Σύντομο βιογραφικό
Ο Σωτήρης Σουλιώτης (Κρατικό Βραβείο Μετάφρασης Έργου Ξένης Λογοτεχνίας στην Ελληνική Γλώσσα 2023) γεννήθηκε το 1971 στη Θεσσαλονίκη. Σπούδασε ελληνική φιλολογία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, και σπουδές μετάφρασης στο Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης (Δανία). Μεταφράζει σκανδιναβική λογοτεχνία και λογοτεχνία των χωρών της Βαλτικής στα ελληνικά, καθώς και ελληνική λογοτεχνία στα δανικά, ενώ μιλά 10 γλώσσες.
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ / ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
1. Είναι η λογοτεχνική μετάφραση το κύριο επάγγελμα σας; Αν όχι, με ποιες άλλες δραστηριότητες το συνδυάζετε;
Ναι, είναι το κύριο επάγγελμά μου. Το συνδυάζω, βέβαια, με μεταφράσεις εμπορικού και καθημερινού περιεχομένου (έχω σφραγίδα), αλλά η κύρια ενασχόλησή μου, ναι, είναι η λογοτεχνική μετάφραση.
2. Ποια είναι η σχέση σας με τους εκδότες όσον αφορά συχνότητα αναθέσεων, συμβόλαια, προθεσμίες, αμοιβές, δικαιώματα; Σε ποιο ποσοστό μεταφράζετε βιβλία που έχετε προτείνει εσείς στον εκδοτικό οίκο;
Αν εννοείτε ποιος εκδότης μου αναθέτει κάτι πιο συχνά, αυτό ποικίλει: συνήθως ένας εκδότης θέλει περισσότερα από ένα βιβλία, και τη συγκεκριμένη περίοδο δίνω βάρος εκεί. Και μετά έρχεται άλλος. Τα συμβόλαια γίνονται αμέσως και οι αμοιβές πληρώνονται ή με την παράδοση της μετάφρασης (συνήθως τμηματικά, δηλ. όχι όλο το ποσό αμέσως) ή με προκαταβολή πριν ξεκινήσω. Οι προθεσμίες είναι πιο χαλαρές, οι εκδότες δεν επιμένουν πολύ στις προθεσμίες, όμως και αυτό ποικίλει. Όσο για τα δικαιώματα, ισχύει ό,τι ορίζει ο νόμος και ο ΟΣΔΕΛ ― και χαίρομαι που τον έχουμε.
Τώρα ως προς το ποσοστό των βιβλίων που προτείνω εγώ για μετάφραση, αυτό εξακολουθεί να είναι μικρότερο από αυτό που προτείνουν οι εκδότες, όμως έχει αυξηθεί σε σχέση με το παρελθόν: παλιά ήταν 90% οι προτάσεις του εκδότη, και 10% οι δικές μου, και το 10% είναι ίσως υπερβολικά πολύ. Τώρα μπορώ να πω ότι είμαστε στο 70-30: 70 % οι εκδότες, 30% εγώ.
3. Έχετε κάποια συγκεκριμένη μέθοδο/ρουτίνα εργασίας; Σε περίπτωση που μεταφράζετε το έργο κάποιου/κάποιας εν ζωή συγγραφέως, συνηθίζετε να ζητάτε τη συνδρομή του/της και πώς;
Η εργασία μου έχει ως εξής: ξεκινάω το βιβλίο και το μεταφράζω, σημειώνοντας παράλληλα ό,τι μου προκαλεί έστω και την παραμικρή ασάφεια. Μετά, όταν τελειώσει η μετάφραση, ναι, ζητώ βοήθεια από τον ίδιο το συγγραφέα (κατά προτίμηση) ή, αν είναι πολύ απασχολημένος (πράγμα σπάνιο) από κάποιον εκπρόσωπό του εκδοτικού του οίκου. Κατά κανόνα οι συγγραφείς είναι πολύ πρόθυμοι να εξηγήσουν και έχω πολύ καλή συνεργασία μαζί τους.
Αν ο/η συγγραφέας δεν βρίσκεται πια στη ζωή, τότε πάντα υπάρχει κάποιος επιμελητής που γνωρίζει καλά το έργο του, ή ίσως κάποιος συγγενής. Μέχρι τώρα δεν έχω αντιμετωπίσει προβλήματα.
