Γραμματόσημα

Με την Ίρι­δα δεν εί­χα­με γνω­ρι­στεί ως φοι­τη­τές του Αρ­χαιο­λο­γι­κού της Φι­λο­σο­φι­κής Σχο­λής του ΑΠΘ. Ήταν και κά­πως με­γα­λύ­τε­ρη από μέ­να. Δεν μπο­ρώ να θυ­μη­θώ πού και πώς την εί­χα γνω­ρί­σει, θυ­μό­μουν όμως γε­νι­κώς και αο­ρί­στως ότι εί­χε δου­λέ­ψει στην Εκ­δο­τι­κή Αθη­νών, στο με­τα­φρα­στι­κό τμή­μα της Ε.Ε. για χρό­νια, ότι ανή­κε στην ομά­δα των ερευ­νη­τών του Ακρω­τη­ρί­ου της Σα­ντο­ρί­νης, ότι έγι­νε κα­θη­γή­τρια της προϊ­στο­ρι­κής (αι­γαια­κής) αρ­χαιο­λο­γί­ας στην Κρή­τη. Μά­λι­στα εί­χα δια­βά­σει και ένα εξαι­ρε­τι­κό της βι­βλίο για την υφα­ντι­κή στο Αι­γαίο. Κά­πο­τε, στη δε­κα­ε­τία του ΄80, δεν θυ­μά­μαι πό­τε ακρι­βώς, ού­τε το για­τί ήμουν απο­λύ­τως σί­γου­ρος ότι θα δε­χό­ταν, της τη­λε­φώ­νη­σα να συ­νερ­γα­στού­με για την δη­μο­σί­ευ­ση του λε­γό­με­νου θη­σαυ­ρού των χάλ­κι­νων ερ­γα­λεί­ων της πρώ­ι­μης επο­χής του χαλ­κού από τα Πε­τρά­λω­να της Χαλ­κι­δι­κής. Όπως εί­ναι γνω­στό ο μι­σός αυ­τός θη­σαυ­ρός με τα δε­κά­δες ερ­γα­λεία, κα­τέ­λη­ξε στις απο­θή­κες του Εθνι­κού Αρ­χαιο­λο­γι­κού Μου­σεί­ου ενώ, ο άλ­λος μι­σός, εκτί­θε­ται στο Αρ­χαιο­λο­γι­κό Μου­σείο Θεσ­σα­λο­νί­κης. Τέ­τοιοι θη­σαυ­ροί βρί­σκο­νται σε όλη τη Βαλ­κα­νι­κή ―και όχι μό­νο― σε μυ­στι­κά μέ­ρη, αφη­μέ­νοι από τους δυ­στυ­χείς ιδιο­κτή­τες/βιο­τέ­χνες ―προ­φα­νώς μα­ρα­γκούς― ή από κα­τα­σκευα­στές που θα τους εί­χαν για πού­λη­μα και που πο­τέ δεν γύ­ρι­σαν να τους ξα­να­πά­ρουν. Ό,τι πε­ρί­που έγι­νε με τα γραμ­μα­τό­ση­μα της μα­μάς της… Η Ίρις όχι μό­νο δέ­χτη­κε αλ­λά και διεκ­πε­ραί­ω­σε συ­ντο­μό­τα­τα ένα δύ­σκο­λο ―και γρα­φειο­κρα­τι­κά― έρ­γο και κα­τορ­θώ­σα­με ο θη­σαυ­ρός να δη­μο­σιευ­θεί τά­χι­στα και ενο­ποι­η­μέ­νος στην Αρ­χαιο­λο­γι­κή Εφη­με­ρί­δα. Με­τά χα­θή­κα­με. Αυ­τή στην Κρή­τη εγώ στην Αρ­χαιο­λο­γι­κή Υπη­ρε­σία του ΥΠ­ΠΟ. Μου τη­λε­φώ­νη­σε με­τά από πολ­λά χρό­νια για αυ­τή την πα­ρου­σί­α­ση. Στο με­τα­ξύ εί­χε πά­ρει το μά­τι μου κά­ποια μι­κρή πα­ρου­σί­α­ση του βι­βλί­ου, δεν θυ­μά­μαι σε ποιον ιστό­το­πο.

