Ηρόστρατος: Σύνδρομο ή σύμπλεγμα

Πολ­λοί, ίσως οι πε­ρισ­σό­τε­ροι, γνω­ρί­ζουν το όνο­μα του Ηρό­στρα­του. Και από αυ­τή την άπο­ψη ο Ηρό­στρα­τος πέ­τυ­χε το σκο­πό του. Ο «δο­ξο­μα­νής», όπως συ­χνά ανα­φέ­ρε­ται, έκα­ψε το Ναό της Αρ­τέ­μι­δος στην Έφε­σο, ένα από τα επτά θαύ­μα­τα του κό­σμου, ώστε να μεί­νει στην Ιστο­ρία. Και πράγ­μα­τι το όνο­μά του κα­τα­γρά­φη­κε και συν­δέ­θη­κε με το αρ­νη­τι­κό και την κα­τα­στρο­φή, έγι­νε ο ήρω­άς τους. Ίσως για να επι­βε­βαιώ­σει ότι κά­θε δη­μιουρ­γία εί­ναι άρ­ρη­κτα δε­μέ­νη με κά­ποιου τύ­που κα­τα­στρο­φή. Όχι βέ­βαια με τον τρό­πο του Ηρό­στρα­του. Άλ­λω­στε εκεί­νος έστη­σε απλώς το όνο­μά του στις στά­χτες του να­ού της Αρ­τέ­μι­δος όπως ένας κοι­νός δο­λο­φό­νος. Κι αυ­τό ήταν όλο. Δεν ύψω­σε άλ­λον ναό στη θέ­ση του. Θα μπο­ρού­σε μά­λι­στα εύ­λο­γα να ισχυ­ρι­στεί κα­νείς πως θέ­λη­σε να υψώ­σει αυ­τό το όνο­μα, το όνο­μά του, στην εκ­θε­τι­κή δύ­να­μη του θαύ­μα­τος για να χρη­σι­μο­ποιεί­ται με­τω­νυ­μι­κά το όνο­μα «Ηρό­στρα­τος» στη θέ­ση του ονό­μα­τος «να­ός της Αρ­τέ­μι­δος». Πράγ­μα το οποίο σε με­γά­λο βαθ­μό πέ­τυ­χε. Από τις φλό­γες του να­ού ο κα­πνός σχη­μά­τι­σε στον ου­ρα­νό της δό­ξας το όνο­μά του. Ίσα-ίσα για να δεί­ξει το μέ­γε­θος της φι­λο­δο­ξί­ας του «δο­ξο­μα­νούς», ο οποί­ος δεν ορ­ρω­δεί ένα­ντι ου­δε­νός· αλ­λά κυ­ρί­ως για να επι­κυ­ρώ­σει πως η κα­τα­στρο­φή εί­ναι κά­πο­τε πιο δυ­να­τή από τη δη­μιουρ­γία, εί­ναι αρ­κε­τή για να υψώ­σει ένα όνο­μα στην κο­ρυ­φή. Η πε­ρί­πτω­σή του δεν εί­ναι πα­ρά μια άλ­λη, πιο ανώ­δυ­νη, όψη ιστο­ρι­κών γε­γο­νό­των που αι­μα­το­κύ­λι­σαν τον κό­σμο εγ­γρά­φο­ντας έτσι αντί­στοι­χα ονό­μα­τα στη σκο­τει­νή πλευ­ρά της Ιστο­ρί­ας με στά­χτη και με αί­μα. Αυ­τό για να δο­ξα­στεί εξί­σου το μί­σος και η ισχύς της κα­τα­στρο­φής ως ένα αν­θρώ­πι­νο κι­νούν που οδη­γεί τα πνεύ­μα­τα και συ­μπα­ρα­σύ­ρει πολ­λούς στη θο­λό­τη­τα και στη μα­νία του.

