Εικόνες της Κίνας

≈ Άλλο πάλι και τούτο. Να γράφω ημερολόγιο μέσα σε αεροπλάνο της Eastern Chinaπου μας πετάει από Σανγκάη σε Xi'an. Περίπου 19:00. Θέσεις 54 Α ΚΑΙ Β. Μετά από τρεις φουλ μέρες στη μεγαλύτερη πόλη της Κίνας. Που δεν είχα ιδιαίτερα στον νου μου να την επισκεφτώ πλην εκείνης της περιόδου που ήταν εδώ ο Παπαγεωργίου και που η Μαίρη μου χρεώνει την ευθύνη της μη αποδοχής της πρόσκλησής του στο Πεκίνο.
Ομολογώ ότι είμαι βαθύτατα εντυπωσιασμένος. Η εμπειρία αξίζει τον κόπο ακόμη και μόνο για να συναισθανθείς εκ του σύνεγγυς τη διάσταση του ...μεγέθους. Soyons clair. Αν δεν διασχίσεις με ταξί ή με άλλο τροχοφόρο μια πόλη όπως η Σανγκάη δεν είναι δυνατόν να έχεις μέτρο σύγκρισης για την έκταση μιας πόλης, για το αριθμό των κτισμάτων, τον αριθμό των ψηλών κτηρίων, τη διάρκεια μιας διαδρομής, την πιθανή συνειδητοποίηση ότι σε κάθε παραθυράκι πανομοιότυπου ή περίπου ίδιου πολυώροφου κτηρίου αντιστοιχεί μια οικογένεια ή ένας άνθρωπος μόνος του, μία μονάδα εκ των 24.000.000 που συν-βιώνουν στην πόλη αυτή και που ο καθένας τους επί πλέον πιστεύει ότι είναι και το κέντρο του κόσμου όπως και είναι φυσιολογικό και απολύτως αναμενόμενο περί τούτου να πλανάται.
Τρόμος μαζί αλλά και ταυτόχρονα υποταγή στον ρεαλισμό. Αυτούσια η εικονογράφηση της διάψευσης του οράματος. Χίμαιρα, ουτοπία, δοξασία, μονόδρομος, one and only.
Βόλτα, την επαύριον, στην παλιά πόλη Yuan Park με τη σφύζουσα αγορά και, μετά με τα πόδια και κανα-δυο λάθη, στη απερίγραπτη "πιάτσα" των γρύλων και υπολοίπων περιέργων ζώων, ζωϋφίων και αμφιβίων. Τανάπαλιν εν πτήσει. Αναχώρηση από XI'an με την Eastern Chinaγια Πεκίνο. Ήλιος μετά από συννεφιασμένο τριήμερο στην Xi'anτων 80 "lakh".

Οι 8.000 φαντάροι-πολεμιστές του 250 π.Χ. στα τρία διαφορετικά πιτς ήταν ως αναμενόμενο το Highlight της Xi'an. Διαδρομή μιας ώρας για την τοποθεσία με ταξί. Ξεναγός, Σοφία, με ψιλοσκαιό ύφος μας δομεί την επίσκεψη. Xρειαζούμενη αποδεικνύεται καθώς η περιήγηση διαρκεί εν τέλει τρεις ώρες συμπεριλαμβανομένης και της στάσης για τεïο-γνωσία με ποικιλία τσαγιών και ιεροτελεστία από την αρμόδια σερβιτόρα και συμμετοχή της σκαιάς ξεναγού. Αγορά των απαραίτητων σουβενίρ, στην περίπτωσή μας ομοιωμάτων των φαντάρων που μολονότι αντίγραφα εξ επισήμου κρατικού καταστήματος προερχόμενα η πωλήτρια κάνει έκπτωση από 200 σε 100 ουάν έκαστο. Τα πάντα είναι παζαρέψιμα και παζαρευτά. Είναι απίθανοι έμποροι οι Kινέζοι, καμία σχέση με τους σλαυοειδείς "μετα"-κομμουνιστές της Ευρώπης.
Δύο ακόμη εξαιρετικά χαρακτηριστικά στην Xi'an: Το Μuslim Μarket από τη μια και η θεαματική τέχνη του φωτισμού των κτηρίων. Φαντασμαγορία πανταχού· καλύτερη στιγμή για να εισπράξεις την πόλη φυσικά η νύχτα. Κέντημα κυριολεκτικά η πολυπλοκότητα του φωτισμού, συχνά βέβαια σε συνδυασμό με την πολυπλοκότητα του διάκοσμου των κατασκευών. Από τα παραδοσιακά μέχρι τα υπερσύγχρονα περνώντας και από τις "κιτς" αναφορές στην παράδοση ή τις κακογουστιές και αμήχανες φλυαρίες των σύγχρονων τεχνικών επιδόσεων, το αποτέλεσμα καταλήγει να είναι συναρπαστικό και βεβαίως με κάποιον τρόπο ελκυστικά παραμυθένιο.
Το Μuslim Μarket, πολύ κοντά στο ξενοδοχείο Citadines όπου καταλύσαμε, ήταν άλλη μια εμπειρία που δεν θα έπρεπε να παραλειφθεί. Συντριπτική πλειονότης πρoϊόντων τα φαγώσιμα. Η ποικιλία πέραν κάθε φαντασίας, μερικές φορές η αηδία επίσης. Εδώ εξάλλου μόνο η φωτογραφία μπορεί κάπως να αποδώσει το κλίμα.≈

