Υποσαχαρική Αφρική: οι επίμονες μνήμες

^{[ Β΄ ΜΕΡΟΣ ]}

Φωτογραφίες: Λευτέρης Τριανταφύλλου

Αύγουστος ενός ανελέητου καύσωνα, μεσημέρι θολού Σαββάτου. Δύο ώρες περίπου και κάτι με ένα αεροπλάνο των αιθιοπικών αερογραμμών, που νοίκιασε ο ΟΗΕ, φτάνω από το Χαρτούμ στη Τζούμπα, τη μεγαλύτερη πόλη του σουδανικού νότου. Εδώ ρέει μόνος του ο Λευκός Νείλος, εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά, προτού συναντήσει στο βορρά τον Κυανό αδελφό του. Επικράτεια των ιδιαίτερα δυσμενών από κάθε άποψη τροπικών συνθηκών, της διαβρωτικής υγρασίας, που σε κάνει να μπερδεύεις κρατικές συντεταγμένες και λαογραφικές ιδιαιτερότητες· πολύ κοντά στα σύνορα με την Ουγκάντα, την Κένυα και τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό. Πρόκειται να παραστώ στην κηδεία του Τζον Γκαράνγκ Ντε- Μαμπιόρ. Ήταν ο Α΄ Αντιπρόεδρος της πρώτης κατ’ ουσίαν σουδανικής κυβέρνησης εθνικής ενότητας. Σκοτώθηκε όμως λίγες μέρες πριν, όταν το ελικόπτερο, στο οποίο επέβαινε μαζί με άλλους δώδεκα άντρες, καρφώθηκε σ΄ ένα βουνό, όχι πολύ μακριά από εδώ. Μια διεθνής εξεταστική επιτροπή άρχισε ήδη να εξετάζει τα αίτια του δυστυχήματος.
Έτος μεταιχμίων το 2005.
Ο Τζον Γκαράνγκ υπήρξε ο χαρισματικός αρχηγός των ανταρτών στον μακροβιότερο εμφύλιο πόλεμο της σύγχρονης εποχής, που έφερε την κυβέρνηση του Χαρτούμ και το σύνολο της γύρω από αυτήν αραβοϊσλαμικής ελίτ του βορρά αντιμέτωπη με τους πανύψηλους «νέγρο» - χριστιανούς και ποικίλους εβένινους ανιμιστές του δασώδους, δυσπρόσιτου νότου. Βάστηξε είκοσι χρόνια για να τερματιστεί πανηγυρικά στις 9 Ιανουαρίου του προαναφερόμενου 2005, με την υπογραφή στην ουδέτερη πόλη Ναϊβάσα της Κένυας μιας μάλλον εύθραυστης, πολύπλοκης από ό, τι φαίνεται συνθήκης ειρήνης.
Τώρα όλοι οι προσκεκλημένοι εκπρόσωποι κρατών και διεθνών οργανισμών παίρνουμε μιαν ανάσα κάτω από τις πολύχρωμες τέντες. Τις έχουν απλώσει οι τοπικές αρχές στο αριστερό μέρος του αφιερωμένου στους Άγιους Πάντες καθεδρικού Ναού των Καθολικών για να προστατεύσουν τις εκατοντάδες των προσερχομένων από την αποπνικτική ζέστη. Μεταξύ αυτών παρευρίσκονται και αρχηγοί διαφόρων γειτονικών και μη αφρικανικών κρατών, όπως φέρ’ ειπείν της Κένυας, της Τανζανίας, της Νότιας Αφρικής και ασφαλώς του Σουδάν, αλλά και πρωθυπουργοί, υπουργοί, αντιπροσωπείες από τις ΗΠΑ, την Ευρωπαϊκή Ένωση, τον Καναδά, δεκάδες πρέσβεις, δημοσιογράφοι και άλλοι. Παντού βέβαια στρατός. Η κεντρική κυβέρνηση είχε ήδη αποστείλει τρεις με τέσσερις χιλιάδες άντρες για την τήρηση της τάξης σ΄ αυτόν το τόσο ευαισθητοποιημένο χώρο. Άλλους τόσους έχει παρατάξει κοντά στο χώρο της κηδείας το Σουδανικό Λαϊκό Απελευθερωτικό Μέτωπο, που θρηνεί σήμερα τον ηγέτη του. Βλοσυροί και πάνοπλοι όλοι τους, έχοντας ανάμεσά τους ενόπλους της ουδέτερης αστυνομικοστρατιωτικής δύναμης, της «Αφρικανικής Ένωσης», προς αποφυγήν οποιασδήποτε συμπλοκής, η οποία θα αρκούσε για να εμπλέξει το Σουδάν σε έναν νέο εμφύλιο πόλεμο. Πρόκειται για ένα νεοσύστατο διεθνή οργανισμό, που εγγυάται προς το παρόν την σουδανική ασφάλεια, με τεράστια έξοδα, τα οποία έχει αναλάβει να καταβάλει η ήδη πολλαπλά βεβαρημένη διεθνής κοινότητα.
Η ατμόσφαιρα είναι βαριά. Οι κάνες των αυτομάτων όπλων αγγίζουν ελαφρά τους ώμους και τις πλάτες μερικών από μας. Ο Γιούρι Μουσεβένι, ο Πρόεδρος της Ουγκάντας, που είχε παραχωρήσει το μοιραίο ιπτάμενο στον επιστήθιο, νεκρό σήμερα φίλο του, πρόλαβε δυστυχώς να δηλώσει, ότι οι καιρικές συνθήκες δεν έφταιγαν καθόλου για την πτώση του ελικοπτέρου, όπως ειπώθηκε αρχικά. Μετατοπίζοντας ολόκληρο το βάρος της ευθύνης εμμέσως πλην σαφώς στην κεντρική κυβέρνηση του Χαρτούμ και φροντίζοντας να μην έρθει ό ίδιος στην κηδεία, αλλά απλώς να εκπροσωπηθεί από τον Πρέσβη του στο Χαρτούμ, ήταν επόμενο να υπονομεύσει το ενωτικό κλίμα, το οποίο προσπαθούν να συντηρήσουν με κάθε τρόπο οι φανερά αιφνιδιασμένοι αρμόδιοι τοπικοί φορείς.