Για να μεί­νου­με όμως στο πα­ρά­δειγ­μα του Ηρό­στρα­του, όπου η δύ­να­μη της κα­τα­στρο­φής στο­χεύ­ει τον πο­λι­τι­σμό, δεν λεί­πουν οι από­γο­νοί του, εκεί­νοι που πα­ρέ­λα­βαν τη σκυ­τά­λη του μί­σους για να κα­τα­στρέ­ψουν ή να επι­χει­ρή­σουν να κα­τα­στρέ­ψουν μια πό­λη, ένα έρ­γο, έναν δη­μιουρ­γό. Εκεί­νοι που θέ­λη­σαν να λει­τουρ­γή­σουν με σει­σμι­κή δύ­να­μη ενα­ντί­ον της αρ­χι­τε­κτο­νι­κής, με κα­τε­δα­φι­στι­κή μα­νία ενα­ντί­ον της λο­γο­τε­χνί­ας, της γλυ­πτι­κής και της ζω­γρα­φι­κής στο όνο­μα της θρη­σκεί­ας, της ιδε­ο­λο­γί­ας, της ανά­γκης, της προ­ό­δου ακό­μη. Εί­ναι όσοι χρειά­ζο­νται ένα άλ­λο­θι για να επι­δο­θούν στο θε­ά­ρε­στο έρ­γο της κα­τα­στρο­φής και να ανε­γεί­ρουν το όνο­μά τους στη θέ­ση του κα­τε­στραμ­μέ­νου, αυ­τού που απλώς λει­τουρ­γεί ως πρό­σχη­μα και ως προ­κά­λυμ­μα για να γκρε­μί­σουν. Στην ου­σία δεν έχουν να προ­τεί­νουν τί­πο­τε εκτός από την προ­βο­λή του μί­σους, της κο­ντό­θω­ρης λο­γι­κής του και του ψυ­χι­κού βα­σά­νου τους. Για­τί μάλ­λον για ψυ­χι­κό βά­σα­νο πρό­κει­ται, που το πλη­ρώ­νουν έρ­γα άλ­λων, όσα μέ­σα στα χρό­νια λαμ­βά­νουν μνη­μεια­κή διά­στα­ση και εί­ναι πε­ρί­βλε­πτα.

Εξ αυ­τού και τί­θε­ται το ερώ­τη­μα: στον Ηρό­στρα­το θα πρέ­πει να απο­δο­θεί ένα σύν­δρο­μο ή κά­ποιο σύ­μπλεγ­μα; Συ­νή­θως πά­ντως ως σύν­δρο­μα κα­τα­γρά­φο­νται πε­ρι­γρα­φές της συ­νύ­παρ­ξης συμ­πτω­μά­των ή ενός νο­σο­λο­γι­κού αστε­ρι­σμού, οι οποί­ες λαμ­βά­νουν το όνο­μα του πε­ρι­γρά­φο­ντα, εκεί­νου που δια­τύ­πω­σε για πρώ­τη φο­ρά αυ­τή τη συν-δρο­μή. Σπα­νιό­τε­ρα συν­δέ­ο­νται με κά­τι από το πε­ριε­χό­με­νο της νό­σου. Το σύν­δρο­μο των πολ­λα­πλών τικς που πα­ρα­τή­ρη­σε ο κύ­ριος Tourette πή­ρε το όνο­μά του, το σύν­δρο­μο Raynaud αφο­ρά μια αγ­γειο­συ­σπα­στι­κή δια­τα­ρα­χή που πα­ρα­τή­ρη­σε πρώ­τος εκεί­νος που του έδω­σε το όνο­μά του. Αντί­θε­τα ως σύ­μπλεγ­μα ανα­φέ­ρε­ται ένα ψυ­χι­κό πλέγ­μα η συν­θή­κη του οποί­ου κα­θο­ρί­ζε­ται από μια συ­γκε­κρι­μέ­νη φαι­νο­με­νο­λο­γία. Το σύ­μπλεγ­μα του Οι­δί­πο­δα αίφ­νης εί­ναι ο συν­δυα­σμός της πα­τρο­κτο­νί­ας με την αι­μο­μι­ξία. Και αφο­ρά τον ίδιο τον πά­σχο­ντα, στον οποίο πρώ­τα απ’ όλους, πα­ρα­τη­ρή­θη­κε ο εν λό­γω συν­δυα­σμός. Με­τά από τον Οι­δί­πο­δα, που δεν εί­χε οι­δι­πό­δειο αλ­λά το έφε­ρε στο φως, όλοι οι υπό­λοι­ποι δια­θέ­τουν το αντί­στοι­χο σύ­μπλεγ­μα. Από αυ­τή την άπο­ψη, αν και συ­χνά οι ανα­φο­ρές στους από­γο­νους του Ηρό­στρα­του, που πα­ρέ­λα­βαν τη σκυ­τά­λη από εκεί­νον, μι­λούν για το σύν­δρο­μο του Ηρό­στρα­του, θα ήταν δι­καιό­τε­ρο και ορ­θό­τε­ρο να μι­λά­με για σύ­μπλεγ­μα του Ηρό­στρα­του. Αφε­νός επει­δή ο Ηρό­στρα­τος υπήρ­ξε ο πρώ­τος δι­δά­ξας και όχι ο πρώ­τος πε­ρι­γρά­ψας και αφ’ ετέ­ρου επει­δή πρό­κει­ται ασφα­λώς για μια συ­μπλεγ­μα­τι­κή ψυ­χι­κή συν­θή­κη που κά­νει ση­μαία της την κα­τα­στρο­φή ση­μα­ντι­κών έρ­γων, απέ­να­ντι στο δέ­ος που αυ­τά και οι δη­μιουρ­γοί τους προ­κα­λούν στον σκο­τει­νια­σμέ­νο νου του. Έρ­γων δη­λα­δή που η επί­θε­ση την οποία δέ­χο­νται με σκο­πό την κα­τα­στρο­φή απο­τε­λεί μέ­ρος της επι­βε­βαί­ω­σης της αξί­ας τους, η οποία περ­νά­ει από τη στε­νω­πό όχι απλώς κά­ποιας αμ­φι­σβή­τη­σης, αλ­λά μιας εν δυ­νά­μει κα­τα­στρο­φής που επι­κυ­ρώ­νει έτσι το εγνω­σμέ­νο κύ­ρος της.  

