ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ / ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
Δεν είναι το κύριο επάγγελμά μου. Είμαι υπεύθυνη για την αγορά ξενόγλωσσων τίτλων σε εκδοτικό οίκο, καθώς και συγγραφέας.
Η μόνη περίπτωση στην οποία έχω αυτοπροταθεί για μετάφραση είναι αυτή της Χάνια Γιαναγκιχάρα. Οι μεταφράσεις του Ντέιβιντ Μίτσελ και του Πολ Όστερ μου προτάθηκαν καθώς γνώριζαν οι εκδότες ότι ήμουν πιστή αναγνώστρια των συγκεκριμένων συγγραφέων.
Όπως προείπα, η μετάφραση δεν είναι η κύρια απασχόλησή μου. Αρνούμαι λοιπόν τις περισσότερες από τις προτάσεις που μου γίνονται –ακόμα και αν αφορούν βιβλία που με ενδιαφέρουν πολύ– επειδή, πολύ απλά, δεν έχω χρόνο. (Και σε καμία περίπτωση δεν θα μπορούσα να αναλάβω δύο μεταφράσεις ταυτόχρονα.)
Προσπαθώ οι προθεσμίες μου να είναι οι μεγαλύτερες δυνατές, πολύ περισσότερο που συνήθως καταπιάνομαι με ογκώδη βιβλία. Τη μία και μοναδική φορά που από τον ενθουσιασμό μου δέχτηκα μια πολύ πιο σφιχτή προθεσμία το μετάνιωσα πικρά.
Η ρουτίνα της μεταφραστικής μου εργασίας ως ένα βαθμό καθορίζεται από το ότι η μετάφραση δεν είναι το κύριό μου επάγγελμα – οπότε δουλεύω, αναγκαστικά, εκτός των συνηθισμένων ωρών γραφείου μου, τα απογεύματα, και προσπαθώ όσο μπορώ να σταματώ στις εννιά το βράδυ το αργότερο (και να εκμεταλλεύομαι όσο μπορώ τις αργίες και τα σαββατοκύριακα).
Πριν ξεκινήσω μια μετάφραση κάνω μια «χαρτογράφηση» των ιδιαιτεροτήτων και των δυσκολιών (βέβαια συχνά στην πράξη προκύπτουν δυσκολίες που δεν τις είχες δει κατά τις πρώτες αναγνώσεις): έχω, έτσι, μια πρώτη ιδέα για τα εξειδικευμένα λεξικά που ίσως μου χρειαστούν, τα άλλα βιβλία στα οποία καλό θα είναι να ανατρέξω, τις ταινίες που ίσως είναι χρήσιμο να δω, τους ανθρώπους που θα μπορούν να απαντήσουν τυχόν απορίες μου κ.ά.
Ως προς τη συνδρομή των συγγραφέων, τη θεωρώ πολύ σημαντική και την επιδιώκω στον βαθμό που οι ίδιοι μου την επιτρέπουν (και έχω την τύχη οι συγγραφείς που μεταφράζω να εκτιμούν βαθιά τη μετάφραση και να είναι γενναιόδωροι με τον χρόνο τους): ο συγγραφέας μπορεί να δώσει σημαντικές διευκρινίσεις –για μια εικόνα ή μια ιδέα που υπάρχει στο κείμενο, για έναν χαρακτήρα–, να απαντήσει σε απορίες αλλά και να εξηγήσει περαιτέρω τους κανόνες και τους περιορισμούς βάσει των οποίων γράφτηκε το κείμενο, κανόνες και περιορισμούς που η μετάφραση δεν μπορεί να μην παίρνει υπόψη της.
Για τη μετάφραση του Άτλαντα νεφών, για παράδειγμα, πέρα από τις πολλές απαντήσεις και διευκρινίσεις που μου έδωσε ο συγγραφέας μέσω ιμέιλ, όπως πάντα συμβαίνει από όταν πρωτοξεκίνησα να τον μεταφράζω, κάναμε εκτενείς συζητήσεις για τους χαρακτήρες και τη γλώσσα τους, τις αποκλίσεις μεταξύ αγγλικής και αμερικανικής έκδοσης κ.λπ., ώστε να βεβαιωθώ ότι οι ιδέες μου είναι σύμφωνες με τις δικές του ιδέες και προθέσεις και υπηρετούν το δικό του σχέδιο για το βιβλίο παρά τις δικές μου εντυπώσεις για αυτό.
