Τα πέλματα των αγγέλων

στον Χρήστο Αντωνίου

Οι άγραφες σελίδες απλώνονται προς κάθε μεριά!
Βρίσκω χνάρια από οπλές ζαρκαδιών στο χιόνι.
Λόγος μα δίχως λόγια

Τούμας Τρανστρέμερ*

Η θύελλα αυτή τη φορά κράτησε μισή ώρα περίπου. Αποφασισμένη να ισοπεδώσει ό, τι θα έβρισκε μπροστά της, άρχισε με το πρώτο φως της ημέρας. Σήκωσε στον αέρα, μεταξύ άλλων, όσα κλαδιά μπόρεσε. Παρέσυρε αρκετά από τα μικρότερα ως τα τζάμια των σταματημένων αυτοκινήτων. Μερικά μάλιστα τα κάρφωσε εκεί. Ο καιρός σταθερά με το μέρος της άρνησης. Το αδυσώπητο κρύο ως αμείλικτο παρόν, αλλά και ως αδιαφιλονίκητη ανάμνηση. Κι ύστερα το χιόνι. Όχι τόσο πυκνό τώρα κι αδιαπέραστο, όσο ασίγαστο. Αλλά δεν πρόκειται για την κυριολεξία του. Κάτι το αδιαμόρφωτο ακόμα. Στη συνέχεια μας περιμένει μια ακόμη αναμέτρηση με το πεπρωμένο του πάγου. Η πεποίθηση του ισχυρού. Η πραγματικότητα ως βαρομετρική ειρκτή. Σαν αποθάρρυνση. Η μερική αποκρυπτογράφηση της πραγματικότητας του ουρανού έπεται. Άλλωστε, όπως πολύ καλά γνωρίζουμε, οι νιφάδες του χιονιού σπάνια θέλουν να κρύψουν τα μυστικά τους.

Δύο φορές ξεκίνησα για έναν περίπατο στο κέντρο του Τόκιο και τις δύο φορές επέστρεψα σχεδόν αμέσως στο ζεστό σπίτι του Σατόρου Τακαχάσι και της Μιράντας, που επιμένουν να με φιλοξενούν πάντα, όταν φτάνω ως εδώ. Η σφροδρότητα του ιαπωνικού ψύχους μου θυμίζει πάντα εκείνη που αντιμετώπισα στο Μανχάταν στη διάρκεια των χειμώνων από το 1983 έως το 1989, που έζησα κι εργάστηκα εκεί. Η δυσκολία της αναπνοής, η μερική απώλεια της αίσθησης της διαδοχής των ωρών, καθώς όλα κοκαλώνουν σε υποδιαιρέσεις των αισθήσεων.

*

Με την πρώτη είδηση της σταθερής βελτίωσης των μετεωρολογικών συνθηκών, δεν δίστασα να αναχωρήσω για την πρωτεύουσα της επαρχίας Μιγιάγκι, το Σεντάι. Απέχει μόνο μία ώρα και σαράντα λεπτά περίπου με το τραίνο από το Τόκιο. Το δε Μαυσωλείο του Ζουιχόντεν, κόσμημα του δέκατου έβδομου αιώνα, βρίσκεται σε μικρή απόσταση από τον κεντρικό σταθμό. Ανήκει δικαιωματικά στα αξιοθέατα της περιοχής. Οι εξαιρετικά δυσμενείς και συχνά βίαιες καιρικές συγκυρίες, αλλά και οι ισχυρότατοι σεισμοί, όπως π. χ. ο σχετικά πρόσφατος Μέγας Ανατολικός, καθιστούν ιδιαίτερα προβληματική τη διατήρηση των έργων τέχνης. Ιδίως εκείνων που εκτίθενται σε ακάλυπτους χώρους. Αρκετά από αυτά πάντως, ακούω, ότι έχουν επιδείξει σπάνια αντοχή υλικών. Το παρελθόν δείχνει ότι έχει μάθει εδώ να αποτελεί απαραίτητο συστατικό του σήμερα.

