ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ / ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
Ναι, ασχολούμαι αποκλειστικά με τη μετάφραση λογοτεχνικών και μη μυθοπλαστικών έργων από τα αγγλικά.
Από την αρχή της ενασχόλησής μου με τη μετάφραση είχα την τύχη να δημιουργήσω καλές και σταθερές συνεργασίες, κάτι που σαφώς διευκολύνει τη συνεννόηση και τον προγραμματισμό ανάμεσα στις δύο πλευρές. Σε ό,τι έχει να κάνει με τα συμφωνητικά, υποθέτω πως λίγο πολύ όλοι οι μεταφραστές υπογράφουμε τους ίδιους γενικούς όρους, με προθεσμίες που ορίζονται από τους εκδοτικούς οίκους, όπως συνήθως και το ύψος της αμοιβής μας, η οποία, ακόμα κι όταν θεωρείται συγκριτικά «καλή», σπανίως αντιστοιχεί στον μόχθο που αφιερώνει σε κάθε βιβλίο ένας ευσυνείδητος μεταφραστής, ειδικά αν συνυπολογίσουμε και τις υποχρεώσεις προς το κράτος. Η δυσάρεστη αλήθεια είναι ότι ο μέσος μεταφραστής αντιμετωπίζει την ανασφάλεια και όλες τις αντιξοότητες του ελεύθερου επαγγέλματος χωρίς πάντα να απολαμβάνει και την ανάλογη αυτονομία. Αν και στο παρελθόν έχουν υπάρξει εξαιρέσεις, κατά κανόνα μεταφράζω βιβλία που μου προτείνονται, ευτυχώς με συχνότητα τέτοια ώστε να εργάζομαι αδιάλειπτα!
Πρώτο μου μέλημα όταν ετοιμάζομαι να ξεκινήσω μια καινούργια μετάφραση είναι να διαμορφώσω ένα πρόγραμμα εργασίας που θα μου επιτρέψει να παραδώσω το κείμενό μου εντός προθεσμίας. Το επόμενο ζητούμενο είναι η σταδιακή εξοικείωση με το καινούργιο λογοτεχνικό έργο και τις όποιες ιδιαιτερότητές του, κάτι που σύντομα επιτυγχάνεται όταν εργάζομαι με έναν καλό καθημερινό ρυθμό. Όταν η μετάφραση ολοκληρωθεί, προχωρώ στο δεύτερο και στο τρίτο πέρασμα και στις απαραίτητες διορθώσεις, ενώ πάντοτε επιδιώκω τη στενή συνεργασία με τον επιμελητή ή την επιμελήτρια του βιβλίου και τον εκ νέου έλεγχο του επιμελημένου πια κειμένου. Μετά το τέλος και αυτής της φάσης, νιώθω πλέον ότι μπορώ να αφήσω πίσω μου τη συγκεκριμένη δουλειά και να καταπιαστώ με την επόμενη. Όσο για τη συνδρομή του συγγραφέα, όταν υπάρχει σοβαρή ανάγκη διευκρίνισης, ασφαλώς πρόκειται για ανεκτίμητο δώρο, ακριβώς για τον λόγο αυτόν, όμως, πιστεύω ότι πρέπει να αποτελεί και έσχατη λύση.
Δεν έχω μεταφράσει ποτέ συλλογικά, και καθώς η δουλειά μας, τουλάχιστον σε ό,τι έχει να κάνει με τη μεταφορά του κειμένου από τη μια γλώσσα στην άλλη, είναι εγγενώς μοναχική και αναπόφευκτα χρωματίζεται από το προσωπικό μας γλωσσικό κριτήριο, ομολογώ ότι θεωρώ το εγχείρημα της συλλογικής μετάφρασης δύσκολο, παρότι ίσως ενδιαφέρον. Τείνω, πάντως, να μη βλέπω θετικά το μοίρασμα τμημάτων του κειμένου, καθώς μου φαίνεται μάλλον απίθανο να μη διακρίνονται τα σημεία όπου η σκυτάλη περνάει από το ένα χέρι στο άλλο. Αν, πάλι, το μετάφρασμα είναι στο σύνολο του ένας συγκερασμός της οπτικής και των δεξιοτήτων των συνεργαζόμενων μεταφραστών, τότε ίσως πράγματι το αποτέλεσμα να δικαιώνει την επιλογή μιας τέτοιας διαδικασίας.