Δεν έχω μεταφράσει συλλογικά.
Το μόνο που ξέρω με σιγουριά είναι ότι έχω κάνει το καλύτερο που μπορώ για να υπηρετήσω το κείμενο· ελπίζω (χωρίς να είμαι πάντα βέβαιη) αυτό να αρκεί. Με καθησυχάζει, συνήθως, η αντίδραση του επιμελητή, του πρώτου και προσεκτικότερου αναγνώστη της μετάφρασης, όμως για εμένα τουλάχιστον η αμφιβολία παραμένει για καιρό. Εξακολουθούν να με απασχολούν επιλογές σε μεταφράσεις από χρόνια δημοσιευμένες – υποψιάζομαι, δε, ότι ποτέ μια μετάφραση δεν μπορεί να είναι «οριστική».
Κάθε βιβλίο έχει τις δυσκολίες του και τις προκλήσεις του· θα μπορούσα να μιλώ με τις ώρες για τα όσα με δυσκόλεψαν στο καθένα. Ωστόσο μεγαλύτερη πρόκληση ήταν μάλλον η πιο πρόσφατη μετάφραση, αυτή του Άτλαντα νεφών. Ως γνωστόν το συγκεκριμένο μυθιστόρημα είναι μια ματριόσκα μικρότερων βιβλίων: το καθένα από αυτά τα μικρότερα βιβλία έχει τον χρόνο, τον τόπο, και τη γλώσσα του, και μια μεγάλη επιτυχία του συγγραφέα (και μεγάλος πονοκέφαλος για τη μεταφράστρια) είναι ακριβώς αυτή η αλλαγή της γλώσσας από βιβλίο σε βιβλίο. Στο τέλος, αυτό που με βοήθησε περισσότερο ήταν η παραίνεση του Μίτσελ σε μια συνομιλία μας, όταν συζητούσαμε τους κανόνες του για τη γλώσσα του Ζάκρι (μια μελλοντική μετααποκαλυπτική αγγλική με χαβανέζικα στοιχεία και πολλά εσκεμμένα «λάθη»), η ιστορία του οποίου βρίσκεται στην καρδιά του βιβλίου: But more importantly, can you just have fun with it? Είναι κάτι πολύ σημαντικό στον Μίτσελ – η γραφή του είναι πάντα παιγνιώδης, και μέσα στο άγχος σου μην κάνεις το λάθος διατρέχεις τον κίνδυνο να καταλήξεις σε μια ίσως πολύ σωστή αλλά πάντως άκαμπτη και άχαρη μετάφραση που δεν έχει ζωή και δεν αφήνει χώρο για παιχνίδι. Ελπίζω να τον έχω δικαιώσει για αυτή την ελευθερία που τόσο γενναιόδωρα μου παραχώρησε.
Ακόμα θυμάμαι πόσο με ενθάρρυναν τα πολύ γενναιόδωρα σχόλια της Μαργαρίτας Ζαχαριάδου σε ένα άρθρο της στην Καθημερινή για το πρώτο βιβλίο που μετέφρασα, Τα χίλια φθινόπωρα του Γιάκομπ ντε Ζουτ του Ντέιβιντ Μίτσελ (πολύ περισσότερο που η Μαργαρίτα Ζαχαριάδου δεν είναι απλώς μια πολύ σημαντική μεταφράστρια αλλά έχει η ίδια μεταφράσει τον Μίτσελ και γνωρίζει πολύ καλά τη γλώσσα και τον κόσμο του).
Ωστόσο, οι κριτικές, είτε θετικές, είτε αρνητικές, συνήθως αφορούν το βιβλίο, και η μετάφραση σχολιάζεται τηλεγραφικά και συμπληρωματικά ― αν σχολιάζεται και καθόλου. Η σταχυολόγηση και εν τάχει αναφορά ατοπημάτων δεν νομίζω ότι συνιστά ουσιαστική κριτική (και δεν έχω δει πολλές φορές να γίνεται αντίστοιχη αναφορά των ωραίων επιλογών μιας μετάφρασης), όπως βέβαια δεν συνιστά ουσιαστική κριτική και ο σχεδόν τυποποιημένος έπαινος. Χρειάζεται περισσότερος χώρος για μια καλοπροαίρετη και γόνιμη συζήτηση περί μετάφρασης πέρα από αυτές τις σύντομες, ιμπρεσιονιστικές συνήθως, αναφορές.
Πέντε μεταφράσεις μου που ξεχωρίζω:
