Μύθοι και πραγματικότητες της Λογοτεχνικής Μετάφρασης

Σύ­ντο­μο βιο­γρα­φι­κό

Γεν­νή­θη­κα στην Αθή­να. Οι πα­νε­πι­στη­μια­κές και με­τα­πτυ­χια­κές σπου­δές μου ήταν στον κλά­δο των νο­μι­κών. Σύ­ντο­μα δια­πί­στω­σα ότι τα νο­μι­κά δεν ήταν η στα­διο­δρο­μία που μου ταί­ρια­ζε και στρά­φη­κα προς την πραγ­μα­τι­κή αγά­πη μου: τη λο­γο­τε­χνία, μέ­σω της με­τά­φρα­σης, με την οποία ασχο­λού­μαι από τις αρ­χές της δε­κα­ε­τί­ας του 1980. Έκτο­τε, αυ­τό που ξε­κί­νη­σε ως μια ευ­χά­ρι­στη απα­σχό­λη­ση, εξε­λί­χθη­κε σε μια συ­ναρ­πα­στι­κή θη­τεία και ένα επάγ­γελ­μα, και μά­λι­στα πο­λύ πα­ρα­γω­γι­κό: μέ­χρι σή­με­ρα, έχω με­τα­φρά­σει πε­ρισ­σό­τε­ρα από 100 έρ­γα. Πα­ράλ­λη­λα, από το 2000 έως το 2018 δί­δα­ξα λο­γο­τε­χνι­κή με­τά­φρα­ση στα Ερ­γα­στή­ρια Λο­γο­τε­χνι­κής Με­τά­φρα­σης του Γαλ­λι­κού Ιν­στι­τού­του στην Αθή­να. Τέ­λος, από το 2016 συ­νερ­γά­ζο­μαι με το Ίδρυ­μα Βα­σί­λη και Ελί­ζας Γου­λαν­δρή ως με­τα­φρά­στρια των κα­τα­λό­γων για τις μό­νι­μες και πε­ριο­δι­κές εκ­θέ­σεις στα μου­σεία της Αθή­νας και της Άν­δρου.

ΕΡΩ­ΤΗ­ΣΕΙΣ / ΑΠΑ­ΝΤΗ­ΣΕΙΣ

1. Εί­ναι η λο­γο­τε­χνι­κή με­τά­φρα­ση το κύ­ριο επάγ­γελ­μα σας; Αν όχι, με ποιες άλ­λες δρα­στη­ριό­τη­τες το συν­δυά­ζε­τε;

Θα έλε­γα ότι εί­ναι η κύ­ρια απα­σχό­λη­σή μου. Ο χα­ρα­κτη­ρι­σμός «επάγ­γελ­μα» μου φαί­νε­ται κά­πως στε­γνός.

2. Ποια εί­ναι η σχέ­ση σας με τους εκ­δό­τες όσον αφο­ρά συ­χνό­τη­τα ανα­θέ­σε­ων, συμ­βό­λαια, προ­θε­σμί­ες, αμοι­βές, δι­καιώ­μα­τα; Σε ποιο πο­σο­στό με­τα­φρά­ζε­τε βι­βλία που έχε­τε προ­τεί­νει εσείς στον εκ­δο­τι­κό οί­κο;

Στη διάρ­κεια των σα­ρά­ντα χρό­νων που ασχο­λού­μαι με τη με­τά­φρα­ση, έχω συ­νερ­γα­στεί με πολ­λούς εκ­δο­τι­κούς οί­κους και οι σχέ­σεις μας ήταν πά­ντα πο­λύ κα­λές – εκτός από ελά­χι­στες εξαι­ρέ­σεις. Υπήρ­χε και υπάρ­χει αμοι­βαία συ­νέ­πεια στις εκα­τέ­ρω­θεν υπο­χρε­ώ­σεις μας.
Με­τα­φρά­ζω βι­βλία που προ­τεί­νω εγώ σε με­γά­λο πο­σο­στό, θα έλε­γα στο 70%-80%, κυ­ρί­ως όταν πρό­κει­ται για έρ­γα της κλα­σι­κής λο­γο­τε­χνί­ας.

