Li.​Po, για να ορι­στι­κο­ποι­η­θεί αρ­γό­τε­ρα ως OuLiPo: Ερ­γα­στή­ριο Δυ­νη­τι­κής Λο­γο­τε­χνί­ας. Νο­μί­μως, λοι­πόν, μπο­ρού­με να πού­με ότι για διά­στη­μα ενός μη­νός εί­χα­με ένα δυ­νη­τι­κό Ερ­γα­στή­ριο Δυ­νη­τι­κής Λο­γο­τε­χνί­ας. Ποια λο­γής ση­μαί­νου­σα δια­φο­ρά έφερ­νε το Ερ­γα­στή­ριο Δυ­νη­τι­κής Λο­γο­τε­χνί­ας σε σχέ­ση με το θνη­σι­γε­νές sélitex, δη­λα­δή το Σε­μι­νά­ριο Πει­ρα­μα­τι­κής Λο­γο­τε­χνί­ας; To «li» (λο­γο­τε­χνία) δεν άλ­λα­ξε. Σί­γου­ρα, κά­ποιοι δια­τεί­νο­νταν ότι έμε­ναν πολ­λά ακό­μη να ει­πω­θούν για το «li». Αλ­λά οι ερ­γα­σί­ες μας στο Σε­ρι­ζί μάς εί­χαν πεί­σει, ακρι­βώς, ότι η γλώσ­σα δεν χρη­σι­μεύ­ει πα­ρά μο­νά­χα ως λο­γο­τε­χνία. Εν ολί­γοις, κρα­τή­σα­με το «li». Το «Σε­μι­νά­ριο» [séminaire] πά­λι μας ενο­χλού­σε· μας έφερ­νε στο μυα­λό κά­τι από «εκτρο­φείο ίπ­πων» [haras] και τε­χνη­τή «γο­νι­μο­ποί­η­ση» [insémination]· αντί­θε­τα, το «Ερ­γα­στή­ριο» κο­λά­κευε το σε­μνό μας γού­στο για τα έρ­γα καλ­λι­τε­χνί­ας και την αγα­θο­ερ­γία: κα­θώς, λοι­πόν, τρέ­φα­με σε­βα­σμό για την ηθι­κή και τις κα­λές τέ­χνες, συ­να­πο­φα­σί­σα­με να ενώ­σου­με το «Λο­γο­τε­χνί­ας» με το «Ερ­γα­στή­ριο». Η δια­φώ­τι­ση, έτσι, υπήρ­ξε ολό­πλευ­ρη. Η λέ­ξη «πει­ρα­μα­τι­κή», τέ­λος, μας φαι­νό­ταν ότι βά­σι­ζε όλη της τη λει­τουρ­γία σε εμπει­ρί­ες και πρά­ξεις προς το πα­ρόν ελά­χι­στα αι­σθη­τές. Οπό­τε, κρί­να­με σώ­φρον να στα­θού­με σε μια αντι­κει­με­νι­κή έν­νοια, σ’ ένα πραγ­μα­τι­κό συμ­βάν του λο­γο­τε­χνι­κού εί­ναι: τη δυ­νη­τι­κό­τη­τά του. Ενώ οι λο­γο­τέ­χνες θα κα­τέ­λη­γαν μοι­ραία να προ­δί­δουν την πει­ρα­μα­τι­κή ενέρ­γεια, η δυ­νη­τι­κό­τη­τα θα πα­ρέ­με­νε ίση με τον εαυ­τό της.

Στις 13 Φε­βρουα­ρί­ου του 1963, τε­λι­κά, ο συ­γκε­κρι­μέ­νος γε­νι­κός γραμ­μα­τέ­ας του Ανα­πλη­ρω­τή Εφό­ρου Βα­ρό­νου του Κο­λε­γί­ου Πα­τα­φυ­σι­κής, ο M. Λα­τίς, ολο­κλή­ρω­σε την επί­ση­μη βά­πτι­ση του εγ­χει­ρή­μα­τος, προ­τεί­νο­ντας για λό­γους ισορ­ρο­πί­ας να προ­στε­θεί στο «ο» του ερ­γα­στη­ρί­ου και το «u», δεύ­τε­ρο γράμ­μα της λέ­ξης «οuvroir», κά­τι που ορι­στι­κά έκα­νε το O.​li.​po  OuLiPo.

_{[ «Petite histoire de l’ Ou.Li.Po», στον τόμο: Oulipo, La littérature potentielle, folio/essais, 1973}