ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ / ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
Ναι, είναι το κύριο επάγγελμά μου από το 2005. Ενίοτε γράφω και την εισαγωγή ή το επίμετρο για ορισμένα από τα έργα που μεταφράζω. Από εκεί και πέρα, ασχολούμαι με την επιμέλεια και τη διόρθωση κειμένων αλλά και με τον υπερτιτλισμό θεατρικών έργων από ξένους θιάσους. Η άλλη μεγάλη μου αγάπη, πέρα από τη μετάφραση, είναι η μουσική, με την οποία ασχολούμαι ενεργά ως στιχουργός και συνθέτης.
Η σχέση μου με τους εκδότες ποικίλλει. Με ορισμένους έχω πιο τακτική συνεργασία, με άλλους λιγότερο. Εξίσου διαφέρουν και οι προσωπικές σχέσεις μου με τους εκδότες. Ο αλληλοσεβασμός είναι για μένα καθοριστικό στοιχείο στη σχέση μου με κάθε εκδότη. Προσπαθώ όσο μπορώ να τηρώ τους χρόνους παράδοσης που αναγράφονται στο συμφωνητικό. Από κει και πέρα, διεκδικώ όσα δικαιώματα θεωρούνται από τη διεθνή κοινότητα (και είναι) αυτονόητα για κάθε έργο πνευματικής ιδιοκτησίας ή για την αναγνώριση της δουλειάς μας, όπως η αναγραφή του ονόματος στο εμπροσθόφυλλο, οι αξιοπρεπείς αμοιβές, η κοινή επιλογή του τίτλου ή του εξωφύλλου και, προπάντων, ο έλεγχος των δοκιμίων. Με άλλα λόγια, εφόσον μια μετάφραση φέρει την υπογραφή μου, κρίνω εύλογο να δίνω ο ίδιος το «τυπωθήτω», εγκρίνοντας ασφαλώς αρκετές από τις παρατηρήσεις του επιμελητή/διορθωτή. Δεν θεωρώ τον εαυτό μου τέλειο ούτε τελειομανή. Οπότε κάθε εποικοδομητικό σχόλιο από τρίτους μόνο καλό κάνει στο τελικό αποτέλεσμα.
Διαβάζω αρκετά βιβλία γερμανόφωνης λογοτεχνίας και προσπαθώ να προτείνω κάποια σε ελληνικούς εκδοτικούς οίκους, συνήθως με επιτυχία. Επίσης, αποφεύγω να αναλαμβάνω μεταφράσεις έργων που είτε δεν θα τα διάβαζα είτε θα μου έφερναν πλήξη ή δεν ανταποκρίνονται στα αισθητικά μου κριτήρια και στα πολιτικά μου πιστεύω.
Κάποια συγκεκριμένη ρουτίνα όχι. Συνήθως ξυπνάω και δουλεύω μέχρι τελικής πτώσεως. Το ρεκόρ μου είναι 54 ώρες χωρίς ύπνο! Σε γενικές γραμμές, είμαι ικανοποιημένος με τον εαυτό μου αν καταφέρνω να μεταφράζω 3 σελίδες καθημερινά. Τη συνδρομή της/του συγγραφέως τη ζητώ πάντοτε. Είτε παίρνω το θάρρος να τους αναζητήσω στο διαδίκτυο είτε ζητώ το mail τους από τον εκδότη. Μέχρι τώρα, είχα άψογη συνεργασία με όλες και όλους τους συγγραφείς που έχω μεταφράσει. Μάλιστα με κάποιους έχω συναντηθεί και διά ζώσης. Στην περίπτωση της Judith Schalansky (Γιούντιτ Σαλάνσι), είχα την τύχη να συμμετάσχω σ’ ένα εβδομαδιαίο σεμινάριο στη Γερμανία, με καλεσμένες την ίδια τη συγγραφέα και όλες τις μεταφράστριές της, από την Κίνα, την Ιαπωνία, τη Μογγολία και την Ταϋλάνδη αλλά και από πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Ήταν μια καταπληκτική εμπειρία, ενώ η συνεργασία μας συνεχίστηκε κατόπιν και ηλεκτρονικά για τουλάχιστον ένα δωδεκάμηνο, κατά τη διάρκεια του οποίου ανταλλάσσαμε απορίες ή προτείναμε λύσεις σε ερμηνευτικά ζητήματα κ.ά.
Ως καθηγητής στο ΕΚΕΜΕΛ και αλλού, έχω συντονίσει μεταφραστικές ομάδες σπουδαστών που είχαν αναλάβει να μεταφράσουν από κοινού κάποιο έργο, ενώ πρόσφατα επιμελήθηκα τη μετάφραση και την έκδοση δύο κειμένων του Gerhart Hauptmann (Γκέρχαρτ Χάουπτμαν), που φέρουν την υπογραφή πέντε αποφοίτων του ΕΚΕΜΕΛ. Κατά τη γνώμη μου, η συνεργατική λογοτεχνική μετάφραση είναι μια συναρπαστική διαδικασία, μέσα από την οποία τα μέλη της ομάδας μαθαίνουν να συνεννοούνται και να αλληλοσυμπληρώνονται, δηλαδή να λειτουργούν σαν συλλογικός εγκέφαλος και σαν συλλογική καρδιά. Το κάθε μέλος προσθέτει στο κείμενο τη δική του οπτική και το δικό του γλωσσικό αισθητήριο, οπότε το ζητούμενο είναι να εξομαλυνθούν οι αντιθέσεις ώστε να έχουμε στο τέλος ένα έργο με ενιαίο ύφος. Θα έλεγα ότι, εν προκειμένω, ο συντονιστής/επιμελητής παίζει λίγο πολύ τον ρόλο του θεατρικού σκηνοθέτη.
Μάλλον δεν το ξέρω ποτέ. Αυτό που ξέρω είναι πως έχω κάνει ό,τι καλύτερο μπορούσα – για τα δικά μου μέτρα. Μάλιστα ενίοτε έχω την αίσθηση ότι ίσως ξεπέρασα τον ίδιο μου τον εαυτό. Η μετάφραση είναι κι αυτή μια τέχνη και, όπως κάθε τέχνη, με ενδιαφέρει, προσωπικά, μόνο όταν καταφέρνει να είναι υπερβατική. Αφού παραδώσω τη μετάφραση, περιμένω κάθε φορά με μεγάλη αγωνία το τηλεφώνημα του εκδότη να με λυτρώσει. Τουλάχιστον μέχρι τώρα, οι αντιδράσεις υπήρξαν πάντοτε θετικές. Εξίσου σημαντικά είναι και τα καλά λόγια που θα ακούσω από αξιόπιστους αναγνώστες, φίλους, γνωστούς ή αγνώστους, ή από δυο τρεις λέξεις σε μια βιβλιοκριτική ή στα social media. Αυτό μου δίνει, μεταξύ άλλων, τη δύναμη να μη χάνω την πίστη στη δουλειά μου.
Κάθε βιβλίο είναι και μια διαφορετική πρόκληση, υπό την έννοια ότι ως μεταφραστές και μεταφράστριες καλούμαστε να βουτήξουμε στον συναισθηματικό –και όχι μόνο– κόσμο της/του συγγραφέα, να συλλάβουμε και να αναδείξουμε όλα τα υφολογικά χαρακτηριστικά του πρωτοτύπου. Μια ιδιαίτερη πρόκληση ήταν ο Κατάλογος απολεσθέντων της Judith Schalansky για τις εκδόσεις Αντίποδες. Οι δυσκολίες είχαν να κάνουν από τη μια με τα αναρίθμητα πραγματολογικά στοιχεία και από την άλλη με τους εκφραστικούς πειραματισμούς, το αφηγηματικό πλαίσιο, τις ασκήσεις ύφους και τις πανέξυπνες ακροβασίες της συγγραφέως από τη μία ιστορία στην άλλη.
Διαβάζω και συνήθως φυλάω τις βιβλιοκριτικές για τα έργα που μεταφράζω. Αλλά, όπως είπα, πρόκειται για βιβλιοκριτικές, όχι για κριτική της ίδιας της μετάφρασης. Ωστόσο, ορισμένες φορές οι αρθρογράφοι έχουν την καλοσύνη να γράψουν και δυο λόγια για τη μετάφραση και να αναδείξουν τις αρετές και τις δυσκολίες της. Απ’ όσο θυμάμαι, σπάνια έχει τύχει να δω κριτικές για μεταφράσεις στον ελληνικό Τύπο ή στα εγχώρια λογοτεχνικά περιοδικά.
Πέντε μεταφράσεις μου που ξεχωρίζω
