Θα μπορούσε να ήταν η θρυλική αυταπάτη της άνοιξης
αλλά είναι τα έξοχα μακριά μαλλιά σου
που δεν κυλάνε τουλάχιστον απόψε μάταια στην πλάτη μου.
Θα μπορούσα συνεπώς να πιστέψω αμέσως
στην εκδοχή του μή-χρόνου, ό,τι ακριβότερο δηλαδή
μου υποσχέθηκαν οι συγκεκριμένοι άγγελοι
της παιδικής μου ηλικίας που αργότερα ξαστόχησαν
και χάθηκαν κάποια στιγμή στο πρωινό φως των ιδεών
ίσως όμως καλύτερα έτσι, έμπιστος όλων ανεξαιρέτως
των ξεχασμένων χαδιών, ο μισός ήδη κάποια άλλη
ένας κεκοιμημένος μάλλον παρά ο συνεπέστατος
ο δήθεν τακτικός της φρόνησης
που μπαίνει στο υπερηχητικό για μοα ακόμη πτήση ειρωνεία.
*
Η μορφολογία των ρευστών τοπίων: ό,τι μόλις πριν από λίγο θεωρήθηκε σταθερό, τώρα φαντάζει απόχρωση, κίνηση σκιάς και αμφιβολία ουσίας. Πρόκειται για την αδυναμία της πρόσληψης εκείνου του σταθερού μέτρου, το οποίο θα με οδηγήσει με τη σειρά του στην βεβαιότητα του συμπεράσματος. Εννοώ έναν αμετάβλητο παράγοντα, που θα τον διακρίνει η ασφάλεια, η επάρκεια της γνώριμης αίσθησης ενός φλιτζανιού με τσάι γιασεμιού στο εστιατόριο ενός ξενοδοχείου στην καρδιά του Τόκιο. Αλλά κι αυτό το συναίσθημα, η ατελεύτητη αιώρηση, η περιδίνηση στο μάλλον φευγαλέο νόημα, μήπως δεν είναι εν τέλει η ολοκληρωτική κατάκτηση της ελευθερίας; Η έσχατη ταξιδιωτική εμπειρία.
Ο Ολιβιέ Ρολέν, στα πολυδιαβασμένα Τοπία καταγωγής του, μνημονεύει μιαν ολιγάριθμη κατηγορία επισκεπτών, που μπορούν να διαπεράσουν την ζώνη ομίχλης των σημαινόντων χωρίς να βραχυκυκλωθούν μέσα στην ορμή των αδιαπέραστων μηνυμάτων. Οι αιρετικές μέθοδοι επεξήγησης των απρόβλεπτων αποκλίσεων, των λεγομένων εκπλήξεων τους φέρνουν αναγκαστικά πολύ κοντά στα σύνορα φανταστικού – υπαρκτού. Εξ ου και το ατελεύτητο παιχνίδι των σχολίων του: «Η Ιαπωνία, συλλογίστηκα, είναι μια χώρα που προκαλεί τέτοια αμηχανία ώστε, ακόμα κι αν μου έφερναν τρεις πέτσες λουκάνικου μέσα σε ζεστό νερό, θα έβρισκα την ευκαιρία να εξαγάγω, σαν ένας λιγότερο επινοητικός Μπαρτ, μια σκέψη γεμάτη θαυμασμό».
Χάριν της απώτερης απόλαυσης του ελκυστικού σήματος, ο ίδιος ο παρατηρητής γίνεται εδώ ένα ορθάνοικτο πεδίο λογισμικής μέθεξης. Πρόκειται μάλλον για μια έμφυτη, παρά για μια επίκτητη ευελιξία παρείσδυσης στην ποίηση των αυτοσχεδιασμών. Ο παροδικός ή μη θεατής της ετερότητας, που διαισθάνεται λόγω ιδιοσυγκρασίας τόσο το βάρος όσο και την υφή της κρίσιμης ειδοποιού διαφοράς, ανανεώνεται ριζικά. Δρα εγκαίρως δηλαδή ως ο κατεξοχήν νοήμων δέκτης της προτεινόμενης πολυσημίας. Όλα εκείνα τα σύμβολα που συνιστούν εμβληματικά κεκτημένα των Ιαπώνων εν προκειμένω επανεγγράφονται, ενσωματώνονται στην πατρίδα της ερμηνείας. Ο Ολιβιέ Ρολέν δεν παρωδεί. Το αντίθετο θα έλεγα, προσαρμόζεται. Ολοκληρώνεται ως συγγραφέας μέσα στην κεκρυμμένη αιτιότητα της παρ’ ολίγον συγκεχυμένης εννοίας.
