Μύθοι και πραγματικότητες της Λογοτεχνικής Μετάφρασης

Σύντομο βιογραφικό

Γεννήθηκα το 1965 στην Αθήνα και σπούδασα βιολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Εδώ και δεκατρία χρόνια ζω με την οικογένειά μου στη Λευκάδα. Τα τελευταία οχτώ βιβλία μου για ενήλικες κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Κίχλη: Το δέντρο του Ιούδα (2014), Τσότσηγια & Ω’,μ (2017), Μαύρο νερό (2019, Βραβείο Διηγήματος-Νουβέλας του περιοδικού Ο Αναγνώστης 2020, Κρατικό Βραβείο Διηγήματος-Νουβέλας 2020), Η θάλασσα (2020), Άρης (2021, μαζί με την ποιήτρια Ελένη Κοφτερού), Ιστορίες από ένα περασμένο μέλλον (2022), Μαργαρίτα Ιορδανίδη (2024), …άμμος (2025). Το 2023 εξέδωσα στις Πανρπιστημικές Εκδόσεις Κρήτης το Ποτάμι του χρόνου (Μια ερωτική επιστολή προς την τέχνη του κινηματογράφου).

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ / ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

1. Είναι η λογοτεχνική μετάφραση το κύριο επάγγελμα σας; Αν όχι, με ποιες άλλες δραστηριότητες το συνδυάζετε;

Ναι, το μοναδικό. Η συγγραφή δεν είναι επάγγελμα. Θα μπορούσε ίσως να ’ναι σε μιαν άλλην περίπτωση, μα στη δική μου δεν είναι.

2. Ποια είναι η σχέση σας με τους εκδότες όσον αφορά συχνότητα αναθέσεων, συμβόλαια, προθεσμίες, αμοιβές, δικαιώματα; Σε ποιο ποσοστό μεταφράζετε βιβλία που έχετε προτείνει εσείς στον εκδοτικό οίκο;

Φροντίζω, εξυπακούεται, να έχω πάντοτε δουλειά ― δηλαδή να μην έχω ούτε εβδομάδα ελεύθερη. Συμβόλαιο υπογράφεται πάντα για μια ανατεθειμένη μετάφραση. Οι προθεσμίες ποικίλλουν, από εξαιρετικά σφιχτές έως χαλαρές (ποτέ υπερβολικά χαλαρές, ωστόσο). Δικαιώματα δεν παίρνω, παρά μόνο ένα συμφωνημένο ποσό άπαξ, και οι αμοιβές επαρκούν μετά βίας, δηλαδή αρκούν εφόσον δεν υπάρχουν κενά και η εργασία είναι αδιάλειπτη. Όσο για το τελευταίο, αποφεύγω να προτείνω βιβλία, πλην ίσως ελαχιστότατων εξαιρέσεων. Διαχωρίζω το «γούστο» μου από τη μεταφραστική μου εργασία.

3. Έχετε κάποια συγκεκριμένη μέθοδο/ρουτίνα εργασίας; Σε περίπτωση που μεταφράζετε το έργο κάποιου/κάποιας εν ζωή συγγραφέως, συνηθίζετε να ζητάτε τη συνδρομή του/της και πώς;

Πολύ απλά, κάθομαι στο γραφείο μου κι αρχίζω να δουλεύω… Ορίζω τις σελίδες που πρέπει να βγουν μες στη μέρα, κι όταν τις ολοκληρώνω σταματώ. Σε κάποιες περιπτώσεις ναι, έρχομαι σε επαφή με τη/τον συγγραφέα, αλλά οι περισσότεροι έτσι κι αλλιώς δεν είναι διαθέσιμοι.

4. Έχετε μεταφράσει ποτέ συλλογικά; Ποια είναι η γνώμη σας για τη συνεργατική λογοτεχνική μετάφραση;

Όχι, με μόνη εξαίρεση τρία βιβλία που ’χω μεταφράσει από κοινού με τη σύζυγο και συνάδερφό μου, Αναστασία Δεληγιάννη. Μα και στις τρεις περιπτώσεις ήταν μάλλον εύκολο. Δύο συλλογές διηγημάτων ―μία της Αγκάθα Κρίστι και μία της Τζέιν Όστεν―, που τα μοιραστήκαμε και στο τέλος διαβάσαμε ο ένας τη μετάφραση του άλλου και κάναμε κάποιες υποδείξεις, κι ένα διήγημα του Ρόμπερτ Λούις Στήβενσον, γραμμένο σε σκωτσέζικα σε κάποιους διαλόγους και σε βρετανικά αγγλικά (ο μεν ανέλαβε τη μια διάλεκτο, η δε την άλλη).

5. Πώς/Πότε ξέρετε ότι έχετε κάνει μια καλή μετάφραση;

Όταν οι φράσεις της έχουν κυλήσει σαν να ’ταν ενός δικού μου, προσωπικού κειμένου, και συνάμα νιώθω πως δεν πρόδωσα το αρχικό κείμενο.

6. Ποιο ήταν το έργο που, μέχρι σήμερα, απετέλεσε τη μεγαλύτερη μεταφραστική πρόκληση για εσάς; Γιατί;

Μάλλον ένα που δεν εκδόθηκε κι ούτε πρόκειται, για λόγους που δεν χωρούν εδώ, να εκδοθεί. Η Χρυσή κούπα του Χένρι Τζέιμς. Το υπέροχο, περιπεπλεγμένο ύφος του Τζέιμς απαίτησε από εμένα τον μέγιστο κόπο ― και η ολοκλήρωσή του μου χάρισε βαθιά ικανοποίηση.

7. Διαβάζετε/Φυλάτε τις κριτικές που έχουν γραφτεί για τις μεταφράσεις σας; Θεωρείτε ότι υπάρχει κριτική μεταφράσεων στην Ελλάδα;

Τις διαβάζω, μα ποτέ δεν τις φυλάω (αφήστε που ως επί το πλείστον βρίσκονται στο διαδίκτυο). Άλλοτε ναι, υπάρχει, κι άλλοτε όχι. Μια εμπεριστατωμένη κριτική, ωστόσο, απαιτεί δυσεύρετα προσόντα (κι ανεύρετο χρόνο, επίσης): γνώση της γλώσσας του πρωτότυπου, αντιβολή εδώ κι εκεί, αίσθηση της ελευθερίας που πρέπει ο μεταφραστής να πάρει ώστε να μείνει πιστός στο πνεύμα απιστώντας ενίοτε στο γράμμα, αίσθηση του ορίου που επιτρέπεται παρ’ όλα αυτά να αυθαιρετήσει. Ο εβδομαδιαίος και μηνιαίος τύπος, και το διαδίκτυο, δύσκολα τα επιτρέπουν αυτά. Αλλά αρθρογράφοι που ’ναι ευαίσθητοι αναγνώστες, ναι, υπάρχουν.

Πέντε μεταφράσεις μου που ξεχωρίζω:

William Golding, Το κωδωνοστάσιο 2024.

Patrick Leigh Fermor, Καιρός του σιγάν, Μεταίχμιο 2022.

Frank Norris, ΜακΤιγκ, Gutenberg 2014.

John Steinbeck, Τα σταφύλια της οργής, εκδ. Κυριάκος Παπαδόπουλος 2014.

Antoine de Saint-Exupéry, Γράμμα σ’ έναν όμηρο, Εκδόσεις Πατάκη 2011.