Σαν των Φαιάκων το καράβ’ η φαντασία,
χωρίς να τη βοηθάν πανιά και λαμνοκόποι,
κυλάει· κι είναι στα βάθη της ψυχής μου τόποι
πανάρχαιοι κι ασάλευτοι σαν την Ασία.
Κωστής Παλαμάς, Πατρίδες
O τόπος των ικεσιών δεν είναι αποκομμένος από τον υπόλοιπο ζωτικό χώρο της καθημερινότητας του Μπάλι, πολλαπλώς σημαίνον της Ινδονησίας. Οι πλατείες για παράδειγμα είναι κι αυτές λειτουργικοί βωμοί, πρόχειρα, αλλά κατάλληλα σημεία επίκλησης των πνευμάτων. Αντικαθιστούν εύκολα κι οποιαδήποτε στιγμή χρειαστεί τις κύριες λατρευτικές εστίες. Η πλατεία, το ξέφωτο ενός άλσους, το πάρκο της γειτονιάς, θεωρούνται πρόσφορα, εναλλακτικά πεδία της θρησκευτικής αγωγής. Υποστασιοποιώντας τη ρητή παρουσία του θεϊκού ανάμεσά μας, οι χώροι αυτοί ανάγονται στη σφαίρα του μεταφυσικού με την ίδια ευκολία και άνεση που εμείς κάνουμε ποδήλατο, ή κολυμπάμε. Ανανεώνοντας τακτικά τους δεσμούς των κατοίκων με το επέκεινα, κατά τρόπο άμεσο, θα λέγαμε φυσιολογικό, τα αγοραία, τα πληθυντικά αυτά τοπία, μεταμορφώνονται από τη μια στιγμή στην άλλη σε καθαρές μονάδες του ιερού.
Περαστικός από το Ούμπουντ, που βρίσκεται στο δασώδες κέντρο του νησιού, καθηλώνομαι: δημόσιο σφράγισμα δοντιών, που πιστοποιεί ενηλικίωση, δυναμικό πέρασμα στην οικογένεια των ωρίμων μελών της κοινότητας, πλαισιωμένο από τις κατάλληλες προσευχές και τα διεξοδικά ξόρκια. Παίρνω διακριτικά θέση μαζί με τους φίλους μου στην τρίτη σειρά των καθισμάτων. Άλλη μια φορά διαπιστώνω ότι οι απαραίτητες σπονδές, οι κατανυκτικές επικλήσεις στα δίβουλα τελώνια, οι παρακλήσεις, τελούνται με τυπική ακρίβεια και χάρη. Οι καθιερωμένες αποδόσεις ευχαριστιών σε κάποιους από τους αναρίθμητους εδώ θεούς, οι οποίοι, ως γνωστόν, στοιχειώνουν την κάθε ώρα που περνάει, είναι υπόθεση τόσο αυτονόητη, όσο και εξαιρετικά λεπτή.
Αντιλαμβάνομαι ότι όλα αυτά δεν αποτελούν μερικές ακόμη επεισοδιακές, πιθανότατα επουσιώδεις παραλλαγές της ελεύθερης άσκησης των θρησκευτικών καθηκόντων των ινδουιστών της Ινδονησίας, όπως θα φαινόταν με την πρώτη βιαστική ματιά, ούτε συνιστούν καταναγκαστικές ενδείξεις ευσέβειας. Κάθε άλλο. Τα υποκείμενα της τελετής, η αθρόα προσέλευση των οποίων είναι πράγματι εντυπωσιακή, δεν επιδιώκουν να αναπαραστήσουν κάτι, δεν δείχνουν ότι υποδύονται ρόλους ιερουργών, αλλά αντιθέτως συμμετέχουν συνειδητά σε μιαν ολική έκσταση. Η σιγουριά της ζωικής ορμής, η ευωχία του οραματικού, η πανηγυρική πληρότητα του ερωτικού: όλα αυτά διάχυτα, κοινά, αναλώσιμα.
Ορατά και αόρατα συνυπάρχουν, συνομιλούν, συνεργούν στην οδοντική χάραξη. Τα σώματα των γυναικών περιβεβλημένα με τα απαστράπτοντα ενδύματα της πορφύρας συναινούν εμμέσως σ’ αυτή τη συγκεκριμένη μεταφυσική σύγκληση. Το ρούχο της προσευχής αναδεικνύεται σε πρωτεύον έμβλημα μεγαλοπρέπειας. Τώρα που χαμηλώνει αργά, μειλίχια το φως της ημέρας, οι αντανακλάσεις του πανταχού παρόντος κεντητού χρυσού και των αμέτρητων απομιμήσεών του, παραπέμπουν στην αυτοκρατορική καταγωγή της ενδυματολογικής ποικιλίας. Είναι το χρυσάφι του αρχαίου μύστη - άρχοντα, ο οποίος, όπως σπεύδουν να με βεβαιώσουν οι διπλανοί μου, παρίσταται αναμφίβολα εδώ, ως πνεύμα. Το ζωηρό, ενίοτε εκτυφλωτικό κίτρινο, που απορροφά με τη σειρά του ό, τι απομένει πια από την ηλιακή ακτινοβολία, υπογραμμίζει αντίστοιχα την ιερατική φύση της στιγμής.
Οι άντρες, που συμμετέχουν στην τελετή, σχεδόν γυμνοί από τη μέση και πάνω, είναι τα άλλα υποκείμενα της δράσης, που φέρουν τα αναγνωριστικά σημάδια της πίστης πάνω στο ίδιο τους το κορμί. Μετά από μιάμιση ώρα περίπου εδώ, αρχίζω να τα διακρίνω το ένα μετά το άλλο: στίγματα της λευκής μαγείας, ουλές – υπογραφές, λιτά γεωμετρικά σχέδια μιας απόκρυφης γνώσης, τατουάζ μιας ανεξίτηλης, ρωμαλέας προσχώρησης στο αδιανόητο. Τα συναρπαστικά κεφάλαια αυτού του διάσπαρτου, αλλά ευδιάκριτου κειμένου με καλούν να τα διαβάσω πάνω στα ιδρωμένα μπράτσα, στις μπρούντζινες πλάτες, στην ευλύγιστη μέση, στις κνήμες, στους αυχένες, στους μυώδεις μηρούς, στα ξαναμμένα μάγουλα. Κωδικοποιημένες αντιστοιχίες, κοινοί δείκτες, εμφανείς συνδηλώσεις, μια σαφέστατη αλληλουχία μηνυμάτων – τα πάντα ανάγονται τώρα στο φως και στο σκοτάδι μιας παμπάλαιας πείρας στον τρόμο, που ανέκαθεν απέπνεε η θυσιαστική πράξη, και βεβαίως στον αντίποδα του, το έλεος, που κάποια στιγμή ίσως μπορεί να παραχωρηθεί. Πρόκειται για ένα καλλιτεχνικό, εναργές ολοκλήρωμα. Είναι η ιδιότυπη, από κάθε άποψη επαρκής αποτύπωση μιας πολύσημης ομολογίας παθών πάνω στο ηλιοκαμένο δέρμα της αισθητικής έκφρασης.
Οι αυτόκλητοι οδοντοτεχνίτες – μάγοι, σφραγίζοντας τα δόντια μιας πεπερασμένης πλέον εφηβείας, εισάγουν θεαματικά τους νεαρούς συμπολίτες τους στην κοινωνία του θαυμάσιου. Εκεί όπου δεν υπάρχουν ασύστολες συμβάσεις, κραυγαλέα ψεύδη, πλαστά ιδεώδη, είδωλα και φαντάσματα της πλατωνικής σπηλιάς, αλλά μόνον εμπράγματες – εγχάρακτες, οδοντικές, αλήθειες.
Άλλο ένα δόντι σφραγίζεται προς τα αριστερά της πλατείας - σκηνής. Στο όνομα μιας συμβολικής ταύτισης με τις δυνάμεις της αγαθής τύχης, ο νέος έχει προσέλθει με ανυπόκριτο ενθουσιασμό, που δεν αργεί να μετατραπεί σε έκδηλη ταπείνωση. Το σφράγισμα είναι άλλωστε η μεγάλη, η ανέκκλητη δωρεά, η εγκατάσταση μιας ταυτότητας. Το αρχέγονο γένος, που καθιέρωσε μέσα στους αιώνες την εγγραφή αυτού του είδους στα μητρώα των ενηλίκων, έρχεται να αυτοδηλωθεί, να εγκατασταθεί
μάλιστα για πάντα μέσα στη στοματική κοιλότητα, εκεί ακριβώς που γεννιέται το φώνημα, εκεί που ο μύθος εγκολπώνεται τις λέξεις.
Το φανταστικό τίθεται συστηματικά λοιπόν στην υπηρεσία της κοινοτικής διαβίωσης και αντιστρόφως. Η φαντασιακή πράξη είναι δεσμευτική, καθοριστική. Καθίσταται κοσμική, διατηρώντας ταυτόχρονα το πλεονέκτημα του υψίστου παράγοντα.
Η γοητεία που ασκεί η άδολη επαφή με το υπερκόσμιο καθοδηγεί τα βήματα του κοριτσιού που έρχεται να κάτσει οκλαδόν λίγα μέτρα πιο πέρα. Σε λίγο απομονώνεται, αφαιρεί από το περιβάλλον ήχους και κινήσεις. Μπορεί κι αυτοσυγκεντρώνεται με εξασκημένη, είναι φανερό, αποφασιστικότητα. Προσεύχεται σιωπηλά, μόλις που σαλεύουν τα έντονα βαμμένα κόκκινα χείλη της. Τα μάτια κλειστά, οι ενωμένες παλάμες στο ύψος του προσώπου κρατούν γιασεμιά και άνθη λωτού. Έχει μείνει αρκετά εκεί, ατάραχη, ακίνητη. Η πλάτη πάντα ορθή. Το θέαμα γύρω μας την αφορούσε στο βαθμό που θα της επέτρεπε να φτάσει ως εδώ, στην οριακή δηλαδή μέθεξη. Όταν αργότερα ξαναμπαίνει, φανερά εξουθενωμένη, στο δικό μας παρόν, εξακολουθεί να παραμένει απόκοσμη, αλλά εξ ίσου θελκτική. Ούτε αποστεωμένη, ούτε εύσαρκη. Εκτός ύλης. Τρυφερή.
Η αρμονία που πρέπει να διέπει τη σχέση ανθρώπου – ευεργέτη δαίμονα είναι εφικτή στο βαθμό που ολοκληρώνεται η κατάλληλη δέηση. Σε συνδυασμό με το αρραγές σφράγισμα, η δέηση είναι το επιστέγασμα της σύνεσης: μπροστά στο μυστήριο, που υποβάλλει η κοσμογονική θεία ουσία, η παντοδύναμη, απρόοπτη φύση, το άτομο οφείλει να επιδείξει το δόντι της φρόνησης. Είναι σαν να αποδίδεται ταυτόχρονα ο σεβασμός όχι μόνο στις ποσότητες και στις ποιότητες της οφειλόμενης πατρογονικής πίστης, αλλά και στο ήθος μιας καθαρά υπερφυσικής τάξης. Μιας τάξης, η οποία κατανοείται όμως ως υπόθεση απλή, αμέσως προσιτή και το κυριότερο εξαιρετικά οικεία. Οι θεοί είναι κοντά μας, μας ακούν και μας βλέπουν. Ξέρουμε ότι υπάρχει μια πιθανότητα να μας εμπιστευτούν. Προς το παρόν μας αρκεί ότι τους περιέχει, τους απαριθμεί και τους νοιώθει ο υπαίθριος ναός τους, η πλατεία μας, το δόντι μας. Κάπως έτσι κατάλαβα τα όσα μου έδωσε η αποψινή συγκυρία.
Η προθυμία των παρισταμένων με υποχρέωσε να τους υποσχεθώ ότι σύντομα θα τους ακολουθήσω και σε μιαν άλλη, παρόμοια τελετή μύησης στα ήθη της ενηλικίωσης.
