Χριστολογία και θεομητορισμός στον Άγγελο Σικελιανό

Τη βά­ση της σι­κε­λια­νι­κής Χρι­στο­λο­γί­ας την εκ­φρά­ζουν τα λό­για του Άγ­γε­λου Σι­λέ­σιου, που ο Σι­κε­λια­νός τα πα­ρα­θέ­τει στον πο­λύ­κρο­τό του “Πρό­λο­γο” στον Λυ­ρι­κό Βίο: “Ο ολο­κλη­ρω­τι­κός Χρι­στός δε φά­νη­κε στη γην ακό­μα. Η θεϊ­κά αν­θρώ­πι­νη ει­κό­να του έχει ανά­γκη να συ­μπλη­ρω­θεί”.[1] Τα λό­για αυ­τά, απο­δε­σμεύ­ο­ντας την ει­κό­να του Χρι­στού από τα δογ­μα­τι­κά πλαί­σια, όπου εί­χε, εδώ κι αιώ­νες, εγκλω­βι­στεί, τον εντάσ­σουν μέ­σα στη δυ­να­μι­κή ροή της ίδιας της δη­μιουρ­γί­ας, ακό­μα κι αν ο αέ­ναα συ­μπλη­ρού­με­νος Χρι­στός του Άγ­γε­λου Σι­λέ­σιου δεν εί­ναι, κα­τά βά­θος, πα­ρά ένας αέ­ναα απο­κα­λυ­πτό­με­νος Χρι­στός.
Υπό αυ­τό το πρί­σμα, πρέ­πει να θε­ω­ρή­σου­με και τη Χρι­στο­λο­γία των με­γά­λων δη­μιουρ­γών του προη­γού­με­νου αιώ­να (όπως εί­ναι, σ' εμάς, πέ­ρα από το Σι­κε­λια­νό, και ο Κα­ζαν­τζά­κης) αλ­λά και των μελ­λο­ντι­κών δη­μιουρ­γών: ως μια συμ­βο­λή τους σ' αυ­τή τη συ­μπλή­ρω­ση (ή απο­κά­λυ­ψη) αυ­τής της ει­κό­νας κι όχι ως μιαν ορι­στι­κή εξει­κό­νι­ση ενός τε­λειω­τι­κά “απο­κε­κα­λυμ­μέ­νου” ή “συ­μπε­πλη­ρω­μέ­νου” Χρι­στού. Αλ­λιώς: με κρι­τι­κή εγρή­γορ­ση και επι­φυ­λα­κτι­κό­τη­τα.
Ο θε­μέ­λιος λί­θος, βέ­βαια, της σι­κε­λια­νι­κής χρι­στο­λο­γί­ας, όπως και όλων των με­γά­λων κο­σμο­θε­ω­ρη­τι­κών ζη­τη­μά­των που θα ανα­πτύ­ξει (αλ­λά και θα αρ­τιώ­σει καλ­λι­τε­χνι­κά) στο ωρι­μό­τε­ρο έρ­γο του, εί­ναι ο Πρό­λο­γος στη Ζωή και μά­λι­στα το ποί­η­μα “Διό­νυ­σος Ιη­σούς” από τη Συ­νεί­δη­ση της Πί­στης. Εκεί ο Χρι­στός το­πο­θε­τεί­ται σ' ένα πλαί­σιο συ­γκρη­τι­σμού:

             Ω Ίακ­χε!
                Απόλ­λω­να!
                Ιη­σού!
                Πώς βρέ­φος άπλω­σες το χέ­ρι στο στα­φύ­λι;
                Πώς άρ­μο­σες τη λύ­ρα, αντρί­της, στη χα­ρά!
                Κι Εσύ στερ­νέ,
                Αρ­το­κό­πε,
                της χα­ράς σου με­ρα­στή![2]

Άκρα­τος, βέ­βαια, συ­γκρη­τι­σμός, που θα βρει την βα­θύ­τε­ρην έκ­φρα­σή του στον ώρι­μο Σι­κε­λια­νό, σ' εκεί­νους τους ωραί­ους στί­χους από το «Στ' Όσιου Λου­κά το Μο­να­στή­ρι», όπου ο Ιη­σούς του Επι­τα­φί­ου συ­νταυ­τί­ζε­ται με τον πε­θα­μέ­νον Άδω­νη.

Στο Πά­σχα των Ελ­λή­νων, πα­ρά τον συ­γκρη­τι­σμό που και εδώ δεν απου­σιά­ζει, το Χρι­στια­νι­κό στοι­χείο υπερ­τε­ρεί φα­νε­ρά. Ο Χρι­στός εδώ εί­ναι ευαγ­γε­λι­κό­τε­ρος και για αυ­τό κο­ντι­νό­τε­ρος σ' εκεί­νον που ζει (ή ζού­σε;) στην πί­στη των απλών αν­θρώ­πων του Ελ­λη­νι­κού λα­ού. Κυ­ριαρ­χεί ο Δω­δε­κα­ε­τής, για τον οποί­ον μι­λή­σα­με, αν και το έρ­γο απο­λή­γει στον αν­δρω­μέ­νο Χρι­στό των δύο ακρο­τε­λεύ­τιων ποι­η­μά­των («Ο Ιη­σούς στη Βη­θα­νία» και «Μα­γδα­λη­νή»). Η ευ­φρό­συ­νη κα­τά­φα­ση της ζω­ής εί­ναι αυ­τό που χα­ρα­κτη­ρί­ζει ετού­το το βα­σι­κό κε­φά­λαιο της σι­κε­λια­νι­κής Χρι­στο­λο­γί­ας. Η κα­τά­φα­ση στην δη­μιουρ­γία που εκ­φρά­ζει ο Δω­δε­κα­ε­τής εμ­βα­θύ­νε­ται στη «Μα­γδα­λη­νή» σε μιαν αγα­πη­τι­κή κα­τά­φα­ση στον άν­θρω­πο, στη γυ­ναί­κα:

                Το χέ­ρι µέ­σα στα µαλ­λιά τ’ αθά­να­τα κρα­τώ­ντας,
                στους πλο­κα­µούς οπού σκορ­πάν τρι­γύ­ρα, τους χρυ­σούς,
                βα­θιά ανα­γάλ­λιαν άµε­τρη, στα πό­δια του κοι­τώ­ντας
                το µέ­γα κύ­µα, από­κρι­ση τους δί­νει ο Ιη­σούς:                

             «Ήρ­θ’ από δρό­µο σπί­τι σου, κ’ εσύ δε µού ‘χεις πλύ­νει
                τα πό­δια, µη­δέ µ’ άλει­ψες µε µύ­ρο τα µαλ­λιά·
                κι αυ­τή, στι­γµή δεν έπα­ψε στα δά­κρυα ν’ ανα­λύ­νει,
                κι αυ­τή, στι­γµή δε µού ‘πα­ψε στα πό­δια τα φι­λιά· [3]

Το ίδιο κα­τα­φα­τι­κό προς τη ζωή πνεύ­μα δια­πνέ­ει και το Θά­να­το του Δι­γε­νή (ή Χρι­στόν Λυό­με­νον):

                Και τό­τε εμείς απο­φα­σί­ζου­με... Τον ίδιο
              ν' απο­σταυ­ρώ­σου­με Χρι­στό από τα καρ­φιά του
              να τον ξε­πλύ­νου­με απ' το γαί­μα, το στε­φά­νι
              από τ' αγκά­θια να του βγά­λου­με, απ' το στέμ­μα
              να του αλα­φρώ­σου­με το μέ­τω­πο και μ' άλ­λο
              χλω­ρό στε­φά­νι από λου­λού­δια τα μη­λίγ­για
              να του δρο­σί­σου­με.[4]

Το «Άγρα­φον», οπωσ­δή­πο­τε, εί­ναι το κο­ρυ­φαίο χρι­στο­λο­γι­κό ποί­η­μα του όψι­μου –κι όχι μό­νον– Σι­κε­λια­νού. Βα­σί­ζε­ται, όπως πλέ­ον γνω­ρί­ζου­με, σε ένα “λό­γιον” του Ιη­σού, που μας το πα­ρα­δί­δει ο Άλ Γκα­ζα­λί και που λέ­ει, πά­νω-κά­τω, τα εξής: «Μια μέ­ρα ο Ιη­σούς κι οι μα­θη­τές του πέ­ρα­σαν δί­πλα από ένα ψο­φί­μι σκύ­λου, που εί­χε αρ­χί­σει να βρω­μά­ει απ' τη σα­πί­λα. Πό­σο φο­βε­ρά βρω­μά­ει αυ­τό το σκυ­λί, εί­παν η μα­θη­τές του. Τό­τε ο Ιη­σούς τους απά­ντη­σε: Ναι, μα δεί­τε πώς λά­μπουν τα δό­ντια του».[5] Η ανά­πλα­ση του πε­ρι­στα­τι­κού από τον Σι­κε­λια­νό εί­ναι, αλη­θι­νά, αρι­στουρ­γη­μα­τι­κή:

                Μα ο Ιη­σούς, μο­νά­χος προ­χω­ρώ­ντας
                προς το σω­ρό γα­λή­νια, κο­ντο­στά­θη
                και το ψο­φί­μι εκοί­τα­ζε· έτσι, πό­νας
                δεν εκρα­τή­θη μα­θη­τής και Του ‘πεν
                από μα­κρά: «Ραβ­βί, δε νιώ­θεις τά­χα
                τη φο­βε­ρήν οσμή και στέ­κε­σ’ έτσι;»
                Κι Αυ­τός, χω­ρίς να στρέ­ψει το κε­φά­λι
                απ’ το ση­μείο που κοί­τα­ζε, απο­κρί­θη:
                «Τη φο­βε­ρήν οσμήν, εκεί­νος πό­χει
                κα­θά­ρια ανά­σα, και στη χώ­ρα μέ­σα
                την ανα­σαί­νει, όθ’ ήρ­θα­με... Μα, τώ­ρα
                αυ­τό που βγαί­νει απ' τη φτο­ρά θαυ­μά­ζω
                με την ψυ­χή μου ολά­κε­ρη... Κοι­τά­χτε
                πώς λά­μπου­νε τα δό­ντια αυ­τού του σκύ­λου
                στον ήλιο· ως το χα­λά­ζι, ωσάν το κρί­νο,
                πέ­ρα απ' τη σά­ψη, υπό­σκε­ση με­γά­λη,
                αντι­φεγ­γιά του Αιώ­νιου, μα κι ακό­μα
                σκλη­ρή του Δί­καιου αστρα­πή κι ελ­πί­δα!»[6]

Ο Σι­κε­λια­νός ανα­κα­λεί αυ­τή την “άγρα­φη” πα­ρά­δο­ση μέ­σα στην κα­το­χή για να εκ­φρά­σει το βα­θύ πα­να­θρώ­πι­νον αί­τη­μα για δι­καιο­σύ­νη, για άρ­ση της φο­βε­ρής αδι­κί­ας που ενυ­πάρ­χει σε τού­το τον κό­σμο κι εντέ­λει για ανά­στα­ση της ζω­ής εδώ και τώ­ρα, επα­να­φέ­ρο­ντας έτσι το ευαγ­γε­λι­κό αί­τη­μα για την εγκό­σμιαν επι­κρά­τη­ση του κα­λού:

                δώ­σ’ και σ’ εμέ­να, Κύ­ριε, ενώ βα­δί­ζω
                ολο­έ­να ως έξω απ’ της Σιών την πό­λη,
                κι από τη μια της γης στην άλ­λη άκρη
                όλα εί­ναι ρεί­πια, κι όλα εί­ναι σκου­πί­δια,
                κι όλα εί­ναι πτώ­μα­τα άθα­φτα που πνί­γουν
                τη θεία πη­γή τ’ ανα­σα­σμού, ή στη χώ­ρα
                εί­τ’ έξω από τη χώ­ρα· Κύ­ριε, δώ­σ’ μου,
                μες στη φρι­χτήν οσμήν οπού δια­βαί­νω,
                για μια στιγ­μή την άγια Σου γα­λή­νη,
                να στα­μα­τή­σω ατά­ρα­χος στη μέ­ση
                απ’ τα ψο­φί­μια, και ν’ αδρά­ξω κά­που
                και στη δι­κή μου τη μα­τιάν έν’ άσπρο
                ση­μά­δι, ως το χα­λά­ζι, ωσάν το κρί­νο∙
                κά­τι να λάμ­ψει ξάφ­νου και βα­θιά μου,
                έξω απ’ τη σά­ψη, πέ­ρα από τη σά­ψη
                του κό­σμου, ωσάν τα δό­ντια αυ­τού του σκύ­λου,
                που, ω Κύ­ριε, βλέ­πο­ντάς τα εκειό το δεί­λι,
                τα ΄χες θα­μά­σει, υπό­σκε­ση με­γά­λη,
                αντι­φεγ­γιά του Αιώ­νιου, μα κι αντά­μα
                σκλη­ρή του Δί­καιου αστρα­πή κι ελ­πί­δα![7]

Το βα­θύ­τε­ρο όμως μή­νυ­μα του Ιη­σού ο Σι­κε­λια­νός το συ­νά­ντη­σε σε μια φρά­ση του Αλέ­ξαν­δρου Πα­πα­δια­μά­ντη, φρά­ση που συ­μπυ­κνώ­νει τη Χρι­στια­νι­κή κα­τά­φα­ση για την οποία μι­λή­σα­με και που τό­σο τον εντυ­πω­σί­α­σε, ώστε να την ανα­πλά­σει σε στί­χο και να την εμπλου­τί­σει στον Χρι­στό στη Ρώ­μη. Εί­ναι η υπέ­ρο­χη φρά­ση από τον Ξε­πε­σμέ­νο δερ­βί­ση: «Νάι, νάι. Κα­τά δύο κοκ­κί­δας, δια­φέ­ρει διά να εί­ναι το Ναι, οπού εί­πεν ο Χρι­στός. Το Ναι το ήμε­ρον, το τα­πει­νόν, το πρά­ον, το Ναι το φι­λάν­θρω­πον”.[8] Και ιδού πώς την ανα­πλά­θει ο Σι­κε­λια­νός:

                Τι εί­πε το Ναι στου αγρού τα κρί­να κ' εί­πε ακό­μα
                το Ναι στα μά­τια των παι­διών που αντι­φεγ­γά­νε
                γλυ­κά την άβυσ­σο κ΄ εί­πε το ΝΑΙ στη Μέ­θη
                και στο κρα­σί εί­πε των κρα­σιών, το Ναι: στον πό­νο[9]

Τε­λι­κά, ο Σι­κε­λια­νός στα Χρι­στο­λο­γι­κά του ποι­ή­μα­τα, που εί­ναι, μα­ζί με τη θε­ο­μη­το­ρι­κήν «Ιε­ράν Οδό», ό,τι βα­θύ­τε­ρο έγρα­ψε, υπα­κού­ο­ντας ίσως σε μια πιο εν­δό­μυ­χη πα­ρόρ­μη­ση, εν­δε­χο­μέ­νως πα­ρά τη θέ­λη­σή του, απο­μα­κρύ­νε­ται από τον προ­γραμ­μα­τι­κό συ­γκρη­τι­σμό του και προ­σεγ­γί­ζει έναν ευαγ­γε­λι­κό Χρι­στια­νι­σμό.
Όπως κι η χρι­στο­λο­γία του Σι­κε­λια­νού, έτσι κι ο «θε­ο­μη­το­ρι­σμός» του (ανα­γκά­ζο­μαι να νε­ο­λο­γί­σω, αλ­λά αδυ­να­τώ να βρω κά­ποια άλ­λη λέ­ξη πε­ριε­κτι­κή της Μη­τέ­ρας Θε­άς ως κο­σμο­γο­γι­κής και λα­τρευ­τι­κής ταυ­τό­χρο­να αρ­χής), εμ­φα­νί­ζε­ται κι αυ­τός στον με­γα­λό­πνο­ον ύμνο «Μά­να του Γιου του Αν­θρώ­που» του Προ­λό­γου στη Ζωή. Κι εδώ ο Σι­κε­λια­νός συ­γκρη­τί­ζει πα­ρα­βάλ­λο­ντας τη Θε­ο­τό­κο με άλ­λες θέ­αι­νες του αρ­χαί­ου κό­σμου, όπως θα κά­νει και αλ­λού στο κα­το­πι­νό του έρ­γο:

                 Ω Μά­να·
                ωσάν η Δάφ­νη, Εσύ δεν έφυ­γες
                τον έρω­τα του Θε­ού
                να σώ­σεις σε βου­νό την παρ­θε­νιά,
                αλ­λ' όταν με το γό­να σπρώ­χνο­ντας
                ο Αρ­χάγ­γε­λος, ωσά βο­ριάς,
                Σου ορ­τά­νοι­ξε τη θύ­ρα του σπι­τιού
                κ' η μυ­ρω­διά του κρί­νου
                κάρ­φω­σε τον αέ­ρα του με­μιάς
                δεν έγνε­ψες το μέ­γα μά­τι
                ου­δέ τη δό­ξα του φρυ­διού,
                αλ­λ' όλη,
                ωσάν πρω­το­μα­γιά που τη σκε­πά­ζει σύ­γνε­φο,
                τρε­μά­με­νη
                εί­πες:
            «Ιδού η δού­λη Κυ­ρί­ου·
                γέ­νοι­τό μοι κα­τά το ρή­μα σου!».[10]

Η Μη­τέ­ρα Θε­ού εί­ναι ασφα­λώς η κα­τ' εξο­χήν «θε­ο­μη­το­ρι­κή» σύν­θε­ση του ποι­η­τή. Σύμ­φω­να με την αυ­το­ερ­μη­νεία του Προ­λό­γου, ο Σι­κε­λια­νός πραγ­μα­το­ποιεί εκεί μιαν εμ­βά­θυν­ση της “πρω­τοει­κό­νας” της Μη­τέ­ρας Φύ­σης, νο­ού­με­νης ως ωδι­νο­μέ­νης στο κέ­ντρο όλων των πλα­σμά­των κο­σμο­γο­νι­κής αρ­χής ή ως “natura naturans perpetuam divinitatem” κι οπωσ­δή­πο­τε ως κά­τι πε­ρισ­σό­τε­ρο από το αρ­χέ­τυ­πο όλων των με­γά­λων Θε­αι­νών.[11] Η ανα­γω­γή αυ­τή στις ρί­ζες των μύ­θων, στο κο­σμο­θε­ω­ρη­τι­κόν επί­πε­δο, συ­μπα­ρο­μαρ­τού­με­νη, στο βιω­μα­τι­κόν επί­πε­δο, από κο­ρύ­φω­ση της ψυ­χι­κής έντα­σης και μέ­θε­ξης, επι­βάλ­λει, στο επί­πε­δο της τε­χνι­κής, μια πρω­το­φα­νή αφαι­ρε­τι­κό­τη­τα κι οδη­γεί εν τέ­λει στην μεί­ζο­να πραγ­μά­τω­ση της “κα­θα­ρής ποί­η­σης” στη γλώσ­σα μας.
Συ­χνά όμως, τα έρ­γα της τέ­χνης υπερ­βαί­νουν, δί­χως και να τις αναι­ρούν, τις προ­θέ­σεις και τις αυ­το­ερ­μη­νεί­ες των δη­μιουρ­γών τους. Στη Μη­τέ­ρα Θε­ού ανα­θρώ­σκει κυ­ριαρ­χι­κή η μορ­φή της Θε­ο­τό­κου, όπως την απει­κό­νι­σε η βυ­ζα­ντι­νή αγιο­γρα­φία κι όπως ζει στην ψυ­χή του λα­ού μας:

                Κ' ω Μά­να, αχνό που σε φω­τά το κρε­μα­στό κα­ντή­λι,
             κά­τω απ' το μέ­γα μέ­τω­πο, που σκέ­πει το μα­ντί­λι,[12]

Εί­ναι αυ­τή ακρι­βώς η μορ­φή που πλημ­μυ­ρί­ζει με αν­θρώ­πι­νη θέρ­μη του στί­χους τής όλης σύν­θε­σης (η αν­θρώ­πι­νη πί­στη δεν μπο­ρεί να ζή­σει με κο­σμο­λο­γι­κές ή υπερ­βα­τι­κές αρ­χές- αυ­τές πιο πο­λύ την πα­γώ­νουν πα­ρά τη ζω­ο­γο­νούν με το θάλ­πος τους) και που δε­σπό­ζει, όχι πια ως λα­τρευο­μέ­νη και υμνου­μέ­νη ει­κό­να (ή “πρω­τοει­κό­να”), αλ­λά ως δρώ­σα και συ­μπρω­τα­γω­νι­στού­σα πα­ρου­σία, και στο Πά­σχα των Ελ­λή­νων, μέ­σα από τα ευαγ­γε­λι­κά και τα από­κρυ­φα πε­ρι­στα­τι­κά που ανι­στο­ρεί εκεί, με τον στί­χο του, ο Σι­κε­λια­νός.
Την όψι­μη πε­ρί­ο­δο του Σι­κε­λια­νι­κού Θε­ο­μη­το­ρι­σμού, όπως αυ­τή δια­τυ­πώ­νε­ται στην Ελευ­σί­νια Δια­θή­κη κι όπως βρί­σκει την εντε­λέ­στε­ρη ποι­η­τι­κήν του έκ­φρα­ση στον Δαί­δα­λο στην Κρή­τη, την κα­θο­ρί­ζει ο νό­στος της αρ­χαί­ας μη­τριαρ­χί­ας.
Η πα­ρα­δο­χή από την επι­στή­μη ενός αρ­χέ­γο­νου μη­τριαρ­χι­κού “νό­μου” (Mutterrecht), η ανα­κά­λυ­ψη του Μι­νω­ι­κού και του Αι­γαια­κού πο­λι­τι­σμού, μη­τριαρ­χι­κών κα­τά βά­σιν και των δύο, η εν γέ­νει «δια­πλά­τυν­ση και εμ­βά­θυν­ση των ορι­ζό­ντων της αρ­χαιό­τη­τας προς όλες τις με­ριές»,[13] προ­σα­να­το­λί­ζουν τον Σι­κε­λια­νό προς μιαν απώ­τα­τη μη­τριαρ­χι­κήν αρ­χή, προς την οποία πια προ­σβλέ­πει σαν προς έναν πο­λι­κόν αστέ­ρα, χα­μέ­νο στα βά­θη του χρό­νου. Ο Σι­κε­λια­νός ανα­ζη­τεί στο ιε­ρό και τα μυ­στή­ρια της Ελευ­σί­νας τις ύστα­τες επι­βιώ­σεις, μέ­σα στη γνω­στή μας ελ­λη­νι­κήν αρ­χαιό­τη­τα, αυ­τής της αρ­χέ­γο­νης μη­τριαρ­χί­ας, αγρο­τι­κής, φι­λει­ρη­νι­κής, και συ­νε­νω­τι­κής με­τα­ξύ της κτί­σης και των αν­θρώ­πων και των αν­θρώ­πων ανα­με­τα­ξύ τους και την προ­α­σπί­ζει ένα­ντι της φι­λο­πό­λε­μης, δι­χα­στι­κής, δια­σπα­στι­κής (ως απο­κό­πτου­σας τον ομ­φά­λιο λώ­ρο που συν­δέ­ει τον άν­θρω­πο με τη φύ­ση), βί­αι­ης, άδι­κης, κα­τα­πιε­στι­κής και λη­στρι­κής πα­τριαρ­χί­ας και του απο­τό­κου της “νεμ­ρω­δι­σμού”. Η δρα­μα­τι­κή σύ­γκρου­ση με­τα­ξύ των δύο αντί­πα­λων αυ­τών “νό­μων”, εκ­προ­σω­πού­με­νων από τον Μί­νωα και την Πα­σι­φάη, απαρ­τί­ζει και το υπό­βα­θρο της τρα­γω­δί­ας Ο Δαί­δα­λος στην Κρή­τη, ποι­η­τι­κής προ­έ­κτα­σης των όσων δια­τυ­πώ­θη­καν, λί­γα χρό­νια πριν, στην Ελευ­σί­νια Δια­θή­κη (όπου όμως συ­μπλέ­κο­νται και άλ­λα βα­σι­κά θέ­μα­τα του όψι­μου Σι­κε­λια­νού: η κα­τα­δί­κη του “νεμ­ρω­δι­σμού –διά­βα­ζε: φα­σι­σμού– και της κοι­νω­νι­κής αδι­κί­ας αλ­λά κι ένας προ­βλη­μα­τι­σμός για την κα­τί­σχυ­ση του “νεί­κους” ένα­ντι της “φι­λό­τη­τος” στις σχέ­σεις των δύο φύ­λων).
Η χρι­στια­νι­κή μορ­φή της Θε­ο­τό­κου υπο­χω­ρεί στον ύστε­ρο Σι­κε­λια­νό, ενώ, αντι­θέ­τως, η χρι­στο­λο­γία του, όπως εί­δα­με, εν­δυ­να­μώ­νε­ται και εμ­βα­θύ­νε­ται. Αλ­λά αυ­τοί οι “μη­τριαρ­χι­κοί” οπτα­σια­σμοί, όσο κι αν γοη­τεύ­ουν, δεν πεί­θουν. Μά­ταια ο Σι­κε­λια­νός, σαν άλ­λος νε­κρο­μά­ντης, ανα­κα­λεί από τα βά­θη των αιώ­νων το φά­σμα της Αρ­χέ­γο­νης Μη­τέ­ρας. Η Θεά δεν αντα­πο­κρί­νε­ται. Και δεν αντα­πο­κρί­νε­ται, για­τί τα σκο­τά­δια που την πε­ρι­κα­λύ­πτουν (τα “υπέρ­πλου­τα σκό­τη”) σκε­πά­ζουν μιαν απου­σία. Ο ζο­φε­ρός πέ­πλος της Ίσι­δας εί­ναι κε­νός. Με εξαί­ρε­ση την «Ιε­ρά Οδό», όπου ο αρ­χέ­γο­νος θε­ο­μη­το­ρι­σμός, ανα­χω­νευ­μέ­νος βα­θιά μέ­σα στο προ­σω­πι­κό βί­ω­μα- βιώ­μα συ­μπά­θειας θε­ω­μέ­νου και δρω­μέ­νου, ανα­βλύ­ζει, από τα βά­θη της προϊ­στο­ρί­ας στο άμε­σο πα­ρόν και εκ­βάλ­λει, ως αί­τη­μα, πί­στη και προσ­δο­κία, στο μέλ­λον. Η λα­μπρή αυ­τή εξαί­ρε­ση όμως δεν μπο­ρεί να μας κά­νει να πα­ρα­γνω­ρί­ζου­με πως τό­τε κυ­ρί­ως δι­καιώ­νε­ται ο σι­κε­λια­νι­κός θε­ο­μη­το­ρι­σμός, όταν, όπως στη Μη­τέ­ρα Θε­ού και το Πά­σχα των Ελ­λή­νων, κα­ταυ­γά­ζε­ται και θερ­μαί­νε­ται από την πάν­σε­πτη μορ­φή της Θε­ο­τό­κου.

[1] Άγ­γε­λος Σι­κε­λια­νός, Λυ­ρι­κός Βί­ος, τό­μος A΄ , ό.π., σ. 37.
[2] Άγ­γε­λος Σι­κε­λια­νός, Λυ­ρι­κός Βί­ος, τό­μος Γ΄ , ό.π., σ. 213.
[3] Άγ­γε­λος Σι­κε­λια­νός, Λυ­ρι­κός Βί­ος, τό­μος Δ΄, ό.π., σ. 137.
[4] Άγ­γε­λος Σι­κε­λια­νός, Θυ­μέ­λη, τό­μος Γ΄, 2003, σ. 31-32.
[5] Βλέ­πε το σχό­λιο του Κ. Μπουρ­να­ζά­κη σε: Άγ­γε­λου Σι­κε­λια­νού, Αντί­δω­ρο, 2003, σ. 284.
[6] Άγ­γε­λος Σι­κε­λια­νός, Λυ­ρι­κός Βί­ος, τό­μος Ε΄ , ό.π., σ. 148-149.
[7] Άγ­γε­λος Σι­κε­λια­νός, Λυ­ρι­κός Βί­ος, τό­μος Δ΄ , ό.π., σ. 149-150.
[8] Αλέ­ξαν­δρου Πα­πα­δια­μά­ντη, Όνει­ρο στο κύ­μα.
[9] Άγ­γε­λος Σι­κε­λια­νός, Θυ­μέ­λη, τό­μος Β΄, 2003, σ. 103.
[10] Άγ­γε­λος Σι­κε­λια­νός, Λυ­ρι­κός Βί­ος, τ. Γ', ό.π., σ. 197.
[11] Άγ­γε­λος Σι­κε­λια­νός, Λυ­ρι­κός Βί­ος, τ. Α', ό.π., σ. 33-34.
[12] Άγ­γε­λος Σι­κε­λια­νός, Λυ­ρι­κός Βί­ος, τ. Γ', ό.π., σ. 27.
[13] Άγ­γε­λος Σι­κε­λια­νός, Πε­ζός Λό­γος, τ. Γ', 1981, σ. 68.