Θα ευ­χό­μουν να γνώ­ρι­ζα, ως ει­δι­κός, τα της αφη­γη­μα­το­λο­γί­ας, ένα το­μέα που σχε­δόν έχει απο­σχι­σθεί από την θε­ω­ρία της λο­γο­τε­χνί­ας. Τε­λεί­ως διαι­σθη­τι­κά και εμπει­ρι­κά, θα έλε­γα ότι στο πο­λυ­σέ­λι­δο και, με την κα­λή έν­νοια, φι­λό­δο­ξο βι­βλίο της Τζα­χί­λη, ανι­χνεύ­ο­νται οι εξής, θα τους έλε­γα, αφη­γη­μα­τι­κοί πυ­ρή­νες οι οποί­οι αλ­λη­λο­ϋ­πει­σέρ­χο­νται δια­τη­ρώ­ντας την αυ­το­νο­μία τους χω­ρίς, ηθε­λη­μέ­να μάλ­λον, να επι­διώ­κουν μια ενο­ποί­η­ση, ώστε να απο­τε­λέ­σουν ένα ενιαίο μυ­θι­στο­ρη­μα­τι­κό σύ­νο­λο. Οι πυ­ρή­νες αυ­τοί, με χρο­νι­κό ορί­ζο­ντα από την μι­κρα­σια­τι­κή κα­τα­στρο­φή μέ­χρι τις μέ­ρες μας σχε­δόν, εί­ναι: Η ιστο­ρία της οι­κο­γέ­νειάς της ―της ίδιας πε­ρι­λαμ­βα­νο­μέ­νης― με κέ­ντρο βά­ρους τη μη­τέ­ρα της και πιο ει­δι­κά τις σπου­δές της. Η εξι­στό­ρη­ση της επί­μο­νης και βα­σα­νι­στι­κής ανα­ζή­τη­σης και του εντο­πι­σμού του Γερ­μα­νού αξιω­μα­τι­κού, συλ­λέ­κτη των γραμ­μα­το­σή­μων. Η εμπλο­κή αυ­τής της ανα­ζή­τη­σης με σε­λί­δες από τη με­σο­πο­λε­μι­κή γερ­μα­νι­κή και ελ­λη­νι­κή, στρα­τιω­τι­κή κυ­ρί­ως, ιστο­ρία ―σε­λί­δες που κα­ταρ­χάς θα πρέ­πει να δια­βά­σουν οι νε­ό­τε­ρες γε­νιές―. Με αφορ­μή τις σπου­δές της μη­τέ­ρας της, η προ­σπά­θεια για την ανα­σύν­θε­ση της τραυ­μα­τι­κής σε κά­θε πε­ρί­πτω­ση ιστο­ρί­ας της εκ­παί­δευ­σης ιδιαί­τε­ρα στη Θεσ­σα­λο­νί­κη και της τε­ρά­στιας προ­σφο­ράς του έρ­γου του Κου­ντου­ρά. Του Μίλ­του Κου­ντου­ρά. Η προ­σπά­θεια για την ανα­σύν­θε­ση της αν­θρω­πο­γε­ω­γρα­φί­ας της Ανά­λη­ψης ―με έμ­φα­ση στην ιστο­ρία συ­γκε­κρι­μέ­νων εβραϊ­κών οι­κο­γε­νειών―, γει­το­νιάς της ανα­το­λι­κής Θεσ­σα­λο­νί­κης που τό­τε εί­χε κα­λό­γου­στες μο­νο­κα­τοι­κί­ες με λου­λού­δια και οπω­ρο­φό­ρα.

