Η μικρή χρυσή παγόδα, το φέρετρο από ασήμι και χρυσό για τη λιλιπούτεια, εικονική σωρό του Βούδα, ο καθιστός Μποντισάτβα και ο ασημένιος λωτός, αυτό το έμβλημα της απόλυτης, της ακέραιης γνώσης του αγαθού, περιβάλλουν το σπάνιο εύρημα. Ανεκτίμητα κειμήλια ευλάβειας από τον ίδιο ναό, απαραίτητα δάνεια της ύλης σε μια κατεξοχήν υπόθεση του ζωοποιού κενού. Είναι τα εργαλεία της λατρείας, που επεδίωξε από την αρχή να εντρυφήσει, να αποκαταστήσει και να διαδώσει το μηδέν. Ας εισπράξω τώρα την ανάλογη αποστροφή από την Χαρούμενη Γνώση
της νιτσεϊκής παρακαταθήκης – ό, τι έρχεται από την εντελώς διαφορετική σκοπιά, εκείνη της απομυθοποίησης των ιερών.«Μετά το θάνατο του Βούδα οι άνθρωποι εξακολουθούσαν για αιώνες να δείχνουν σε μια σπηλιά τη σκιά του – μια φοβερή, τρομακτική σκιά. Ο θεός είναι νεκρός· τέτοια είναι όμως η φύση των ανθρώπων που είναι σίγουρο πως για χιλιάδες ίσως χρόνια ακόμα θα υπάρχουν σπηλιές όπου θα δείχνεται η σκιά του. Κι εμείς – εμείς εξακολουθούμε να΄ χουμε το καθήκον να νικήσουμε τη σκιά του!».
Παρατηρώ και πάλι τους πιστούς. Προσέρχονται με τάξη στο κέντρο του αυτοσχέδιου, αλλά επαρκούς ιερού χώρου, που θυμίζει την διάταξη μιας δικιάς μας αρχαιοελληνικής σφενδόνης. Γονατίζουν και ζητούν την αρωγή του διάσημου Απόντος, που άφησε στις στάχτες του αρκετά απ’ ό,τι φαίνεται κομμάτια του. Ο ένας μετά τον άλλον ανανεώνουν την αφοσίωσή τους στο παράδοξο. Το αμάχητο απόσπασμα της πραγματικότητας, το συγκεκριμένο αυτό τμήμα του δακτύλου, είναι η πολυπόθητη διάρκεια που αντιστρατεύεται με κάθε μέσον το φάσμα της φθοράς. Eίναι η υφέρπουσα αιώνια αντίφαση: η ένδειξη της αναμφισβήτητης σωματικής παρουσίας εκείνου ακριβώς του ιστορικού Προσώπου, που διεκήρυξε υποδειγματικά σ’ όλη τη διάρκεια του βίου του την παραίτηση, την ακύρωση του ιστορικού, την απέραντη συμφιλίωσή μας μέσα στο τίποτα. Έστω εξ όνυχος ανακαλείται, αναβιώνει το Σώμα. Το παράλογο δεν είναι εδώ μια τακτική προσπέλασης κάποιου μεταφυσικού ή μη προβλήματος, αλλά του ίδιου του φαινόμενου της ζωής.
Το ξέρω καλά: έχουμε πληρώσει ακριβά την φυγή μας στο μονισμό μιας υπερβολικά κλειστής σκέψης, που θεοποιεί την αυτάρκειά της, που επείγεται να διαδηλώσει ανά πάσα στιγμή την αυτοπεποίθησή της. Τουλάχιστον εδώ, σήμερα, οι προσκυνητές φαίνεται να επανακτούν μια προ πολλού απολεσθείσα ενότητα ζωοποιού οράματος. Αρμόζει να συμπληρώσω στο σημείο αυτό ό,τι επισημαίνει με τη γνωστή του διαλεκτική ευφράδεια στο δοκίμιό του Φιλοσοφία του τοπίου ο Γκέοργκ Ζίμελ: « Η πλέον θεμελιώδης τραγωδία του πνεύματος εν γένει, η οποία κατά τους νεότερους χρόνους έφτασε στην πλήρη εκδήλωσή της δεσπόζοντας στη διαδικασία του πολιτισμού, ίσως να είναι το γεγονός ότι το μέρος ενός όλου μετατρέπεται σε αυτόνομο όλον, αποσπώμενο από το πρώτο και αξιώνοντας απέναντί του ένα δικό του δίκαιο».
Η δυσκολία να βγούμε στο ξέφωτο της αλήθειας του κόσμου. Να αναδιατυπώσουμε αρχές και οδηγίες πορείας στο δάσος των φαινομένων. Τα συναφή προβλήματα είναι βεβαίως κατά πολύ περισσότερα απ’ όσα νομίζουμε με την πρώτη επιπόλαια αναμέτρησή μας με την περιρρέουσα ατμόσφαιρα. Ίσως γιατί «αντιλαμβανόμαστε το κέντρο μας ταυτόχρονα έξω από μας και μέσα μας, διότι τόσο εμείς οι ίδιοι όσο και το έργο μας δεν είμαστε παρά απλά στοιχεία κάποιων ολοτήτων, οι οποίες απαιτούν τη μονόπλευρη προσαρμογή μας σ’ έναν καταμερισμό εργασίας, ενώ την ίδια στιγμή εμείς θέλουμε παρ’ όλα αυτά να είμαστε και να δημιουργήσουμε κάτι ολοκληρωμένο και αυτοδύναμο». Υποθέτω ότι οι βουδιστές, που με περιβάλλουν τώρα από παντού, δεν θα έχουν σκύψει μάλλον πάνω από τις σελίδες του Ζίμμελ. Αυτό που έχει σημασία είναι ότι το σβήσιμο της μονάδας μέσα στις περιελίξεις των βουδικών μονοπατιών, η αυθόρμητη απάντηση στα βασανιστικά άγη του δυισμού μας, εισπράττεται καίρια, κατανυκτικά και το κυριότερο, εύκολα. Οι Κινέζοι, που έσπευσαν να δουν από κοντά το ιερό δάχτυλο, τεκμηριώνοντας μια πρακτική μεταφυσική, που έχει να επιδείξει, όπως γνωρίζουμε, υποδειγματική συνέπεια στις αρχές της, δείχνουν προοπτικές καταλλαγής δεινών.
Έχουμε μάθει ότι το αίνιγμα της Νιρβάνα είναι ίσως ταυτόσημο με το αίνιγμα του ύπνου. Διαβάζουμε στις Ουπανισάδες ότι οι άνθρωποι που βρίσκονται στην κατάσταση του βαθέως ύπνου είναι το σύμπαν. Σύμφωνα με τη Σανκύαμ, η κατάσταση της ψυχής, όταν βρίσκεται σε βαθύ ύπνο, είναι όμοια μ’ εκείνη που επιτυγχάνεται μετά απ’ την απελευθέρωση της ψυχής από το σώμα – σήμα. Η απελευθερωμένη ψυχή μοιάζει τότε με καθρέφτη όπου δεν αντανακλάται τίποτε. Αυτά σύμφωνα με τα διδάγματα, που αποκόμισε ο Μπόρχες από την ενδελεχή, δημιουργική μελέτη του βουδισμού. Πως άραγε συμβιβάζονται όλα αυτά με την αεικίνητη φύση του κατοίκου του Χονγκ Κονγκ;
Η ουσιαστική γνώση, το ισχυρό απόθεμα σοφίας του απόλυτου υποκειμένου, που είναι ο βουδισμός ο ίδιος, όχι μόνο επιτρέπει, αλλά προκαλεί την συνύπαρξη των εγγενών αντιφάσεων μέσα στην οριακή αταραξία του αειθαλούς λωτού.
ΠΑΡΑΘΕΜΑΤΑ
Ζίμμελ Γκέοργκ, Φιλοσοφία του τοπίου, βλ. Περιπλάνηση στη
νεωτερικότητα, επίμετρο Jürgen Habermas. Επιμέλεια, πρόλογος, εισαγωγή Σπύρου Γαγγά - Κώστα Θ. Καλφόπουλου. Μετάφραση: Γιώργος Σαγκριώτης- Όλγα Σταθάτου, εκδ. Αλεξάνδρεια 2004.
Νίτσε Φρίντριχ, Η χαρούμενη γνώση, μετάφραση: Λίλα Τρουλινού, εκδ. Εξάντας 1996.