Είχα βεβαίως προετοιμαστεί. Όλοι εκείνοι οι στίχοι που εξαίρουν την σημαδιακή ευγλωττία της ανθρώπινης κίνησης μου πρότειναν τον εξέχοντα χώρο. Προβάλλοντας την πηγαία αίγλη των σωμάτων, μου έδειχναν σταθερά το δρόμο. Άλλωστε ex oriente lux. Επίμονα. Ένα κάλεσμα της ασίγαστης γεωγραφίας. Προς την Ανατολή. Μέσα από παλαιότερες αναγνώσεις, τις συναντήσεις με το άλλο ρήμα αναδεικνυόταν η ώσμωση τοπίων και αισθήσεων. Το ταξίδι που δεν ανέχεται να σε περιμένει άλλο. Σταθερά, η ευκρίνεια της αύρας. Να μνημονεύσω για παράδειγμα μια στροφή του Έζρα Πάουντ από την πολυφωνική συλλογή του Lustra: « Όσην ώρα κουβέντιαζαν για την καινούργια ηθική,/ Τα μάτια της μ΄ εξερευνούσαν. / Κι όταν σηκώθηκα να φύγω,/ Τα δάχτυλά της θύμιζαν αραχνοΰφαντο ιστό / Χάρτινης γιαπωνέζικης πετσέτας ». Έτσι έγινα ο πιστός των κορμιών. Αργότερα ήταν επόμενο να εξελιχθώ σ΄ ένα συνεπές υποχείριο των συμβόλων και των συνειρμών.
Σκηνές φευγαλέες κι άλλο τόσο κεντημένες με προσοχή στο εποπτικό μου πεδίο. Καθοριστικές. Προσαρμοσμένες για πάντα στο βελούδο του αμφιβληστροειδούς. Αρκεί να το θελήσουν εκείνες πρώτες και ολόκληρο το τοπίο αρχίζει ξαφνικά να λύνεται, να κόβεται σε φέτες, λες και θέλει να γίνει κατανοητή η κάθε πλευρά του, η κάθε εσοχή του. Οι εικόνες ως ταυτότητες δοκιμάζουν την αντοχή μου στην απορρόφηση σημείων και δεικτών.
Επιχειρώ αναδιατυπώσεις της αιφνίδιας εντύπωσης. Συγκρίνω και σπουδάζω τα αποτελέσματα πολλαπλών αντιστροφών. Με ενδιαφέρει τόσο ο κάλυκας του τοπίου, όσο και η αρχιτεκτονική του χρυσάνθεμου. Καταγράφω κάποιες στοιχειώδεις όψεις, εγκολπώνομαι το ποσοστό της γνώσης που συνέχουν εξ ορισμού οι κρίσιμες εικόνες (σκηνές, μάλλον), έχοντας πάντα κατά νου την απειρία των μορφών και των παραγώγων τους. Η σταδιακά βιωμένη καθημερινότητα στο Τόκιο με παροτρύνει να περπατήσω σε στερεή γη. Είναι το αρραγές κέλυφος των ευλόγων, αλυσιδωτών πλέον προσομοιώσεων.
Το ερέθισμα είναι συντριπτικό. Αλλά και δημιουργικό μαζί. Έρχεται η στιγμή να λειτουργήσω εντελώς κριτικά. Άλλωστε, ζώντας εδώ για μεγάλα διαστήματα, συνεχώς ή με μικρές ενδιάμεσες απουσίες, καλείται κανείς, αργά ή γρήγορα, να ακυρώσει ολόκληρα κεφάλαια από την ατομική μεθοδολογία αποσαφήνισης και εννοιολογικής πρόσκτησης του κόσμου που τον περιβάλλει. Το έχω νοιώσει συχνά. Με πιέζει ο ίδιος ο Εαυτός. Έρχεται από τα βαθύτερα στρώματα της θέλησης. Το ακούω όσο καθαρότερα γίνεται «δεν υπάρχει περιθώριο για αναστολές». Η ευρύτερη επαναδιευθέτηση των δομών κατανόησης του περιβάλλοντος είναι η ανάγκη της ημέρας. Το πρόκριμα των ηδονών. Πρόκειται για το γνωστό διακύβευμα της αναστοχαστικής διαμονής στα ξένα. «Στα ταξίδια τα αποδέχεται κανείς όλα, η αγανάκτηση μένει στο σπίτι. Βλέπεις, ακούς και ενθουσιάζεσαι με το πιο φοβερό, γιατί είναι καινούργιο. Οι καλοί ταξιδιώτες δεν έχουν καρδιά». Ο Ελίας Κανέττι, διασπώντας τη συνέχεια του ταξιδιωτικού ρεμβασμού στην καρδιά του πολυφωνικού κι άλλο τόσο φιλόξενου Μαρρακές, επαναξιολογεί την απόλυτη τιμή της σαγήνης.