3. Έχε­τε κά­ποια συ­γκε­κρι­μέ­νη μέ­θο­δο/ρου­τί­να ερ­γα­σί­ας; Σε πε­ρί­πτω­ση που με­τα­φρά­ζε­τε το έρ­γο κά­ποιου/κά­ποιας εν ζωή συγ­γρα­φέ­ως, συ­νη­θί­ζε­τε να ζη­τά­τε τη συν­δρο­μή του/της και πώς;

Έχω μία ρου­τί­να που εί­ναι τό­σο ευ­χά­ρι­στη, ώστε δυ­σκο­λεύ­ο­μαι να την χα­ρα­κτη­ρί­σω σαν τέ­τοια. Ερ­γά­ζο­μαι κά­θε μέ­ρα, εκτός από αυ­τές που δεν αι­σθά­νο­μαι αρ­κε­τά δη­μιουρ­γι­κή ή που άλ­λες ασχο­λί­ες δεν μου επι­τρέ­πουν να αφο­σιω­θώ απο­κλει­στι­κά στη δια­προ­σω­πι­κή σχέ­ση με­τα­φρα­στή/στριας – έρ­γου.
Ναι, έχει χρεια­στεί να επι­κοι­νω­νή­σω με τον/τη συγ­γρα­φέα που με­τα­φρά­ζω, και αυ­τή έχει γί­νει με ηλε­κτρο­νι­κή αλ­λη­λο­γρα­φία.

4. Έχε­τε με­τα­φρά­σει πο­τέ συλ­λο­γι­κά; Ποια εί­ναι η γνώ­μη σας για τη συ­νερ­γα­τι­κή λο­γο­τε­χνι­κή με­τά­φρα­ση;

Η συμ­με­το­χή μου σε συλ­λο­γι­κές με­τα­φρά­σεις έχει πε­ριο­ρι­στεί στο πλαί­σιο των Ερ­γα­στη­ρί­ων Λο­γο­τε­χνι­κής Με­τά­φρα­σης του Γαλ­λι­κού Ιν­στι­τού­του της Αθή­νας, στα οποία δί­δα­σκα για πολ­λά χρό­νια. Ο ρό­λος μου όμως σ’ εκεί­νες τις συλ­λο­γι­κές δου­λειές ήταν της δα­σκά­λας. Την ίδια εμπει­ρία εί­χα και με αντί­στοι­χα ερ­γα­στή­ρια που έκα­να εξ απο­στά­σε­ως την πε­ρί­ο­δο της παν­δη­μί­ας του covid και του υπο­χρε­ω­τι­κού εγκλει­σμού.
Νο­μί­ζω ότι μία συ­νερ­γα­τι­κή λο­γο­τε­χνι­κή με­τά­φρα­ση μπο­ρεί να εί­ναι πε­τυ­χη­μέ­νη, αν και όχι με πε­ρισ­σό­τε­ρα από «τέσ­σε­ρα χέ­ρια».

5. Πώς/Πό­τε ξέ­ρε­τε ότι έχε­τε κά­νει μια κα­λή με­τά­φρα­ση;