Αφού περιέφεραν το φέρετρο στους δρόμους της Τζούμπα, το τοποθέτησαν σε ειδική, υπερυψωμένη θέση στο προαύλιο του Ναού. Το περίμεναν κάτω από τον ανηλεή ήλιο για αρκετή ώρα δυο - τρεις καθολικοί Αρχιεπίσκοποι, αρκετοί επικεφαλής διαμαρτυρομένων Εκκλησιών, δεκάδες απλοί ιερείς διαφορετικών δογμάτων και παραφυάδων, με μαύρα πουκάμισα και κόκκινα παντελόνια, καλοντυμένες καλόγριες, αλλά και κόπτες επίσκοποι. Οι τελευταίοι είναι οι αναμφισβήτητοι πνευματικοί ηγέτες των εδώ πολυπληθών μονοφυσιτών, που με περηφάνια δηλώνουν ότι από καθαρά πνευματική άποψη είναι κατευθείαν γραμμή απόγονοι εκείνων των πρώτων χριστιανών, οι οποίοι κατηχήθηκαν στην ευρύτερη περιοχή του Κέρατος της Αφρικής από ιεραποστόλους του πρώιμου Βυζαντίου. Είναι όλοι αυτοί που ακολουθήσουν μετά με συνέπεια, παρά τους διωγμούς και τις πολλαπλές δηώσεις που υπέστησαν, την γραμμή των αμετάπειστων, πρώτων αεικίνητων εκείνων αιρετικών, επιφανέστερος των οποίων ήταν ασφαλώς ο Άρειος.
Το παρδαλό αυτό πλήθος των ιερωμένων κατάφερε να μας εντυπωσιάσει όλους τόσο για την τάξη που τήρησε, όσο και την ευπρέπεια που συνειδητά έδειξε σε όλη τη διάρκεια της νεκρώσιμης τελετής, της οποίας το μεγαλύτερο μέρος έγινε στην ευρύτατα διαδεδομένη εδώ, από τα χρόνια της βρετανικής επικυριαρχίας, αγγλική γλώσσα. Ακουστήκαν καθαρά οι στίχοι 20 ως 21 από το πρώτο κεφάλαιο του Ιώβ και οι στίχοι 25 ως 30 από το ενδέκατο κεφάλαιο του κατά Ματθαίον Ευαγγελίου. Ήταν οι περικοπές που υποδήλωσαν με έμφαση την θρησκευτική, αδιαπραγμάτευτη ταυτότητα του εκλιπόντος, αλλά και όλων των περί αυτόν πολιτικοστρατιωτικών και κοινωνικών ομάδων. Ομιλίες, με κοινό παρονομαστή την ανάγκη τήρησης του γράμματος και του πνεύματος της ως άνω συμφωνίας ειρήνης, απηύθυναν η ψύχραιμη και ρεαλίστρια χήρα του Γκαράνγκ, Ρεβέκκα, δύο από τα παιδιά τους, ο διάδοχός του, στρατηγός των δασών και της σαβάνας, Σάλβα Κιίρ και ο Πρόεδρος του Σουδάν.