Τέσσερα χρόνια μετά διατρέχω νωχελικά το άλμπουμ που προέκυψε από την επιλογή περίπου 250 εικόνων από την επίσκεψη στην Κίνα τον Νοέμβριο του 2017. Τις είχα διατάξει κατά ενότητες που ανήγαγαν σε ιδεολογήματα κοινών παραπομπών, συχνά προκαταλήψεων. Μισοκλείνω τα μάτια, ακουμπώ πίσω μου στην πλάτη της πολυθρόνας, αναλογίζομαι ποιος να 'ναι ο μηχανισμός που οδηγεί τις επιλογές της ταξινόμησης στο επίπεδο της διαλογής αυτού του μεγάλου αριθμού φωτογραφιών, αλλά και πριν από αυτό το στάδιο του editing, στο στάδιο αυτών καθαυτών των λήψεων δηλαδή στο στάδιο της in situ πρόσληψης. Πώς κοιτώ αυτή τη χώρα που επισκέπτομαι πρώτη φορά, πώς υποδέχεται το μάτι μου την εικόνα της, πώς με υποδέχεται εκείνη ως θεατή της και αναγνώστη της; Πώς επιτελείται κάθε φορά η σάρωση της περιμέτρου στης οποίας το κέντρο τοποθετείται η όρασή μου, σε ποιο νοητικό πλαίσιο σκαλώνει η ανάγνωση και εντέλλεται η οπτική απομνημόνευση; Ποια είναι, αν υπάρχει, η αρχετυπική έννοια που «διοικεί» συνειδητά ή υποσυνείδητα τη στάθμιση της σημασίας των προσλαμβανουσών ως δυνητικών απογράψιμων εικόνων;

Ανασκαφή λοιπόν. Ομολογώ όχι ιδιαίτερα επίπονη, εύκολα εντόπισα εντός μου την έννοια από την οποία εκκινεί κάθε διακλάδωση με κινεζική απόληξη: MAO. Προσπέρασε ακόμη κι εκείνη την τραυματική ανάμνηση της τρυφερής μου ηλικίας από μια ταινία (αδύνατον να θυμηθώ τίτλο) με κινεζικής μυθοπλασίας αντικείμενο που είχα δει στο «Τιτάνια» συνοδευόμενος από τη γιαγιά μου και όπου ο αυτοκράτωρ, βγάζοντας τη χερούκλα του από το πολυτελώς στεγασμένο τετρακίνητο φορείο του αποκεφαλίζει διά της χατζάρας του ιδιοχείρως τον τιμωρούμενο κατάδικο του οποίου η κεφαλή κυλίεται χοροπηδώντας μέχρι την άλλη άκρη της οθόνης.