Μα­κρι­νός πρό­γο­νος αυ­τής της προ­σπά­θειας ―και ας μη θε­ω­ρη­θεί υπερ­βο­λή― εί­ναι βέ­βαια ο Προυστ, και σί­γου­ρα το βι­βλίο εντάσ­σε­ται στο πνεύ­μα εκεί­νης της πε­ρί­φη­μης σχο­λής των Αnnales αλ­λά και νε­ό­τε­ρων ιστο­ριο­γρα­φι­κών τά­σε­ων, ας πού­με της ιστο­ρί­ας των συ­μπε­ρι­φο­ρών, στη Γαλ­λία κα­τά κύ­ριο λό­γο. Η συγ­γρα­φέ­ας όμως, πε­ρισ­σό­τε­ρο από οτι­δή­πο­τε άλ­λο, έχει πι­στεύω από­λυ­τη επί­γνω­ση της κα­τα­λυ­τι­κής σχέ­σης του αν­θρώ­που κά­θε επο­χής και κά­θε τό­που με τον υλι­κό πο­λι­τι­σμό. Στην πε­ρί­πτω­σή της ένα πα­ρα­πε­τα­μέ­νο άλ­μπουμ με γραμ­μα­τό­ση­μα που σερ­νό­ταν από με­τα­κό­μι­ση σε με­τα­κό­μι­ση. Για το θέ­μα αυ­τό πρό­σφα­τη (2016) εί­ναι μο­νο­γρα­φία του «ιε­ρού τέ­ρα­τος» της θε­ω­ρη­τι­κής αρ­χαιο­λο­γί­ας Ian Hodder.^[1] Ο εντο­πι­σμός αυ­τών των σχέ­σε­ων και η επι­και­ρο­ποί­η­σή τους μέ­σω του γρα­πτού λό­γου, ή και ει­κό­νων, αν θα ήταν δυ­να­τόν ―στην πε­ρί­πτω­σή της εί­ναι―, εί­ναι αυ­τός που κα­τά κύ­ριο λό­γο δι­καιώ­νει την αρ­χαιο­λο­γία ως επι­στή­μη και με­τα­βάλ­λει το υλι­κό αντι­κεί­με­νο σε έκ­θε­μα μου­σεια­κό με εν­σω­μα­τω­μέ­νη τε­ρά­στια δυ­να­μι­κή. Η με­θο­δο­λο­γία της, που την γνω­ρί­ζει άρι­στα η Τζα­χί­λη, μα­ζί με τον αφη­γη­μα­τι­κό της οί­στρο, πεί­θει όσο τί­πο­τε άλ­λο για αυ­τό.

Αν θε­ω­ρή­σου­με ότι, όπως προ­σω­πι­κά πι­στεύω και εφάρ­μο­σα, το τρί­πτυ­χο αντι­κεί­με­νο  / έκ­θε­μα, κεί­με­νο, ει­κό­να εί­ναι ο ση­μα­ντι­κό­τε­ρος τρό­πος για την έκ­θε­ση ενός αντι­κει­μέ­νου, τό­τε, στην πε­ρί­πτω­σή μας, το άλ­μπουμ με τα γραμ­μα­τό­ση­μα εί­ναι το αντι­κεί­με­νο/έκ­θε­μα, κεί­με­νο εί­ναι ολό­κλη­ρο το βι­βλίο ή, όπως συ­νή­θως, ένα λήμ­μα δύο τριών σει­ρών,^[2] και ει­κό­να/επο­πτι­κό υλι­κό οι ει­κό­νες του βι­βλί­ου. Το σύ­νο­λο θα μπο­ρού­σε να συ­νο­δεύ­ε­ται με μου­σι­κή, ας πού­με απο­σπά­σμα­τα από την 7^η Συμ­φω­νία για την πο­λιορ­κία του Λέ­νιν­γκραντ του Σο­στα­κό­βιτς, ή απο­σπά­σμα­τα από έρ­γα του Πε­ντε­ρέν­τσκι, ή κά­τι από το Μα­ουτ­χά­ου­ζεν του Θε­ο­δω­ρά­κη. Πρό­κει­ται δη­λα­δή εν τέ­λει για ένα βι­βλίο που αφο­ρά άμε­σα και τις μου­σειο­λο­γι­κές σπου­δές.

^{[Φεβρουάριος 2023]}

[1] Ian Hodder, Studies in Human-Thing Entanglement, Stanford University, 2016.
[2] Π.χ. « Άλ­μπουμ γραμ­μα­το­σή­μων που επι­δό­θη­κε για φύ­λα­ξη στην κ. Δή­μη­τρα Αγ­γε­λί­δου από Γερ­μα­νό αξιω­μα­τι­κό κα­τά την διάρ­κεια της κα­το­χής στη Θεσ­σα­λο­νί­κη, λί­γο πριν ανα­χω­ρή­σει για το Ανα­το­λι­κό Μέ­τω­πο, με την υπό­σχε­ση ότι θα επι­στρέ­ψει να το πά­ρει με τη λή­ξη του πο­λέ­μου».