ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ / ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
Κατά κύριο λόγο είμαι μουσικός. Η λογοτεχνική μετάφραση είναι κουσούρι που μου έμεινε από την εποχή της νιότης, όταν ξεκίνησα να μεταφράζω (τότε, βέβαια, ήταν η κύρια ασχολία μου). Αυτός είναι και ο λόγος που έχω μικρότερη παραγωγή σε σχέση με άλλους συναδέλφους.
Με τους εκδότες είχα κατά καιρούς και καλές εμπειρίες και κακές. Συνήθως με προσεγγίζουν εκείνοι, κατά κανόνα με κάτι δύσκολο. Η μοναδική πρόταση που έκανα εγώ σε εκδότη ατύχησε λόγω αδυναμίας να αποκτηθούν τα δικαιώματα.
Η μετάφραση απαιτεί συγκέντρωση, και ο τρόπος να την πετύχει κανείς ποικίλλει από άνθρωπο σε άνθρωπο. Γνωρίζω ότι πολλοί βάζουν μουσική όταν εργάζονται, κυρίως κλασική. Εμένα όμως με αποσπά, ίσως γιατί είμαι μουσικός. Η προσοχή μου στρέφεται αμετάκλητα εκεί, και το παιχνίδι είναι χαμένο. Άλλοι προτιμούν τη σιωπή, στην οποία όμως εγώ δεν έχω συνηθίσει. Οπότε καταλήγω στη λύση του βίντεο ή του πόντκαστ, κατά προτίμηση στα αγγλικά. Ακούγεται παράδοξο, αλλά όταν ακούω ανθρώπους να μιλούν (ως ηχητικό φόντο, βέβαια, όχι δυνατά) χαλαρώνω και μπορώ να συγκεντρωθώ καλύτερα σε αυτό που κάνω.
Ως προς τη συνομιλία με τους συγγραφείς κατά τη διάρκεια της μετάφρασης, αυτή την ευκαιρία την είχα μόνο με τον Γκαρθ Ρισκ Χάλμπεργκ όταν μετέφραζα την Πόλη στις φλόγες (εκδ. Κέδρος 2015), ο οποίος δεχόταν ερωτήσεις γραπτά μέσω ενός αρχείου στο Google Docs. Παλιότερα είχα προσπαθήσει να έρθω σε επαφή μέσω αλληλογραφίας με τον Τόμας Πίντσον, όταν μετέφραζα το Μέισον και Ντίξον ( εκδ. Χατζηνικολή 2003), αλλά χωρίς επιτυχία.
Όχι, και δεν νομίζω ότι θα μπορούσα. Η συνεργατική μετάφραση είναι κάτι ενδιαφέρον ως πείραμα ή ως εκπαιδευτική άσκηση, αλλά το γλωσσικό αισθητήριο είναι πολύ προσωπική υπόθεση και ο μεταφραστής πολύ συχνά κάνει επιλογές βασισμένες στη δική του διαίσθηση για το τι ταιριάζει καλύτερα σε κάθε περίπτωση, πράγμα που μπορεί να τον απομακρύνει από το στενό νόημα του κειμένου, οδηγώντας τον πιθανώς σε σύγκρουση με τους άλλους συνεργάτες.
Όταν διαβάζω το ελληνικό κείμενο και μου σηκώνεται η τρίχα στον ίδιο βαθμό που είχε σηκωθεί και με το αγγλικό, ή όταν το αποτέλεσμα ρέει απρόσκοπτα χωρίς να δημιουργεί απορίες που δεν υπάρχουν ήδη στο πρωτότυπο κείμενο.
Αναμφίβολα είναι Το τούνελ, του Γουίλιαμ Γκας (εκδ. Καστανιώτη 2021). Είναι ένας εσωτερικός μονόλογος, πολύ μεγάλος σε έκταση, γεμάτος διακειμενικές αναφορές, με πυκνή και δύσκολη γλώσσα, μακροπερίοδο λόγο και βαριά νοήματα. Το πιο δύσκολο ήταν η γλώσσα, η οποία στο πρωτότυπο είναι δουλεμένη στο έπακρο και πατάει γερά στη μακραίωνη λογοτεχνική αγγλοσαξονική παράδοση η οποία δεν έπαψε στιγμή να εξελίσσεται. Η διαδικασία μετατροπής αυτής της γλώσσας σε ρέοντα και σαφή ελληνικό λόγο δεν ήταν καθόλου εύκολη.
Τις διαβάζω πάντοτε.
Η κριτική των μεταφράσεων στην Ελλάδα είναι προβληματική. Κατ’ αρχάς, συχνά γράφονται μακροσκελή και περισπούδαστα άρθρα (το λέω χωρίς ίχνος ειρωνείας) που αναλύουν διεξοδικά τις νέες κυκλοφορίες μεταφρασμένων κειμένων χωρίς να αφιερώσουν ούτε μια λέξη στη μετάφραση. Αυτό αποτελεί τερατώδες παράδοξο, καθώς το κείμενο που έχει μπροστά του ο κριτικός δεν είναι το κείμενο που έγραψε ο συγγραφέας, αλλά το κείμενο που έγραψε ο μεταφραστής. Και μπορεί αυτό να απηχεί τα νοήματα που διατύπωσε ο συγγραφέας, παράλληλα όμως απηχεί τη γλώσσα και την αισθητική του μεταφραστή. Και στις περιπτώσεις όπου υπάρχει αναφορά στη μετάφραση, δυστυχώς υπάρχει μια τάση προς την υπερβολή, είτε προς τον διθύραμβο είτε προς την πλήρη απαξίωση. Και μπορεί ο διθύραμβος να μην έβλαψε ποτέ κανέναν (εξάλλου ο αναγνώστης της κριτικής μπορεί κάλλιστα να τον αγνοήσει), αλλά η απαξίωση μερικές φορές είναι τόσο απόλυτη και λακωνική που δεν δίνει καν στον μεταφραστή, έστω και μέσω της ανούσιας λαθοθηρίας, την ευκαιρία να μάθει από τα σφάλματά του ώστε να γίνει καλύτερος. Θέλω να πω, τι νόημα έχει να λες δημόσια ότι μια μετάφραση είναι κακή, αν δεν είσαι διατεθειμένος να δώσεις και μερικά παραδείγματα για να τεκμηριώσεις την άποψή σου; Προσωπικά θα ήθελα να δω περισσότερες κριτικές που να εστιάζουν στη μετάφραση ως δημιουργική συνιστώσα του κειμένου και, όπου αυτό είναι δυνατόν, να την κρίνουν ως προς τη συμβολή και την αποτελεσματικότητά της, και όχι ως προς την κακώς νοούμενη ακρίβεια σε επίπεδο λεκτικής αντιστοιχίας, η οποία άλλωστε σε κάποιες περιπτώσεις δεν μπορεί να υπάρξει, και σε άλλες ίσως να μην είναι καν επιθυμητή.
Πέντε μεταφράσεις μου που ξεχωρίζω