Κάποιες φορές ακούς τις λέξεις που χρειάζεσαι καθαρά και αβίαστα, σαν να κυλούν ή να εκπέμπονται προς το μέρος σου από κάποια γωνιά του μυαλού σου —μολονότι αυτό δεν σχετίζεται απαραιτήτως με το κατά πόσο «ρέει» το μετάφρασμα, όπως συνήθως λέγεται, ειδικά αν το ίδιο το πρωτότυπο κείμενο είναι σχετικά δύσβατο, χαρακτηριστικό που μια καλή μετάφραση οφείλει με τόλμη να μεταφέρει στη γλώσσα στόχο, έστω κι αν έτσι γίνεται στόχος αβάσιμων ψόγων και η ίδια. Αυτή η ανοιχτή γραμμή ανάμεσα στα δύο κείμενα είναι από μόνη της μια ευπρόσδεκτη ένδειξη ότι τα πράγματα πηγαίνουν καλά, πέραν αυτού, όμως, επειδή σχεδόν κάθε λέξη του πρωτοτύπου μάς φέρνει μπροστά σε σταυροδρόμια γλωσσικών και υφολογικών επιλογών, αισθάνομαι μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση όταν η εκάστοτε επιλογή είναι προφανής, και άρα εύκολη, όταν δεν αμφισβητώ τον εαυτό μου από πρόταση σε πρόταση. Τέλος, πρόκειται για μια εσωτερική αίσθηση ότι έχω κάνει καλά τη δουλειά μου, με τον ίδιο τρόπο, φαντάζομαι, που μια ζωγράφος ή μια μαγείρισσα κοιτάζει το έργο των χεριών της νιώθοντας την ικανοποίηση ότι δεν χρειάζεται να προσθέσει ή να αφαιρέσει κάτι.
Παρόλο που αν έπρεπε να βάλω στη σειρά τα βιβλία που έχω αγαπήσει περισσότερο θα ήθελα να στριμώξω τουλάχιστον τρία ή τέσσερα στην πρώτη θέση, σε ό,τι έχει να κάνει με την αντικειμενική δυσκολία, την παραδόξως επιθυμητή μεταφραστική πρόκληση, το βιβλίο που σαφώς ξεχωρίζει στα μάτια μου είναι η πολυσέλιδη βιογραφία του Αμερικανού συγγραφέα Στίβεν Κρέιν από τον Πολ Όστερ, με τίτλο Φλεγόμενο αγόρι, που κυκλοφόρησε το 2023 από τις εκδόσεις Μεταίχμιο. Αφήνοντας κατά μέρος τη διόλου αμελητέα παράμετρο του όγκου δουλειάς, ας αιτιολογήσω την απάντηση μου αναφέροντας ότι η εν λόγω μεταφραστική αποστολή μου έδωσε την ευκαιρία να αναμετρηθώ με ένα υψηλής πυκνότητας μη μυθοπλαστικό κείμενο, με εκτενή αποσπάσματα από το ιδιότυπο λογοτεχνικό έργο και τις προσωπικές επιστολές του ίδιου του Κρέιν, με πλήθος δημοσιογραφικά κείμενα της εποχής και, βέβαια, με τον μεγάλο πραγματολογικό πλούτο του βιβλίου. Μια μοναδική επαγγελματική εμπειρία που έμαθε πολλά και για την οποία αισθάνομαι ευγνώμων.
Διαβάζω τις κριτικές, αλλά όχι, δεν τις φυλάω διότι δεν νιώθω την ανάγκη να επιστρέψω σε αυτές. Ομολογώ όμως ότι μετά την έκδοση κάθε βιβλίου που μεταφράζω, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για μια δουλειά που με συγκίνησε ή με δυσκόλεψε περισσότερο από το συνηθισμένο, πάντοτε περιμένω με λαχτάρα ένα διεισδυτικό κείμενο, μιαν ενδιαφέρουσα άποψη για το λογοτεχνικό έργο αυτό καθαυτό αλλά και για τη μετάφραση, και κάποιες φορές η προσδοκία αυτή ευοδώνεται, διαβάζω μια κριτική καλογραμμένη και σοβαρή, άρα και χρήσιμη τόσο στον αναγνώστη όσο και σε εμένα. Συχνότερα, ωστόσο, διαπιστώνω ότι από πολλά κείμενα απουσιάζει πλήρως όχι μόνο η αντικειμενικά τεκμηριωμένη αξιολόγηση της μεταφραστικής δουλειάς αλλά ακόμα και η απλή αναφορά στο όνομα του μεταφραστή ή της μεταφράστριας (πόσο μάλλον του επιμελητή ή της επιμελήτριας), θαρρείς και με κάποιον μαγικό τρόπο τα βιβλία μεταφράζονται στη γλώσσα μας χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση.
Πέντε μεταφράσεις μου που ξεχωρίζω:
