ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ / ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
Η λογοτεχνική μετάφραση είναι η σταθερή παράλληλη δουλειά μου εδώ και 28 χρόνια, δίπλα στη δουλειά μου ως ψυχολόγου-ψυχοθεραπεύτριας την οποία θεωρώ κύρια και στην οποία κλείνω 30 χρόνια.
Αυτά είναι ερωτήματα που στη διάρκεια σχεδόν 30 χρόνων απαντιόνται διαφορετικά. Για πολλά χρόνια, είχα έναν σταθερό συνεργάτη-εκδοτικό, στην πορεία έχω συνεργαστεί με πολλούς εκδοτικούς για κάποιο βιβλίο του οποίου τα δικαιώματα είχαν ήδη εξασφαλίσει. Τα πρώτα 15 χρόνια, υπήρχε πολλή συζήτηση με τον υπεύθυνο ξένης λογοτεχνίας, διάβαζα βιβλία για τα οποία υπήρχε οψιόν, με κάποιο τρόπο συναποφασίζαμε την πρόταση στον εκδότη. Η κρίση από το 2008 και μετά, περιόρισε αυτού του είδους τη συνεργασία. Η συχνότητα των αναθέσεων δεν είναι κάτι που βρίσκεται στον έλεγχό μου, ο περιορισμένος χρόνος μου ορίζει τι μπορώ να κάνω, συνήθως 1 ή το πολύ 2 βιβλία τον χρόνο, ενώ έχει υπάρξει χρονιά που δεν έχω θελήσει να μεταφράσω, αλλά και χρονιά κατά την οποία δεν μου προτάθηκε κάποιο βιβλίο.
Η προθεσμία είναι βασικός λόγος απόρριψης βιβλίου, εφ’ όσον έχω άλλη προηγούμενη υποχρέωση. Η αμοιβή μου είναι περίπου η ίδια εδώ και πολλά χρόνια και αντιπροσωπεύει μικρό ποσοστό του εισοδήματός μου. Δεν έχω λάβει άλλες αμοιβές για δικαιώματα πέρα από την αρχική αμοιβή έναντι πνευματικών δικαιωμάτων που ορίζει το συμβόλαιο. Έχω αρνηθεί να μεταφράσω από κορεσμό, κόπωση, επειδή θεωρώ ότι έκλεισε ένας κύκλος για μένα σε σχέση με κάποιο συγγραφέα, επειδή δεν θέλω πλέον να υπηρετήσω κάποια συγγραφική φωνή, επειδή η αμοιβή που μου προτείνουν είναι χαμηλή ή επειδή δεν έμεινα ευχαριστημένη με τη συνεργασία με κάποιον εκδοτικό. Αναλόγως με τη φάση της οικονομίας, αυτό μπορεί να σημαίνει μεταφραστικό κενό ή ευκαιρία να μεταφράσω καινούρια πράγματα. Στην πιο σταθερή μου συνεργασία, έχουμε συζητήσει τι είναι αυτό που με ενδιαφέρει σε αυτή τη φάση να μεταφράσω, έχω κάνει προτάσεις.
Συνήθως δουλεύω πρωινά, περίπου 3 φορές τη βδομάδα ή και λιγότερο. Ενδεχομένως η μία μέρα να είναι στο σαββατοκύριακο. Μεταφράζω και έπειτα διορθώνω 2 φορές. Αναπάντεχες υποχρεώσεις, θέματα υγείας ή φροντίδας στη ζωή μου, πλήττουν απευθείας τη μετάφραση, δηλ. τους χρόνους που διαθέτω εκεί. Ιδανικά, χρειάζομαι ένα διάλειμμα ανάμεσα στην ολοκλήρωση της μετάφρασης και τις διορθώσεις. Σε κάποιες περιπτώσεις, αν πρόκειται για συγγραφέα που δεν έχω μεταφράσει ξανά, συμβαίνει να μεταφράσω ξανά το πρώτο κεφάλαιο στο τέλος, όταν έχω πια μια καλή αίσθηση της γλώσσας του/της συγγραφέα. Κατά καιρούς, έχω μεταφράσει σε χώρους βιβλιοθήκης όταν έχω νιώσει κουρασμένη από τον δικό μου χώρο.
Τα πρώτα χρόνια της μετάφρασης δεν επικοινωνούσα με τους συγγραφείς, επίσης δεν υπήρχε το διαδίκτυο, απευθυνόμουν σε δανειστικές βιβλιοθήκες για πληροφορίες. Εδώ και 20 χρόνια, επικοινωνώ με όλους τους συγγραφείς, εκτός από κάποιες περιπτώσεις ανθρώπων που δεν είναι διαθέσιμοι για διάφορους λόγους. Επικοινωνώ συνήθως στην αρχή της μετάφρασης, τους ενημερώνω ότι μεταφράζω τη δουλειά τους και προς το τέλος στέλνω συγκεντρωτικά ερωτήσεις και υπάρχει μια ανταλλαγή για τη μετάφραση αλλά και την έκδοση συνολικά. Σε κάποιες περιπτώσεις, αυτή υπήρξε η αρχή μια μακράς επικοινωνίας και ανταλλαγής επισκέψεων. Κάποιες φορές, μου γράφουν συγγραφείς απευθείας, μου στέλνουν έργα τους και μου ζητούν να επιδιώξω την έκδοσή τους. Έχει συμβεί, επίσης, να ζητήσω τη βοήθεια συγγραφέα για τη διευκρίνηση σημείων στο έργο άλλου συγγραφέα, που δεν βρίσκεται εν ζωή.