Κάποια στιγμή αργότερα, ένας Σουδανός φίλος μού έδειξε ένα ενδεικτικό τμήμα από τις τεράστιες ακίνητες περιουσίες, τις οποίες άφησε πίσω της η ελληνική κοινότητα, όπως για παράδειγμα το πολιτιστικό κέντρο και τους ναούς της. Τους τελευταίους τους παρέδωσε κατ΄ ανάγκην στους Καθολικούς, όταν ετράπη σε άτακτη φυγή μετά τις αλλεπάλληλες κρατικοποιήσεις, τις δημεύσεις και τις καταστροφές που προκάλεσε ο εμφύλιος πόλεμος.
«Όλα αυτά θα ξαναγίνουν βέβαια δικά σας. Θα έρθουν πάλι εδώ χιλιάδες Έλληνες. Όλα θα ξαναγίνουν όπως ακριβώς ήταν παλιά, όταν θα φτιάξουν τα πράγματα! Είμαι βέβαιος! Τους βλέπω να καταφθάνουν πάλι. Δεν το διαισθάνομαι απλώς, το ξέρω!», μου επανέλαβε δυο – τρεις φορές ο ίδιος ενθαρρυντικά. Μπορεί, σκέφτηκα, να επαληθευθεί η αισιόδοξη αυτή πρόβλεψη. Το παν βέβαια εξαρτάται από το κατά πόσον το Σουδάν θα παραμείνει ενωμένο, μετά από όσα δεινά δοκίμασε. Το θεσμικά προβλεπόμενο δημοψήφισμα, περί το 2011, θα δείξει κατά πόσον τα παιδιά του πολύπαθου σουδανικού νότου θα ήθελαν να μείνουν συνασπισμένα στον σημερινό μητρικό εθνικό κορμό, ή να ιδρύσουν το δικό τους ανεξάρτητο κράτος. Κράτησα, σαν μαρτυρία της ηλεκτρισμένης αυτής περίστασης, τα φυλλάδια, που μας μοίρασε η «Νεολαία του Νέου Σουδάν». Εκεί περιγράφονται με σαφήνεια όλα τα πιθανά σενάρια της προσεχούς σουδανικής μετεξέλιξης.

Στο τέλος των περιηγήσεών μου σ΄ αυτό το τοπίο, που αποψίλωσε το μένος των αλληλοσπαρασσομένων πολιτικών μερίδων, άρχισε να γεννιέται μέσα μου κάτι σαν ελπίδα. Ήταν που θυμήθηκα κιόλας μια παλιά στιχομυθία. Ξένοι που βρέθηκαν σ΄ αυτά τα μέρη ρώτησαν, πάνε κάτι αιώνες πριν, κάποιους απέλπιδες νομάδες του Νείλου για τα δάκρυα που έχυναν χωρίς τέλος. Ένας από αυτούς αποκρίθηκε με την ομολογούμενη πράγματι ευχέρεια των ανθρώπων της ερήμου, που ξέρουν πώς να αναδεικνύουν το μεταφορικό υπόστρωμα, το οποίο ανέκαθεν συνείχε τον λόγο τους: «Μα δεν ξέρετε ότι τα δάκρυα είναι οι προστάτες άγγελοι της καρδιάς;»

Η μήνις και η μήτις των δικών μας προγόνων συναντούσαν συστηματικά, σαν να ήταν η οριακή συνθήκη και προϋπόθεση ενός αιματηρού κύκλου πραγμάτων, την πολυπόθητη καταλλαγή, το πέρας εν αγαθώ. Θα ισχύσει κάποτε εκείνος ο κανόνας και σ΄ αυτές τις ζούγκλες, τις οποίες έχει στοιχειώσει για τα καλά το πολύχρονο αδελφοκτόνο μίσος;

Αργά το απόγευμα επιστρέψαμε, με τη συνοδεία ισχυρής στρατιωτικής δύναμης, στο αεροδρόμιο. Υποψία μιας δειλής δροσιάς: «Αυγή και σούρουπο – οι πιο ευχάριστες ώρες στην Αφρική. Ο ήλιος δεν καίει ακόμα ή δεν ενοχλεί πια, σου επιτρέπει να υπάρχεις, να ζεις». Ξεκολλάω τη φράση αυτή από το βιβλίο του δημοσιογράφου και πολύπλαγκτου περιηγητή, μακαρίτη πια Ρίτσαρντ Καπισίνσκι  [Έβενος, Το χρώμα της Αφρικής, μτφρ.: Ζώγια Μαυροειδή, εκδ. Μεταίχμιο 2001] και την προσαρμόζω εδώ· συνοψίζει θαυμάσια την προσωπικότητα της στιγμής.