Όταν βλέπω πόσο πονάς
η καρδιά σταματά
μπροστά σε αυτά που σε θλίβουν
ΙΖΟΥΜΙ ΣΙΚΙΜΠΟΥ
Ουζάμπα Σεμπάχ: η τελετή εξαντλητικού αγώνα με αγκαθωτούς πελέκεις στην πόλη Τενανάν, στο Μπάλι της Ινδονησίας, όπου μπορούν να πάρουν μέρος όσοι είναι υπερήφανοι για την επιδεικτικά ασκημένη μυϊκή τους αρμονία, ή όσοι απλώς θέλουν να δοκιμάσουν δημοσίως τις αντιστάσεις τους στον πόνο. Η δράση εκτονώνει συμπλέγματα κι απωθημένα μιας ολόκληρης χρονιάς, διευθετεί σημαντικά ποσά αξόδευτης ενέργειας και το κυριότερο εξωτερικεύει τον Εαυτό, ξεσκεπάζοντας δειλίες και συσσωρευμένες διαστροφές. Το σώμα δεν διαμαρτύρεται εδώ για τα άλγη του, αντιθέτως τα προκαλεί για να εξευμενιστεί, για να αναδειχτεί σε πρότυπο ανδρικής ρώμης. Ανανεώνοντας όρκους στη δύναμη του σώματος, που υπάρχει μόνο και μόνο για να επιτίθεται χωρίς κανένα φραγμό, ο μονομάχος-παίκτης επείγεται να αποδείξει όσα δεν μπορεί να εξασφαλίσει, να χωρέσει, ή να μεταδώσει η γλώσσα του: την ιδεώδη ευταξία του συγκροτημένου κορμιού, την ευγλωττία δηλαδή της ανδρείας.
Βλέπω χωρίς να διαμαρτύρομαι, άφωνος: τα σκληρά αγκάθια είναι από ώρα βαμμένα στο αίμα, εξέχουν από τα αλύγιστα, λες και είναι από σκέτο ξύλο, μεγάλα πράσινα φύλλα-πελέκεις του τροπικού φυτού pandanus, ένα είδος κάκτου. Καρφώνονται με ορμή στην ηλιοκαμένη πλάτη, στα μπράτσα, στα πλευρά, στους βραχίονες των γυμνών από τη μέση και πάνω ανδρών, για να παρασύρουν βγαίνοντας όσο πιο απότομα γίνεται κομμάτια ζεστής, θυσιαστικής σάρκας. Πρόκειται για την αποθέωση μιας αδυσώπητης ορμής, που θέλει να ξεπεράσει επειγόντως και βιαίως τον εαυτό της. Όντας η ισχυρή καταδήλωση ενός αρρενωπού, οριακού αταβισμού, η φυλετική αυτή πράξη συνιστά εμπέδωση της παμπάλαιας φύσης του παραλόγου πάνω στο σύγχρονο ολοκλήρωμα της κοινωνικής αλληλεγγύης.
Αναβιώνοντας με τον αμεσότερο τρόπο, μέσα σε κραυγές και ουρλιαχτά, ένα ακόμη έθιμο προσφοράς αίματος και πόνου, η τελετή αυτή μας πηγαίνει πίσω στην αρχαιολογία του φετίχ της δύναμης. Οι αφετηρίες των αντιλήψεων, οι συγκεκριμένες καταβολές σκοτεινών συλλογικών δοξασιών, φτάνουν ως εμάς μέσα από τη γραφή των αγκαθιών πάνω στις εκτεθειμένες σάρκες των ικετών-μαχητών.
Κι όσο πιο αλύπητα χτυπάει ο ένας τον άλλο, όσο περισσότερο δείχνει άφοβος και βάναυσος μαζί, τόσο περισσότερο συνεπής φαίνεται να είναι στην εξόφληση της οφειλής του. Εννοώ την προσωπική οφειλή στην απρόσκοπτη διατήρηση και περαιτέρω διάδοση της παμπάλαιας αυτής προσφοράς του ματωμένου, βασανιστικά χαραγμένου σώματος. Κραδαίνοντας από ένα οδοντωτό φύλλο, που μπορεί να αποδειχτεί μοιραίο, αν πλήξει μέσα στην φρενίτιδα των αλλεπάλληλων, ενίοτε τυφλών χτυπημάτων την καρωτίδα, ή άλλο κρίσιμο σημείο, οι μαχητές ― διεκδικούν μια θέση κύρους, ένα σταθερό, αντικειμενικό επίπεδο αναμφισβήτητης επιβολής. Και δεν υποχωρούν όσο καταματωμένοι κι αν είναι. Ακόμη και οι πιο αδύναμοι μένουν εκεί, ποτέ από το χρέος μη κινούντες, υπομένοντας σε σχέση με τους άλλους πολύ περισσότερα οδυνηρά χτυπήματα. Χωρίς να επιτρέπουν να φανεί ότι υστερούν σε θάρρος, υπομονή, ή αντοχή στον πόνο, οι πιο μικροκαμωμένοι είναι εν τέλει οι αληθινοί ήρωες, οι μάρτυρες της χρονιάς. Για μια θέση αγώνα, που έλεγε ο Ιμάνουελ Καντ, υφίστανται την απώλεια αίματος, τις πληγές από τις τακτές εθιμικές εφαρμογές.
Πρόκειται γενικά για μια εορτή-ελεγχόμενο σφαγείο, που μας προσκαλεί να αναλογιστούμε και ν’ αναμετρηθούμε όχι τόσο με το ένστικτο της αυτοσυντήρησης, ή με το ανεξίτηλο εκείνο ζωικό στοιχείο, το κομμάτι μας που συγγενεύει ολοφάνερα με τον πάνθηρα, ή την ύαινα, αλλά με την ίδια την υπόσταση του ανεξερεύνητου μαύρου σημείου, της μαύρης εστίας, που εξακολουθούμε εκόντες άκοντες να κλείνουμε, να προφυλάσσουμε μέσα μας. Αυτό που μοιάζει με το επιστέγασμα ενός χυδαίου σαδομαζοχισμού, το Ουζάμπα Σεμπάχ, δεν συνιστά τίποτε άλλο παρά την έξοδο από την εγγενή θηλύτητα, την ακύρωση δια του αίματος της νοσηρής παθητικότητας, που χαρακτηρίζει ένα μεγάλο μέρος των ανθρώπινων ομάδων.
Πληγώνοντας τον άλλο εκεί που δείχνει περισσότερο ευάλωτος, ή επιπόλαια εκτεθειμένος, ο κάθε αυτοσχέδιος μαχητής της μιας μέρας, ο επίδοξος θύτης, επιβεβαιώνει την επικυριαρχία του πάνω στον χθεσινό, αλλά κι αυριανό εγκάρδιο σύντροφο και φίλο. Η σκοπιμότητα της μύησης στον πόνο δεν έγκειται στην πρόκληση ντροπής, ψυχικών τραυμάτων, ή κοινωνικών πληγών. Η μύηση, όσο άγρια κι αν φαίνεται, είναι εισαγωγή σε μια γνώση πυρήνων. Αφορά στη ρητή υπόμνηση μιας κοσμογονικής έννοιας, ας την αποκαλέσουμε, παραλλάσσοντας όρους και μέτρα της φιλοσοφίας της βούλησης «υπέρτατη φυσική και μεταφυσική της θέλησης για δύναμη». Γι’ αυτό και το επόμενο πρωί οι ιερείς αυτοί του αίματος θα επιστρέψουν στην κανονικότητα του πολιτισμού. Δεν θα επαίρονται για τις πληγές που άνοιξαν, ούτε θα δείχνουν τις πληγές που δέχτηκαν. Ως την επόμενη χρονιά θα είναι οι φορείς μιας σιωπηλής, αλλά παντοδύναμης μνήμης. Είναι λειτουργικοί πολίτες στο βαθμό που σέβονται το χυμένο αίμα και γνωρίζουν σε βάθος τη γραμματική των τελετουργικών χτυπημάτων, χωρίς να την διαφθείρουν με την ασέλγεια της άσκοπης επανάληψης.
Βέβαια, είναι περιττό να το τονίσω, ότι η όλη διαδικασία δεν φτάνει ποτέ στην εξόντωση του αντιπάλου. Είναι ένα θέατρο χωρίς νεκρούς επί σκηνής, ή εκτός αυτής. Η ηθική της συμπλοκής συνίσταται όχι στον αφανισμό της ετερότητας, αλλά στην πλήρη προβολή της μέσα από το λουτρό του σημαίνοντος αίματος. Η ανοιχτή πληγή του ματωμένου, βασανιστικά χαραγμένου σώματος αρκεί. Θεωρείται αναγκαστικά ως το επαρκέστερο σήμα, το μόνο αντίτιμο της εξακριβωμένης αλκής. Τίποτε δεν οριοθετεί εδώ μια επί πλέον αλληγορία, ή μετωνυμική παραβίαση από τη μεριά των γηγενών. Ως πανθεϊστές διακρίνονται για την τάση τους να ενεργούν κατά κανόνα μεταφορικά σε σχέση με το οργιαστικό φυσικό περιβάλλον τους. Πλην όμως εδώ δρουν και σκέπτονται πρωτογενώς. Η πληγή αποτελώντας με άλλα λόγια έναν ισχυρό τίτλο ιδιόμορφου αυτοπροσδιορισμού του Εγώ, μαρτυρεί κυριολεκτική αυταξία.
Η παράσταση τελείωσε όπως άρχισε, με γέλια και ιαχές. Οι αντίπαλοι αγκαλιάζονται, πετώντας στην άκρη τα φύλλα – ρόπαλα. Φιλιούνται. Με την ευκολία που πήζει το αίμα, αποκαθίσταται η ενότητα των μελών της κοινότητας. Θυμήθηκα τους στίχους του Παλλαδά, που πρωτοακούστηκαν πριν από δέκα επτά αιώνες: «Σκηνή πας ο βίος και παίγνιον∙ ή μάθε παίζειν / την σπουδήν μετατεθείς, ή φέρε τας οδύνας». Το παιχνίδι με τα αγκάθια του pandanus, παρά τα μαρτύριά του, εξουδετερώνει με τον καλύτερο τρόπο το όνειδος και τις οδύνες, που συνεπάγεται η μη ρώμη.
Ο Φουριέ, που κατάφερε να σώσει το κεφάλι του όσο διοικούσαν τη Γαλλία οι λεγόμενοι Τρομοκράτες της Επανάστασης, ανακάλυψε ότι στον άνθρωπο εμφιλοχωρούν χίλια εξακόσια είκοσι (1620) ακριβώς έμμονα πάθη. Ασφαλώς αγνοούσε ό, τι διιστορικά συνέχει κι εκφράζει μέσα από τη διαλεκτική των τραυμάτων του το ινδονησιακό Ουζάμπα Σεμπάχ. Αν το ήξερε πιστεύω ότι θα το κατέτασσε σίγουρα στην κατηγορία με τις πλέον παράδοξες μανίες του είδους μας.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΘΕΜΑΤΟΣ
Σικίμπου Ιζούμι, 300 ερωτικά ποιήματα, εισαγωγή-μετάφραση: Αντώνης Μακρυδημήτρης, εκδ. Πρόσπερος 1994