Δεν εί­ναι διό­λου τυ­χαίο πως σχε­δόν δεν υπάρ­χει ση­μα­ντι­κό έρ­γο στην ιστο­ρία της τέ­χνης και της λο­γο­τε­χνί­ας που να μην λοι­δω­ρή­θη­κε στον και­ρό του, που να μην επι­χεί­ρη­σαν να το απο­δο­μή­σουν και να το κα­τα­στρέ­ψουν με τη μία ή την άλ­λη αφορ­μή στη συ­νέ­χεια· που να μην πέ­ρα­σε από αυ­τή τη δο­κι­μα­σία: δο­κι­μά­στη­κε δη­λα­δή από τους έχο­ντες σε ελα­φρύ­τε­ρη ή βα­ρύ­τε­ρη μορ­φή το σύ­μπλεγ­μα του Ηρό­στρα­του. Δεν χρειά­ζε­ται να ανα­φερ­θούν ονό­μα­τα δη­μιουρ­γών, άλ­λο­τε ένα μνη­μείο, κά­πο­τε μια τέ­χνη στο σύ­νο­λό της, η ποί­η­ση ας πού­με με βά­ση την επι­θυ­μία όσων την εχθρεύ­ο­νται αυ­το­κτο­νεί ή έχει προ­βλε­φθεί το τέ­λος της μα­ζί με εκεί­νο της Ιστο­ρί­ας ή της ζω­γρα­φι­κής. Ασφα­λώς όλα αυ­τά δεν ανή­κουν πα­ρά στον τα­ραγ­μέ­νο νου όσων εζή­λω­σαν τη δό­ξα των δη­μιουρ­γών που λά­μπρυ­ναν την τέ­χνη τους και πόρ­ρω απέ­χουν για να τους φτά­σουν. Ωστό­σο εί­ναι αρ­κε­τά κο­ντά ώστε να μπο­ρούν να λι­θο­βο­λη­θούν ή να δε­χθούν την επί­θε­ση του επι­σκέ­πτη του μου­σεί­ου, ώστε να προ­βλη­θεί το ανα­γκαίο μί­σος. Κά­πο­τε και την επί­θε­ση του συλ­λέ­κτη που θα τα κλεί­σει στο σκο­τά­δι ή και των επι­γό­νων που δια­χει­ρί­ζο­νται για ένα διά­στη­μα την υστε­ρο­φη­μία του δη­μιουρ­γού, το ίδιο το έρ­γο δη­λα­δή από την άπο­ψη της προ­βο­λής. Σε όλα αυ­τά ο Ηρό­στρα­τος βρί­σκε­ται εκεί, με τον φθό­νο ο οποί­ος χρη­σι­μο­ποιεί για μο­χλό την επί­ζη­λη δό­ξα. Αλ­λά όπως εκεί­νος βρί­σκε­ται εκεί άλ­λο τό­σο και η κά­θε τέ­χνη που επι­βιώ­νει, που ξέ­ρει να επι­βιώ­νει στις πλά­τες εκεί­νων που έχουν ανα­λά­βει κα­θέ­νας με τις δυ­νά­μεις του το πέ­ρα­σμά της μέ­σα στο χρό­νο. Ευ­τυ­χώς πλάι στους Ηρό­στρα­τους οι μά­στο­ρες και οι τε­χνί­τες συ­νε­χί­ζουν να σκα­λί­ζουν την τέ­χνη τους και να της δί­νουν την πε­ρι­ζή­τη­τη συ­νέ­χεια. Εκεί δη­λα­δή όπου έχει με­γα­λύ­τε­ρη ση­μα­σία το έρ­γο από τον δη­μιουρ­γό και η δό­ξα του έρ­γου εί­ναι με­γα­λύ­τε­ρη από εκεί­νη του δη­μιουρ­γού, σαν εκεί­νη του ανώ­νυ­μου και του αφα­νούς του δη­μο­τι­κού τρα­γου­διού. Μια δό­ξα του συ­νε­χί­ζει ν’ ακού­γε­ται στ’ αυ­τιά μας χω­ρίς προ­σω­πι­κή υπο­γρα­φή. Μα­ζί της, από κο­ντά και η μυ­ρω­διά από τους κα­πνούς της Εφέ­σου, μια συ­νο­δεία της εν δυ­νά­μει κα­τα­στρο­φής, της προ­βο­λής και της επι­βο­λής του φθό­νου επί της δη­μιουρ­γί­ας.