4. Έχετε μεταφράσει ποτέ συλλογικά; Ποια είναι η γνώμη σας για τη συνεργατική λογοτεχνική μετάφραση;
Όχι, δεν μου έτυχε στη λογοτεχνική μετάφραση, μόνο στις εμπορικές και πάλι χωρίς πολλή-πολλή συνεργασία. Οπότε η συνεργατική λογοτεχνική μετάφραση για μένα είναι κάτι ξένο, ωστόσο θα ήθελα να πω, ότι αν πρόκειται να υπάρξει, ο αριθμός των μεταφραστών πρέπει να είναι μικρός, δηλ. το πολύ 3 άτομα, γιατί ο κάθε μεταφραστής έχει τη δική του ιστορία (σπουδές, βιωματικές εμπειρίες κλπ.) και αντιλαμβάνεται το ίδιο έργο διαφορετικά, και εκεί προκύπτουν ίσως συγκρούσεις και διαφωνίες, που έχουν ως αποτέλεσμα να αργεί περισσότερο η μετάφραση, χωρίς απαραίτητα να υπάρχει σιγουριά για το αποτέλεσμα.
5. Πώς/Πότε ξέρετε ότι έχετε κάνει μια καλή μετάφραση;
Το διαισθάνομαι. Αλλά επίσης, όταν διαβάζω τη μετάφραση αφού την τελειώσω και βλέπω πόσο ρέει ο λόγος, και νοιώθω ότι αν ήμουν εγώ ένα από τα πρόσωπα του έργου που λέει κάτι σε μια συγκεκριμένη στιγμή, θα έλεγα το ίδιο. Αν μάλιστα είναι ποίηση και το πρωτότυπο έχει ομοιοκαταληξία, νοιώθω ότι έχω κάνει καλή μετάφραση όταν και στα ελληνικά χρησιμοποιώ ομοιοκαταληξία ― και πάντα έτσι κάνω. Πρώτα μεταφράζουμε σκέψεις και συναισθήματα, και ύστερα λέξεις και φράσεις.
6. Ποιο ήταν το έργο που, μέχρι σήμερα, απετέλεσε τη μεγαλύτερη μεταφραστική πρόκληση για εσάς; Γιατί;
Πολλά και διάφορα. Κάθε έργο έχει τις προκλήσεις του, όμως αυτό που χρειάστηκε να δουλέψω πιο πολύ πάνω του ήταν η ποιητική συλλογή Ο τίτλος στον Παράδεισο του Δανού ποιητή Νικολάι Στόκχολμ (Nicolaj Stochholm, εκδ. Τόπος-Μοτίβο, 2015, δανικός πρωτότυπος τίτλος: Titlen i Paradis). Αυτό γιατί ο Νικολάι Στόκχολμ γράφει με πολύ εσωτερικό στιλ και χρησιμοποιεί συμβολισμούς, που πρέπει να αφήσεις πολύ ελεύθερη τη φαντασία σου για να τους καταλάβεις, και ίσως να σκέφτεσαι και να νοιώθεις λίγο σαν κι αυτόν. Για παράδειγμα η φράση: στους φούρνους του αετού, με ρώτησε πώς την καταλαβαίνω, και εγώ είπα: Φούρνοι = κρεματόρια, αετός = ναζιστική Γερμανία. Και μου είπε ότι ναι, ο παππούς του είχε υποχρεωθεί στον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο να πάει εργάτης στη Γερμανία (Zwangsarbeiter), στα πλαίσια της καταναγκαστικής εργασίας, στην οποία υπέβαλλαν οι γερμανικές κατοχικές διοικήσεις τους λαούς των κατακτημένων χωρών (όπως και η Δανία). Φανταστείτε κάθε στίχος να περιέχει 2 και 3 τέτοιους συμβολισμούς. Χρειάστηκε να συναντηθούμε πολλές ώρες με τον ποιητή για να μου εξηγήσει λεπτομερώς πώς γράφει και τί εννοεί, κάτι το οποίο ήθελε ο ίδιος και εγώ δεν το φανταζόμουν ότι θα γινόταν έτσι, επειδή μέχρι να μεταφράσω αυτόν η επαφή μου με τους συγγραφείς περιοριζόταν σε ένα ηλεκτρονικό μήνυμα με τις ερωτήσεις που είχα, και μια απάντηση από μεριάς τους. Όμως ο Νικολάι Στόκχολμ προφανώς γνωρίζει το πώς γράφει και γι’ αυτό είναι πρόθυμος να εξηγεί λεπτομερώς.