Ναι, παραδέχομαι ότι είμαι ένας αμετανόητος τρόφιμος της λεπτομέρειας. Η «αγιότητα του επιμέρους», το οποίο θα έκανε έναν τακτικό αναγνώστη του Γουίλιαμ Μπλέηκ να εντρυφήσει με όλη του την καρδιά στον μεγάκοσμο των μικρών σημασιών, έχει υποβάλει και σε μένα τις ίδιες ακριβώς γνωσιολογικές τακτικές. Έχω μάλιστα ξεπεράσει εδώ και πολύ καιρό το στάδιο της παθητικής αποδοχής. Ήταν αναντίρρητα μια σιωπηλή, υποχρεωτική θητεία στην αυτοκρατορία του μοναδικού. Τώρα συγκεντρώνομαι στην παραγωγική πρόσκτηση των ευκρινέστερων όρων και παραμέτρων τους. Η αυθεντία του τοπίου παραμένει ασφαλώς το οριστικό κείμενο. Διαπιστώνω σήμερα το πρωί ότι το συλλαβίζω άνετα. Ακόμη κι αν δαπανώ πολύ χρόνο στο ξεπέρασμα των κομβικών σημασιοσυντακτικών δεδομένων, που είναι ως εκ των πραγμάτων αναπόφευκτο, έχω κερδίσει ένα μέρος από την τέχνη της περιδιάβασης. Άνοιξη στη Ναρίτα: Θα εισέλθω, θα μυηθώ.
Βρίσκομαι σε μια χώρα που ακολούθησε συστηματικά επί αιώνες το παράδειγμα του αντιπάλου δέους της, της γειτονικής Κίνας, μαθητεύοντας, μεταξύ άλλων, με υποδειγματική φρόνηση στην ακριβολογία των μικροσκοπικών μεγεθών, ως να ήταν οι πύλες της καθαρότερης γνώσης. Το ελάχιστο ισούται πάντα με ένα επιβλητικό σύνολο εννοιών. Ας απομονώσω λοιπόν τώρα για να την διασώσω και να την προστατέψω από την σκόνη της λησμονιάς την καλλιέπεια ενός ζευγαριού κερασιών, που περίσσεψαν στην διάφανη πιατέλα των φρούτων που στολίζει σήμερα το τραπέζι του δείπνου. Είναι το λιγότερο που μπορώ να κάνω. Έχοντας μάθει να εκτιμώ σύμφωνα με τον τρόπο του ανατρεπτικού Σκώτου στοχαστή, του Ντέιβιντ Χιουμ, τις απώτερες λειτουργίες, τις σκοπιμότητες των ελάχιστων διαστάσεων και τις παραμικρές αποχρώσεις των πινάκων - πόλεων, αντιλαμβάνομαι ότι η μύηση προβλέπεται τόσο γοητευτική όσο και διδακτική. Έχω κάθε λόγο να πιστεύω ότι ο επιφανής αυτός φιλόσοφος από το Εδιμβούργο, που υπηρέτησε στη Βρετανική Πρεσβεία του Παρισιού και χρημάτισε στο τέλος της σταδιοδρομίας του Υφυπουργός των Εξωτερικών, θα αισθανόταν πολύ άνετα και σ΄ αυτό το ζαχαροπλαστείο της Ναρίτα. Άλλωστε λάτρευε τα γλυκίσματα. «Το μόνο ελάττωμα των αισθήσεών μας είναι ότι δεν μας παρέχουν εικόνες των πραγμάτων στις σωστές τους διαστάσεις, αλλά αναπαριστούν ως μικροσκοπικό και αδιαίρετο αυτό που στην πραγματικότητα είναι μεγάλο και συντίθεται από έναν τεράστιο αριθμό μερών. Μάλιστα, εμείς δεν έχουμε επίγνωση αυτού του λάθους και, επειδή εκλαμβάνουμε τις εντυπώσεις των μικροσκοπικών αντικειμένων που συλλαμβάνουμε με τις αισθήσεις μας ως ίσες, ή σχεδόν ίσες, με τα ίδια τα αντικείμενα και ανακαλύπτουμε δια του λόγου ότι υπάρχουν άλλα αντικείμενα πολύ πιο μικροσκοπικά, βιαζόμαστε υπερβολικά να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι αυτά είναι μικρότερα από κάθε ιδέα της φαντασίας ή εντύπωση των αισθήσεων».