Γενικά, προσπαθώ να περιλαμβάνω τις επιθυμίες των συγγραφέων στην έκδοση, να βγει το βιβλίο όπως το έχουν φανταστεί, πολλές φορές για θέματα έκδοσης μεσολαβώ εγώ, αντί π.χ. ο/η ατζέντης/ισσα και σε πολλές περιπτώσεις έχω συμμετάσχει ή και συνδιοργανώσει εκδηλώσεις-παρουσιάσεις με την παρουσία των συγγραφέων.
Σε μία περίπτωση, σε έργο που μου είχε ανατεθεί, προσκάλεσα ένα άτομο που ενδιαφερόταν για τη γλώσσα και τη μετάφραση και ανήκε σε μια επόμενη γενιά, να επινοήσουμε έναν τρόπο συνεργασίας. Πρόκειται για τη Γειτονιά
του Γκονσάλο Μ. Ταβάρες, που μεταφράσαμε με την Παναγιώτα Μαυρίδου για τις εκδ. Καστανιώτη. Επινοήσαμε έναν τρόπο συνεργασίας, μας ενδιέφερε να καταγράψουμε και τη διεργασία και, μετά την έκδοση, δημιουργήσαμε ένα δίκτυο καλλιτεχνών που συνέχισε τον διάλογο αυτό με έργα που είχαν ως έναυσμα το βιβλίο, με στόχο ένα πολυμεσικό καλλιτεχνικό φεστιβάλ. Δεν φτάσαμε ως την τελική υλοποίηση, δεν μπορέσαμε να λύσουμε όλα τα πρακτικά θέματα, αλλά δημιουργήθηκε μια πολύ δυναμική και ενδιαφέρουσα κατάσταση.
Με ενδιαφέρει πολύ η συνεργατική μετάφραση, είμαι θετική με κάθε δυνατό τρόπο! Έχει πολλά θέματα προς επίλυση ωστόσο: για παράδειγμα, ποιος εκδότης/τρια θα πληρώσει περισσότερα άτομα για την ίδια μετάφραση και ποιοι/ες μεταφράστ(ρι)ες θα δεχτούν να κάνουν την ίδια ή περισσότερη δουλειά για λιγότερα χρήματα; Πού θα βρεθεί ο χρόνος για τις απαιτήσεις της συνεργασίας;
Ένα μέτρο είναι ο ενθουσιασμός μου στη διάρκεια της μετάφρασης. Επίσης, αν έχω αρκετό χρόνο για να κάνω καλές διορθώσεις.
Ίσως τα έργα του Ραντουάν Νασάρ να ήταν τα πιο δύσκολα έργα που έχω μεταφράσει. Αφ’ ενός μεν γιατί η εξοικείωσή μου είναι κυρίως με τα πορτογαλικά της Πορτογαλίας και όχι με της Βραζιλίας, αφ’ ετέρου λόγω της γραφής, ποίηση σε πρόζα, μεγάλη συμπύκνωση των προτάσεων, μεγάλες περίοδοι: προτάσεις-κεφάλαια, απρόσμενη επιλογή λέξεων, ρυθμός κειμένου που χρειάζεται επίσης να αποδοθεί, ερμητικότητα.
Διαβάζω ό,τι πέφτει στην αντίληψή μου χωρίς να ψάξω ιδιαίτερα. Δεν έχω φυλάξει κάτι, ίσως τα πρώτα χρόνια να το είχα κάνει μαζί και με πολλά άλλα αντικείμενα, αποκόμματα κ.λπ. Τώρα, είναι τελείως έξω από τις συνήθειές μου. Δεν μπορώ να απαντήσω συνολικά αν υπάρχει κριτική μεταφράσεων στην Ελλάδα, μπορώ να πω ότι η αναφορά στη μετάφραση είναι συνήθως γενική και συνήθως θετική, ΟΤΑΝ ΤΥΧΟΝ αυτή υπάρχει. Έχω δει δισέλιδο αφιέρωμα, στο «σαλόνι» της εφημερίδας, για μυθιστόρημα που μετέφρασα, χωρίς καμία αναφορά στη μετάφραση ή έστω στο όνομά μου. Νομίζω ότι η δουλειά παραμένει αφανής. Σε μία περίπτωση, όλα αυτά τα χρόνια, είχα δει συγκεκριμένες παρατηρήσεις πάνω στη μετάφρασή μου ―που μαρτυρούσαν αντιπαραβολή με την αγγλική μετάφραση― και παρότι δεν θα τις υιοθετούσα απαραίτητα, ήταν εύλογες και καλόπιστες.