Δύ­σκο­λη ερώ­τη­ση! Βα­σι­κή προ­ϋ­πό­θε­ση για να αγα­πή­σω μια με­τά­φρα­σή μου εί­ναι να έχω αγα­πή­σει τον συγ­γρα­φέα και το έρ­γο του. Γι’ αυ­τό και θε­ω­ρώ τον εαυ­τό μου τυ­χε­ρό που εί­χα και έχω την ευ­και­ρία να προ­τεί­νω εγώ έρ­γα προς με­τά­φρα­ση. Από εκεί και πέ­ρα, θα έλε­γα ότι από­λυ­τα ικα­νο­ποι­η­μέ­νη δεν μπο­ρώ να εί­μαι πο­τέ. Για πα­ρά­δειγ­μα: αν εί­χα τη δυ­να­τό­τη­τα να ξα­να­με­τα­φρά­σω το ίδιο βι­βλίο με­τά από ένα αρ­κε­τά με­γά­λο χρο­νι­κό διά­στη­μα, αι­σθά­νο­μαι ότι θα μπο­ρού­σα να το με­τα­φρά­σω κα­λύ­τε­ρα. Ωστό­σο, υπάρ­χουν με­τα­φρά­σεις μου για τις οποί­ες μπο­ρώ να πω ότι αι­σθά­νο­μαι υπε­ρή­φα­νη.

6. Ποιο ήταν το έρ­γο που, μέ­χρι σή­με­ρα, απε­τέ­λε­σε τη με­γα­λύ­τε­ρη με­τα­φρα­στι­κή πρό­κλη­ση για εσάς; Για­τί;

Υπάρ­χουν δύο τέ­τοια έρ­γα: Η Μά­γισ­σα του Jules Michelet και Η Ιου­λία ή η νέα Ελο­ΐζ του Jean-Jacques Rousseau. Η πρό­κλη­ση συ­νί­στα­το στο μέ­γε­θος αυ­τών των δύο συγ­γρα­φέ­ων, στην ιδιαι­τε­ρό­τη­τα του ύφους του κα­θε­νός, αλ­λά  και στα θέ­μα­τα που πραγ­μα­τεύ­ο­νται στα συ­γκε­κρι­μέ­να έρ­γα και τα οποία με τα­ξί­δε­ψαν σε βα­θιές θά­λασ­σες, νοη­μα­τι­κές και υφο­λο­γι­κές.

7. Δια­βά­ζε­τε/Φυ­λά­τε τις κρι­τι­κές που έχουν γρα­φτεί για τις με­τα­φρά­σεις σας; Θε­ω­ρεί­τε ότι υπάρ­χει κρι­τι­κή με­τα­φρά­σε­ων στην Ελ­λά­δα;

Δια­βά­ζω τις κρι­τι­κές που γρά­φο­νται, αλ­λά δεν τις φυ­λάω. Δεν μου φαί­νο­νται επαρ­κείς, ού­τε βοη­θη­τι­κές στη δου­λειά μου. Στη συ­ντρι­πτι­κή πλειο­ψη­φία τους οι κρι­τι­κές των με­τα­φρά­σε­ων γε­νι­κώς πε­ριο­ρί­ζο­νται σε μία δύο φρά­σεις και σπά­νια επι­ση­μαί­νουν αδυ­να­μί­ες του με­τα­φρα­στή. Φυ­σι­κά και εί­ναι ευ­χά­ρι­στο να δια­βά­ζεις κα­λά λό­για για την δου­λειά σου, αλ­λά θα ήθε­λα κά­τι πε­ρισ­σό­τε­ρο απ’ αυ­τό.

Πέ­ντε με­τα­φρά­σεις μου που ξε­χω­ρί­ζω

Jules Michelet, Η Μά­γισ­σα, Εκ­δό­σεις του ΜΙΕΤ 2020.

J. J. Rousseau, Η Ιου­λία ή η νέα Ελο­ΐζ, Gutenberg 2024.

Honoré de Balzac, Η Μο­ντέστ Μι­νιόν, Gutenberg 2018.

Alice Zeniter, Η Τέ­χνη της απώ­λειας, εκ­δό. Πό­λις 2019.

Pierre Lemaitre, η τρι­λο­γία Κα­λή αντά­μω­ση εκεί ψη­λά (2014), Τα χρώ­μα­τα της πυρ­κα­γιάς (2019) και Ο κα­θρέ­φτης των δει­νών μας (2021), εκδ. Μί­νω­ας.