«Μάο» λοιπόν. Διότι, στη λιγότερο τρυφερή πλην εν συνειδησιακή διαμορφώσει ηλικία των "είκοσι plus" της δεκαετίας του '70, η Κίνα βιώνεται ως Μάο. Ως Κίνα του Μάο. Βιώνεται ως Κίνα του Μάο εντός Κίνας και εκτός Κίνας. Βιώνεται στη Δύση ως Μαοϊσμός και ως εικόνα μιας χώρας και μιας κοινωνίας με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά που έτη φωτός απέχουν από τα αντίστοιχα της ίδιας εποχής (κατά την οποία εμείς διαμορφωνόμαστε) στη Δύση. ΔΕΝ βιώνεται (εκείνη την εποχή) σε συνάρτηση με τα χαρακτηριστικά που στοιχειοθετήθηκαν κατά τη μακραίωνη ιστορία της και που συμπλέκεται με έναν από τους σημαντικότερους πολιτισμούς της υφηλίου. Και η εικόνα που τότε την συμβολίζει κατ'εξοχήν είναι βεβαίως το πορτραίτο του Μάο, το ίδιο πορτραίτο που χρησιμοποίησε και ο Andy Warhol για να φιλοτεχνήσει την μνημειώδη μεταξοτυπία του. Κοντά της, την εποχή εκείνη, συμπαρατάσσονται δυο τρεις ακόμη εικόνες που συμμετέχουν στην ιδέα «Κίνα». Τα ιδεογράμματα της γραφής τους και η ένδυση των Κινέζων με τα ομοιόμορφα και ομοιόχρωμα πουκάμισα ή εκείνα τα κομψά πάνινα γυναικεία παπουτσάκια με το εγκάρσιο λουράκι. Αν κολλήσουμε και το ρύζι των αχανών ορυζώνων και της διατροφής τους ως συστατική παράμετρο στη συνάρτηση καταλήγουμε στην εικόνα της Κίνας όπως ήταν παγιωμένη μέσα μας μέχρι πρότινος.

Πόσο πρότινος; Μα μέχρι ν' αρχίσουμε να υποψιαζόμαστε πως η τελική εικόνα δεν συντίθεται τόσο απλοϊκά όσο το τριώνυμο «Μάο-στολή-ρύζι» έτεινε τόσο πρόχειρα να την σκιαγραφήσει. Οι εξελίξεις της μετα-Μάο εποχής δρομολόγησαν αλλαγές που, αν κοιτάξουμε καλά, θα συνειδητοποιήσουμε πως έλκουν την καταγωγή τους ακριβώς από την sine qua non προΰπαρξη του Μάο. Ουσιαστικά δεν ήταν αλλαγές αλλά αναπόδραστες μεταλλαγές ενός πολυσύνθετου προαιωνίου συστήματος για του οποίου την εσχάτως αχαλίνωτη αναπτυξιακή πορεία ο Μάο διαδραμάτισε τον καταλυτικότερο ρόλο. Έτσι λοιπόν η "εικόνα" της Κίνας στις μέρες μας, μόλις πενήντα χρόνια μετά από την τριώνυμη εικόνα της των σέβεντιζ, είναι πλέον πολυώνυμη και απαράμιλλα κατα-πληκτική.
Κατάπληκτος λοιπόν εκτίθεμαι στις βολές εικόνων από τη σύγχρονη κινεζική πραγματικότητα κατά την ούτως ή άλλως βραχείας ― για μια χώρα όπως η Κίνα― διάρκειας επίσκεψη στη Σανγκάη, στο Ξι'αν και στο Πεκίνο. Σύγχρονη πραγματικότητα που βεβαίως σε κάθε βήμα περιέχει και ανάγεται και στην βαθύτερη ιστορία της. Που κι εκείνη με τη σειρά της και αντιστρόφως, για να εκδηλωθεί, διηθείται από το φίλτρο του Μάο. Και της οποίας το εντυπωσιακότερο, ογκωδέστερο, "εξοφθαλμότερο" χαρακτηριστικό είναι η Ανάπτυξη και ακόμη περισσότερο η ιλλιγγιώδης ταχύτητα με τη οποία η ανάπτυξη έλαβε χώρα.

Η παράθεση των φωτογραφιών που ανάγονται στην παράδοση, στα ήθη και έθιμα, στην αίσθηση του "εθνικού", στην εργασία, στην κοινωνική συμπεριφορά, στο ιστορικό και στο δομημένο περιβάλλον, στην Φύση, στα σύμβολα, στα επινοήματα, στην πνευματικότητα, στην μνημειακότητα, στο μέγεθος και στα μεγέθη, στο πλήθος και στα πλήθη, στην τέχνη και στις τέχνες, στην τεχνολογία και στα τεχνικά επιτεύγματα, στην ταχύτητα, στην τάξη, στην πειθαρχία, κρύβει πίσω της την κατάπληξη από την συνειδητοποίηση της αντίθεσης με την εικόνα της Κίνας του Μάο. Ενώ ταυτόχρονα διατρανώνει την οφειλή της προς την Κίνα του Μάο. Ένα παράδοξο με την επίγνωση του οποίου, ως δυτικότροπα προκατειλημμένοι παρατηρητές, είμαστε de facto και εφεξής προορισμένοι να πορευόμαστε.