Φυσικά μετά από αυτές τις εξηγήσεις έπρεπε και εγώ να βρω κατάλληλους ελληνικούς συμβολιστικούς τρόπους για να αποδώσω τα ποιήματά του με τρόπο και ρυθμό ανάλογο με το δικό του, πλην όμως… στα ελληνικά. Ήταν ίσως η πρώτη αυτοτελής ποιητική συλλογή Δανού ποιητή στην Ελλάδα τα νεότερα χρόνια, που μεταφράστηκε απευθείας από τα δανικά (μετά ακολούθησαν και άλλες). Αν ωστόσο υπάρχει και κάποια άλλη, που μου έχει διαφύγει, δέχομαι διορθώσεις μετά χαράς.
7. Διαβάζετε/Φυλάτε τις κριτικές που έχουν γραφτεί για τις μεταφράσεις σας; Θεωρείτε ότι υπάρχει κριτική μεταφράσεων στην Ελλάδα;
Ναι, τις διαβάζω και προσπαθώ να τις φυλάω, αν και συχνά, όπως όλα τα χαρτιά, κάπου χάνονται. Πολλή κριτική των μεταφράσεων στην Ελλάδα δεν υπάρχει, σε σχέση με αυτή για τους συγγραφείς. Ίσως γιατί ο μεταφραστής θεωρείται απλά το όργανο για να αποδοθεί ο ξένος συγγραφέας. Όμως πιστεύω ότι υπάρχει λίγο μεγαλύτερη κριτική μεταφράσεων, ή έστω εστίαση στη μετάφραση, απ’ όσο πριν, από την πλευρά των αναγνωστών, ίσως και των δημοσιογράφων: ψάχνουν να βρουν αν ο μεταφραστής έχει μεταφράσει σωστά, χρησιμοποιώντας ως αφετηρία συχνά την αγγλική μετάφραση. Και αυτό ακόμα δημιουργεί ενίοτε παρερμηνείες, γιατί αλλιώς μεταφράζεται κάτι στα αγγλικά, και αλλιώς π.χ. στα δανικά ή τα νορβηγικά. Όμως γενικά οι κριτικές για τις μεταφράσεις είναι λίγες.
Οκτώ μεταφράσεις μου που ξεχωρίζω
Inger Christensen (Ίνγκερ Κρίστενσεν): Αλφάβητο, από τα δανικά, εκδ. Σαιξπηρικόν (ποίηση) 2022.
Jon Fosse (Γιον Φόσε), Το άλλο όνομα, από τα νεονορβηγικά, εκδ. Gutenberg (πεζογραφία, Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας 2023), 2022.
Kristijonas Donelaitis (Κριστιγιόνας Ντονελάιτις): Οι εποχές, από τα λιθουανικά, εκδ. Σαιξπηρικόν (έμμετρη ποίηση) 2020.
Karl Ove Knausgaard (Καρλ Ούβε Κνάουσγκορντ): Ο αγώνας μου, εκδ. Καστανιώτη (6τομο πεζογραφικό έργο) 2015/21.
Πέντε Δανοί ποιητές στον 21ο αιώνα (Henrik Nordbrandt, Peter Laugesen, Thomas Boberg, Marianne Larsen, Katinka My Jones), εκδ. Σαιξπηρικόν 2017.
Peter Høeg (Πέτερ Χόε): Κοντά στα όρια, από τα δανικά, εκδ. Ψυχογιός 1997.
Knut Ødegaard (Κνουτ Έντεγκορντ): Μελισσοβούισμα, σολομοπέταγμα, από τα νεονορβηγικά, ποίηση, εκδ. Σαιξπηρικόν 2018.
Pia Tafdrup (Πία Τάφντρουπ): Οι πέντε αισθήσεις, από τα δανικά, ποίηση, εκδ. Σαιξπηρικόν 2024.