Είχα περιηγηθεί παλαιότερα ορισμένα εμφατικά χωρία της φιλολογίας, η οποία εξαίρει με πολλές λεπτομέρειες το εν λόγω Μαυσωλείο, καλώντας ταυτοχρόνως ντόπιους και περαστικούς, να το αξιολογήσουν δεόντως. Που πάει να πει να το κάνουν, ει δυνατόν, δικό τους. Γι΄ αυτό και δεν άργησα καθόλου να τις ξεχωρίσω, κάτω από τις μαρκίζες, ανάμεσα στα άλλα απαραίτητα στολίδια της πρόσοψης, τις καλαίσθητα επιχρωματισμένες δώδεκα παρθένες, τις πάντα πρόθυμες για δημιουργικούς συνειρμούς. Φαίνεται αμέσως ότι τις έχει περιποιηθεί σχολαστικά ο έμπειρος ξυλογλύπτης.

Διακρίνω ένα προς ένα τα κύρια χαρακτηριστικά τους: καταρχάς την έκδηλη κινητικότητα των σωμάτων, προάγγελο ίσως κάποιων χορευτικών εκφάνσεων, το διεισδυτικό, ομιλητικό τους βλέμμα, που μας παρακολουθεί ως ερωτηματικό και ως κατάφαση συνάμα στη ζωή, τα πρόσωπά τους, τα οποία φαίνεται ότι στρέφονται διαρκώς προς τα εκεί που κατευθυνόμαστε κάθε φορά, την εμφανή χάρη της κλίσης των χεριών, τα χείλη των υποσχέσεων, των εκμυστηρεύσεων, το φιλοπαίγμον, αλλά σαφώς ισορροπημένο ύφος αφοσιωμένων στον ουρανό υπάρξεων, αλλά και την έμμεση, πλην όμως συνειδητά συγκερασμένη προβολή μιας σαφώς κοριτσίστικης σεξουαλικότητας.

*

Δικαιολογημένα κερδίζουν πάντα την προσοχή των επισκεπτών: έρχονται από το στερέωμα του επέκεινα, κομίζοντας διφορούμενα νοήματα. Η λαογραφία θα μπορούσε άνετα να τις κατατάξει στους αγγέλους θηλυκού γένους. Ένας ευρηματικός πεζογράφος θα μπορούσε να αναπτύξει προφανώς την άψογη μετάλλαξη μιας εμβληματικής γκέισας σε άμωμη δέσποινα των νεφών. Η ιδιότυπη αυτή συμπεριφορά των παρθένων του Σεντάι προσδίδει ομολογουμένως μιαν ιδιαίτερη ευελιξία σημάτων στη συνολική ανάπτυξη του διάκοσμου. Συγκρατώ, επίσης, ότι η εμφανώς παράδοξη, όχι όμως κραυγαλέα διαφοροποίησή τους, έγκειται στο ότι όλα ανεξαιρέτως τα ευκρινέστατα πέλματά τους είναι στραμμένα προς το μέρος μας. Ως να θέλουν να τα διαβάσουν, να τα σχολιάσουν όσοι και όσες τα παρατηρούν. Το οργανωτικό αυτό αξίωμα επιδιώκει βεβαίως την ειλικρινή συνενοχή μας. Πρόκειται για μιαν εξόφθαλμη καινοτομία χωρίς συνέχεια, από όσα σχετικά γνωρίζω. Δεν θα μάθουμε επίσης ποτέ, γιατί ο συγκεκριμένος καλλιτέχνης δεν θέλησε να τηρήσει επακριβώς τον παλαιότατο, τον αυστηρό κανόνα της μη προβολής των πελμάτων.

Η απείθεια αυτή, όντως πρωτοφανής για τα δεδομένα της εδώ αισθητικής προαίρεσης, θα προκάλεσε μάλλον ένα μέρος της εγχώριας εικαστικής τάξης. Η αποκλίνουσα μέθοδος αποδόμησης οδηγεί στους εξής δύο παραλληλισμούς. Ας υποθέσουμε φέρ΄ ειπείν κατ΄ αναλογίαν, ότι οι δικές μας Καρυάτιδες θα μπορούσαν σε μια παραλλαγή τους να έστεκαν στην αρμόζουσα θέση απλώς γυμνόστηθες ή ευθαρσώς ολόγυμνες. Ή, αντιθέτως, ας προσπαθήσουμε να φανταστούμε τις γυναίκες του Μπάλι, στο Αρχιπέλαγος της Ινδονησίας, έναν αιώνα πριν, να φορούν υποχρεωτικά στηθόδεσμους, όταν το γυναικείο στήθος ήταν τότε γυμνό, καταστατικά αδέσμευτο κι ευπροσήγορο εκεί, όπως ακριβώς ήταν και παραμένουν ως σήμερα οι λίμνες, τα ποτάμια και οι ρεματιές του νησιού.

