Μύθοι και πραγματικότητες της Λογοτεχνικής Μετάφρασης

Σύντομο βιογραφικό

O Αχιλλέας Κυριακίδης γεννήθηκε στο Κάιρο το 1946. Πεζογράφος, μεταφραστής, σεναριογράφος τριών ταινιών μεγάλου μήκους και σκηνοθέτης-σεναριογράφος ταινιών μικρού μήκους. Έχει τιµηθεί µε το Κρατικό Βραβείο Διηγήµατος 2004 (Τεχνητές αναπνοές), µε το Κρατικό Βραβείο Μετάφρασης 2006 (Μπόρχες, Άπαντα τα πεζά) και το Κρατικό Βραβείο Μετάφρασης 2018 (Κορτάσαρ, Κουτσό), µε το Βραβείο Μετάφρασης του Ιδρύµατος Καβάφη 2007 (Αλ Ασουάνι, Το Μέγαρο Γιακου-µπιάν), µε το Βραβείο Μετάφρασης Γαλλόφωνης Λογοτεχνίας 2009 (Μοντιανό, Στο cafe της χαµένης νιότης) και µε το Βραβείο Μετάφρασης Ισπανόφωνης Λογοτεχνίας 2015 (Βάσκες, Ο ήχος των πραγµάτων όταν πέφτουν). Είναι επίτιµος διδάκτωρ του Ιονίου Πανεπιστηµίου, Τµήµα Μετάφρασης και Διερµηνείας, επίτιµος διδάκτωρ του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου, Τµήµα Γαλλικής Φιλολογίας, Officier της Τάξεως των Τεχνών και των Γραµµάτων του Γαλλικού Κράτους.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ / ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

1. Είναι η λογοτεχνική μετάφραση το κύριο επάγγελμα σας; Αν όχι, με ποιες άλλες δραστηριότητες το συνδυάζετε;

Δεν υπήρξε ποτέ η μετάφραση κύριο επάγγελμά μου. Ήταν ανέκαθεν μία από τις κύριες συναρπαστικές ενασχολήσεις μου όπως η συγγραφή, η ακρόαση μουσικής, η θέαση κινηματογραφικών ταινιών.

2. Ποια είναι η σχέση σας με τους εκδότες όσον αφορά συχνότητα αναθέσεων, συμβόλαια, προθεσμίες, αμοιβές, δικαιώματα; Σε ποιο ποσοστό μεταφράζετε βιβλία που έχετε προτείνει εσείς στον εκδοτικό οίκο;

Ακριβώς επειδή δεν ζω από τη μετάφραση, ούτε, φυσικά, ζω μόνο για τη μετάφραση, είναι φανερό, νομίζω, ότι είναι πολύ υψηλό το ποσοστό που μου ζητάτε στη δεύτερη ερώτησή σας, αλλά και συντριπτικό το ποσοστό (αγγίζει το 100%) βιβλίων που μου πρότεινε εκδότης να μεταφράσω και που αρνήθηκα για πολλούς λόγους, κυριότερος των οποίων είναι ότι δεν μου άρεσαν.

3. Έχετε κάποια συγκεκριμένη μέθοδο/ρουτίνα εργασίας; Σε περίπτωση που μεταφράζετε το έργο κάποιου/κάποιας εν ζωή συγγραφέως, συνηθίζετε να ζητάτε τη συνδρομή του/της και πώς;

Κλασική μέθοδος: Blitzkrieg στο πρωτότυπο (πρώτο χέρι με δεκάδες παρανοήσεις και εκατοντάδες κενά και αμφιβολίες) και μετά 2, 3, 4, 5 «χέρια» (αναλόγως), ως το τελευταίο, το πιο δύσκολο και πιο επικίνδυνο, που έχει να κάνει με την επιχείρηση «υποταγής» του ελληνικού πια κειμένου στο ρυθμό του πρωτοτύπου. Και ναι, μ’ αρέσει και μ’ έχει βοηθήσει πολύ η αλληλογραφία με έναν ξένο συγγραφέα ενώ μεταφράζω κάποιο βιβλίο του.

4. Έχετε μεταφράσει ποτέ συλλογικά; Ποια είναι η γνώμη σας για τη συνεργατική λογοτεχνική μετάφραση;

Χμμμ... Δεν μπορώ να φανταστώ δύο μεταφραστές να κάθονται δίπλα δίπλα και να πασχίζουν από κοινού να βρουν πώς θ’ αποδώσουν μια λέξη ή μια φράση. Είχα συμμετάσχει, αρχές της δεκαετίας του 1990, σ’ ένα τέτοιο εργαστήριο συλλογικής μετάφρασης, στη Σαντορίνη, αλλά δε θυμάμαι κανένα ηφαιστειακό αποτέλεσμα. Κι αν έχω μεταφράσει από κοινού με τον Δημήτρη Καλοκύρη δύο βιβλία, του Μπόρχες, εκεί το πράγμα ήταν εύκολο, γιατί και τα δύο βιβλία ήταν συλλογές μικρών πεζών. Οπότε, σκίσαμε τα βιβλία στη μέση και πήρε ο καθένας από μισό.

5. Πώς/Πότε ξέρετε ότι έχετε κάνει μια καλή μετάφραση;

Δεν το ξέρω ποτέ. Όταν ξαναδιαβάζω μεταφράσεις μου, μπορεί να δω σημεία για τα οποία δικαιούμαι να καμαρώνω, αλλά τις περισσότερες φορές εστιάζω σε λάθη ή και σε αποδόσεις που θα μπορούσε να είναι καλύτερες.

6. Ποιο ήταν το έργο που, μέχρι σήμερα, απετέλεσε τη μεγαλύτερη μεταφραστική πρόκληση για εσάς; Γιατί;

Οι Ασκήσεις ύφους του Ρεμόν Κενό: γιατί ήμουν στις αρχές της μακρότατης μεταφραστικής μου σταδιοδρομίας, και οι πασίγνωστες πια δυσκολίες του βιβλίου μού έμαθαν ότι η μετάφραση δεν είναι αντικατάσταση λέξεων, αλλά μια δημιουργική ανάγνωση.

7. Διαβάζετε/Φυλάτε τις κριτικές που έχουν γραφτεί για τις μεταφράσεις σας; Θεωρείτε ότι υπάρχει κριτική μεταφράσεων στην Ελλάδα;

Διαβάζω (αν τις πετύχω), φυλάω (αν το θυμηθώ), δεν θεωρώ ότι υπάρχει, ή, μάλλον, θεωρώ ότι δεν υπάρχει κριτική μεταφράσεων στην Ελλάδα.

Πέντε (+1) μεταφράσεις μου που ξεχωρίζω:

Raymond Queneau, Ασκήσεις ύφους (Exercices de style), Ύψιλον/βιβλία 1984.

Georges Perec, Ζωή οδηγίες χρήσεως (La Vie mode d’emploi), Ύψιλον/βιβλία 1992.

Jorge Luis Borges, Άπαντα τα πεζά (Prosa completa), εκδ. Πατάκη 2009.

Julio Cortázar, Κουτσό (Rayuela), εκδ. Opera 2018.

William Faulkner, Ο αχός και το πάθος (The Sound and the Fury), εκδ. Gutenberg 2024.

Επιλαχούσα: Jean Potocki, Το χειρόγραφο της Σαραγόσα (Le Manuscrit trouvé à Saragosse), εκδ. Ψυχογιός 2001.