Αρκετά από όσα είχα κατορθώσει να συναρμολογήσω με τόσο κόπο, με τόσες φροντίδες, βασιζόμενος σε γνωστές αιτιακές αλυσίδες και σε εύληπτα πορίσματα, οφείλουν εδώ, στη βάση της ιαπωνικής θέας, να κενωθούν. Είναι η νομοτέλεια του ταξιδιού μου στη Ναρίτα στο πρόσφατο παρελθόν. Στη θέση των παλαιών συνεπαγωγών είμαι πανέτοιμος να συντάξω μια πρόσφορη ηθική ανατροπών.
Η συμφιλίωσή μου με το άρρητο, σε συνδυασμό με μια λειτουργική, συστηματική διεύρυνση της ταξιδιωτικής συνείδησης αποτελεί υπόθεση πρόσφορων περιπάτων στην περιορισμένη, αλλά εύτακτη χλωρίδα του Τόκιο. Το επικυρίαρχο πνευματικό στοιχείο των κήπων, που τους καθιστά μικρόκοσμους της εγχώριας μυθολογίας, η ευκρίνεια των περιβόλων, η συνειδητή σαφήνεια των περιγραμμάτων στο εσωτερικό των πάρκων προτείνουν ασφαλώς μια μέθοδο. Είναι τα μέτρα και τα σταθμά μιας πρωταρχικής αξιολόγησης συναισθημάτων και πραγμάτων. Η νεφέλη των συγχύσεων υποχωρεί, η πληρότητα της οπτικής απόλαυσης τεκμηριώνεται. Αναπόφευκτη αισθητική αγωγή: μια λεπτοδουλεμένη περίφραση στη θέση μιας παιωνίας. Ένα ποίημα οράται.
Αφήνομαι απερίσπαστος στην επανάληψη ελάχιστων, βολικών φράσεων, που από την αρχή που τις άκουσα, δεν με δυσκόλεψαν καθόλου να τις οικειοποιηθώ. Με τον καιρό αφομοιώνω κι άλλες φράσεις γέφυρες κι άλλες λέξεις κλειδιά που έρχονται κοντά μου. Είμαι πάντως αργός. Είναι όμως κάτι που δεν με ενοχλεί. Το συνειδητοποιώ κάθε φορά που βγαίνω κολυμπώντας στην επιφάνεια του νοήματος, χωρίς να χάνω τη στεριά από τα μάτια μου. Πρόκειται για ένα μη – σύμπλεγμα, για μια αυθόρμητη δράση προς το ξεκλείδωμα της αφασίας, που με ωθεί, με εξαντλεί κάποτε μέσα στο φασματικό Τόκυο. Καθίσταμαι σταδιακά ένα ακόμη παιχνίδι της ερμηνείας. Κάτι που αποδέχομαι όμως με τον ίδιο τρόπο που λέμε ανενδοίαστα «ναι» στην εβδομάδα των καθηλωτικών ερώτων.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΘΕΜΑΤΩΝ
Ελίας Κανέττι, Οι φωνές του Μαρρακές, εντυπώσεις ύστερα από ένα ταξίδι, μτφρ. Νίκος Δήμου, εκδ. Libro 2005.
Έζρα Πάουντ, Lustra, μεταγραφή: Τάκης Μενδράκος, εκδ. Αιγόκερως 1989.
Ολιβιέ Ρολέν, Τοπία καταγωγής, μτφρ. Έφη Γιαννοπούλου, εκδ. Άγρα 2004.
Ντέιβιντ Χιουμ, Πραγματεία για την ανθρώπινη νόηση. Bιβλίο πρώτο, Για τη νόηση, εισαγωγή-μετάφραση: Μαρία Πουρνάρη, Εκδόσεις Πατάκη 2005.