*

Οι αόρατες δυνάμεις είναι αδιαχώριστες από τις ορατές τους εκδηλώσεις, υπαινίσσονται συστηματικά και οι δώδεκα παρθένες του Μαυσωλείου. Το δε επανακινούμενο σινιάλο του προτεταμένου πέλματος αποτελεί, μεταξύ άλλων, συνεισφορά στη λειτουργική δράση της μορφολογικής παράβασης. Μια διάσπαση του Κανόνα με επιμελημένη δεξιότητα: ο μάστορας διεκπεραιώνει το ειδικό, το προσωποπαγές του υφολογικό διάβημα μέσα από τις συμφραζόμενες έννοιες του πέλματος. Εννοείται ότι δεν πίστεψε ποτέ, ότι ο κομψός αυτός νεωτερισμός του τέλεσε έγκλημα πρωτοκόλλου εν γένει. Η ανατροπή της κατεστημένης γλυπτικής παράστασης ανοίγει εν τέλει τον δρόμο στην κατάκτηση της αρχής της ατομικότητας.

Η αναγκαιότητα της έκπληξης, της πρόσφορης συγκλήρωσης με το αντιβαίνον: ό, τι δηλαδή ταυτίζεται στην προκειμένη περίπτωση όχι με την οξύτητα μιας εν θερμώ διακήρυξης αιρετικών αρχών, αλλά με τη φρόνηση μιας ενδελεχούς συνδήλωσης. Η αρχετυπική συσπείρωση στο απολύτως παραδεκτό αναιρείται προς όφελος μιας δυναμικής χειραφέτησης. Διαπιστώνω ότι το βλέμμα των παρθένων – αγγέλων με προθυμία μεταφέρει και μιαν αβρή έκκληση συνύπαρξης. Η ακριβολογία του μηνύματος επιδιώκει τη συνταύτισή μου με το είναι τους.

Οι φιλελεύθερες επιλογές των κάτω άκρων συντελούν αναμφισβήτητα στην αισθητική απόλαυση: η κρίσιμη ανατροπή, ως ζωτική παρατυπία, εξασφαλίζει την πρόσληψη μιας απώτερης αλήθειας. Πρόκειται εν τέλει για έναν ελαφρώς συγκαλυμμένο χαιρετισμό πόθου. Τα αρυτίδωτα πρόσωπα των παρθένων – αγγέλων εγγυώνται,στο μεταξύ,την επαναπροώθηση της ρητορείας τους στο διηνεκές. Η θεολογική άποψη της ανεπάρκειας της ανθρώπινης οντότητας τείνει να ακυρωθεί στο αχνό φως αυτής της χειμωνιάτικης στιγμής.

*

Η ζωτικότητα της πατούσας ανακαλεί πρωτίστως το όνειρο του κυριολεκτικού έρωτα. Η υλική δυναμική της οικειοποίησης του χώρου είναι υπόθεση και της εικαστικής απελευθέρωσης των πελμάτων. Να αρκεστώ προσώρας σ΄ αυτές τις ισότητες.

*

Ένα πέρασμα στο μεγεθυμένο τοπίο των συγκινήσεων και των συμπεριφορών: η ταξινόμηση των ειδήσεων της ημέρας. Η επικαιρότητα ως εξάνθημα, ως τραύμα. Επιστρέφοντας αυθημερόν στο Τόκιο, διαβάζω ότι πεθαίνει στα 93 της χρόνια στη Σεούλ η Κιμ Μποκ-Nτονγκ. Υπήρξε μια ζωή υπέρμαχος όχι μόνον της ηθικής, αλλά και της υλικής αποκατάστασης των γυναικών της Κορέας, οι οποίες υποχρεώθηκαν να εξυπηρετήσουν σεξουαλικά πολλά στελέχη του ιαπωνικού στρατού εισβολής και κατοχής των ετών 1910-1945. Την απήγαγαν στα δέκα τέσσερα χρόνια της. Ισχυριζόταν κάθε τόσο ότι την βίασαν επανειλημμένως στρατιώτες στην ηπειρωτική Κίνα, στο Χονγκ Κονγκ, στην Ινδονησία, τη Μαλαισία και τη Σιγκαπούρη. Δεν πίστευε ότι, αρκούσε για να κλείσει ολοσχερώς το θλιβερό ζήτημα η αποζημίωση, όπως ρητά συμφωνήθηκε το 2015 κι από τις δύο πλευρές, του ενός δισεκατομμυρίου γεν, το οποίο αντιστοιχεί περίπου σε 9,1 εκατομμύρια αμερικανικά δολάρια. Κι αυτό διότι ορισμένοι εκπρόσωποι των ιαπωνικών αρχών δεν έπαυαν να δηλώνουν ότι οι εν λόγω συμπατριώτισσες της προσήλθαν οικειοθελώς στους χώρους της ερωτικής δράσης των Ιαπώνων κατακτητών, δηλαδή στους κατοχικούς οίκους ανοχής. Ακόμα κι αν καταβληθούν δέκα δισεκατομμύρια γεν, επέμενε η Κιμ Μποκ – ντονγκ, δεν αλλάζει τίποτα, εφ΄ όσον διαδίδονται τα ίδια ψεύδη και τηρείται η ίδια υποκριτική στάση. Τα στερεότυπα, τα οποία εντοπίζονται στις διμερείς ή πολυμερείς σχέσεις των κρατών στον τομέα των αποζημιώσεων, φαίνεται ότι, αν δεν αναιρούνται τελείως στην προκειμένη περίπτωση, πάντως δεν επαρκούν. Θα συμφωνούσαν μήπως και οι παρθένες-άγγελοι του Σεντάι;

*

Μαθαίνω, επίσης, ότι η υπογραφή του Μπράιαν Μέι, του διεθνώς γνωστού κιθαρίστα του μουσικού συγκροτήματος των Κουήνς, προστέθηκε στις εκατοντάδες των χιλιάδων, οποίες υποστηρίζουν το αίτημα της διατήρησης της φυσικής τάξης στα νότια της Ιαπωνίας, στην Οκινάβα. Κινδυνεύει εκεί, από την επέκταση μιας αμερικανικής στρατιωτικής βάσης. ένα αρκετά μεγάλο μέρος της παραλίας στην βορειοανατολική πλευρά. Απειλείται συγκεκριμένα, μεταξύ άλλων, η διατήρηση της κοραλλιογενούς ζώνης, ενώ την ίδια στιγμή διακυβεύεται προφανώς η διαβίωση ορισμένων θαλάσσιων όντων που τρέφονται στον εκεί βιότοπο. Μερικά από αυτά, της τάξης των σειρήνων, τα ονομάζουν ντιγκόνγκ. Η λέξη ανάγεται στον γλωσσικό τύπο «duyung». Στη μαλαισιανή διάλεκτο σημαίνει «κυρά της θάλασσας» ή «γοργόνα». H έξη της ετυμολογίας. Η ανάγκη της ονοματοποιίας. Ήταν επόμενο: δεν άργησαν να με επισκεφθούν νοερώς οι αγγελικές παρθένες του Σεντάι. Και οι δώδεκα μαζί. Η χάρις τους φτάνει άραγε ως εδώ; Ο εξαγνισμός των υδάτων, η η μακροημέρευση των κοραλλιών και των σειρήνων μάλλον τις αφορά κι αυτές. Μου έδωσαν άλλωστε την εντύπωση ό,τι ενσαρκώνουν κατεξοχήν πνεύματα αλληλεγγύης μέσα στο δεδομένο οικολογικό πλαίσιο. Θα μάθω, στο μεταξύ, αν τις επικαλούνται κάποιοι αλαφροΐσκιωτοι ψαράδες της περιοχής, παρά το ότι ενδέχεται να αποτελούν εκ γενετής αποκλειστική ιδιοκτησία του Μαυσωλείου του Ζουιχόντεν.

* Τρανστρέμερ Τούμας, Η έρημη πλατεία (1983), Δέρμα από πεταλούδες- Επιλογές Σουηδικής Ποίησης, (Hud av fjarilart ett urval av svenk lyrik), μετάφραση Δέσποινα Καϊτατζή-Χουλιούμη, εκδ. Intellectum 2018

ΒΡΕΙΤΕ ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ Γιώργου Βέη ΣΤΟΝ ΙΑΝΟ.