Ο καιρός τα έφερε έτσι που στις αρχές αυτού του παράξενου αιώνα να έπρεπε να αναλάβω την γενική επανέκθεση του Αρχαιολογικού Μουσείου της Θεσσαλονίκης. Ξέρετε, πολλές φορές, σκέφτομαι, η εμπλοκή με το παρελθόν καταντάει … κατάρα. Εγώ, ας πούμε, δεν μπορώ να φανταστώ τη γωνία Προξένων και Κασσάνδρου χωρίς το Σαατλί Τζαμί ή την Καμάρα χωρίς, ας πούμε, το αρχαίο και το φωτογραφικό της παρελθόν. «Το κακό είναι ο καιρός. Κακό», που έλεγε κάπου ο Έλιοτ.
Και για την εμπλοκή μου λοιπόν αυτή και για να αρχίσω να αντιμετωπίζω το απόλυτο χάος –από το … 100.000 π.Χ μέχρι την ύστερη αρχαιότητα–, αφέθηκα στο προσωπικό μου παρελθόν των τελευταίων δύο τριών δεκαετιών. Εννοείται βέβαια ότι σκέψεις/προτροπές άλλων του τύπου παρουσίαση κατά τα είδη της τέχνης (αρχιτεκτονική, γλυπτική, αγγειογραφία, μικροτεχνίες κ.λ.), ή κατά πόλεις κ.λ. μου φαινόταν εκτός τόπου και χρόνου πια, χωρίς όμως να γνωρίζω ακριβώς ο παρών χρόνος τι ζητούσε. Ό,τι σήμερα φαίνεται αυτονόητο ή, έστω, με δυσκολία αυτονόητο, τότε θα μπορούσε να θεωρηθεί ακόμη και επικίνδυνο, σίγουρα ανορθόδοξο.
Και έτσι, σχεδόν αυτόματα και μαγικά, άρχισε η ανάδυση ενός παρελθόντος τελείως προσωπικού και υποτίθεται παρωχημένου:
Στα μέσα της δεκαετίας του ’80, μάλλον τον Αύγουστο του ’86, με τον Μπάμπη και την –αείμνηστη– Βάσω Πέννα και έναν μεταπτυχιακό ορνιθολόγο από την Εύβοια, ξεκινήσαμε, με το σαράβαλο κίτρινο VW του φραγκολεβαντίνου βυζαντινολόγου της Οξφόρδης Μάνγκο να πάμε να δούμε τη μυστηριώδη Σκωτία. Ευτυχώς δεν μας άφησε από μπαταρία. Στην επιστροφή, και αφού θαυμάσαμε το σκοτεινό και μοναστηρίσιο πανεπιστήμιο του Ντάραμ, κάπου προς το κέντρο και σε ένα μικρό παραδοσιακό οίκημα μάλλον του Δήμου και σε χώρο όχι πάνω από 250 τ.μ., είδαμε μία πλήρη έκθεση για τον … μινωικό πολιτισμό χωρίς κανένα αρχαίο απολύτως. Για τα ανάκτορα, για τις επαύλεις, για το εμπόριο, για την κοινωνία, για τη θρησκεία… Στην έξοδο μάλιστα μπορούσες να γράψεις το όνομά σου με … γραμμική Β!
Πάλι την ίδια χρονιά αλλά το χειμώνα, η φίλη μου η Άννα Αγγελοπούλου (σολωμίστρια επί Λίνου Πολίτη, ειδική για τα παραμύθια και παραμυθοκόρη, αλλά και ψυχαναλύτρια) μου είπε έλα στο Παρίσι να σε τριγυρίσω. Εγώ τότε ζούσα στο Κέιμπριτζ. Πρώτα με πήγε σε ένα κτήριο με μεγάλη μεγαλόπρεπη είσοδο –μάλλον το Εθνολογικό Ινστιτούτο, αν θυμάμαι καλά– που είχε μία παρουσίαση, με εικόνες και με τίτλο «Γαργαντούας», όλων των σχέσεων των ανθρώπων της εποχή του Ραμπελέ με το φαγητό: γεύμα στο ανάκτορο, στο αστικό σπίτι, στην ύπαιθρο, στο αγροτόσπιτο, στα πανηγύρια… Το ίδιο απόγεμα, ω του θαύματος, εγκαινιαζόταν στο Μπομπούρ έκθεση για τη Βιέννη (1880-1938), με συνεργασίες πολλών ευρωπαϊκών κρατών, αφιερωμένη σε όλους τους τομείς της ιστορίας, της κοινωνίας, των γραμμάτων, των τεχνών: εκτός των άλλων, τυχαία μερικά ονόματα: Φρόιντ, Βιττγκενστάιν, Κλιμτ, Μάλερ. Για όλους και για όλα χωριστές ενότητες / χώροι, κείμενα διακεκριμένων ειδικών στον πολυσέλιδο πολυτελή οδηγό.
Ύστερα θυμήθηκα και άλλα και πιο πολύ εκείνη τη λαμπρή γερμανική σειρά με τίτλο «Archaeologia Homerica», με χωριστές μονογραφίες π.χ. για την ενδυμασία, την κόμμωση, τα όπλα, την αρχιτεκτονική κ.λπ.
Ύστερα άρχισαν τα περιτυλίγματα της θεωρίας.
Το χάος άρχισε σιγά σιγά να έρχεται στα μέτρα τα ανθρώπινα, να προτείνεται μία νέα αναπαραστατική οπτική. Ύστερα από αυτή φαίνεται να ακολουθεί ο λόγος, ύστερα το θέατρο και στο τέλος η μουσική. Μάλλον έτσι φαίνεται. Τα παραπέρα ανήκουν σε μη ανθρώπινες δυνάμεις.
(Απρίλιος 2019)
