Ξεφυλλίζοντας πάλι τη Σαπφώ του Ελύτη

Έχω την έκ­δο­ση της με­τά­φρα­σης των απο­σπα­σμά­των της Σαπ­φώς του Ελύ­τη (Σαπ­φώ, Ανα­σύν­θε­ση και από­δο­ση Οδυσ­σέ­ας Ελύ­της, Ίκα­ρος 1984). Σε αντί­θε­ση με την κα­το­πι­νή έκ­δο­ση (1994), στην έκ­δο­ση αυ­τή δεν υπήρ­χαν οι έν­θε­τες δια­φα­νο­γρα­φί­ες. Δεν τις έχω δει πο­τέ. Επι­τέ­λους, ύστε­ρα από και­ρό, πιά­νω ένα κα­νο­νι­κό βι­βλίο στα χέ­ρια μου, αφή­νο­ντας κα­τά μέ­ρος για λί­γο τις … αγ­χώ­δεις, για μέ­να, ηλε­κτρο­νι­κές πε­ρι­πέ­τειες. Όχι μό­νο ένα κα­νο­νι­κό βι­βλίο, αλ­λά ένα εκ­δο­τι­κό, με­τα­φρα­στι­κό και –για­τί όχι– φι­λο­λο­γι­κό κα­τόρ­θω­μα και άσ’ τον να λέ­ει τον ποι­η­τή (σ. 163). Όπως ήδη έχω ση­μειώ­σει πρό­σφα­τα (Χάρ­της 21, «Ιστο­ρί­ες του γλυ­κού νε­ρού») ανά­λο­γης ποιό­τη­τας αλ­λά μι­κρής πο­σο­τι­κά προ­σπά­θειας εί­χε επι­χει­ρή­σει και ο Χρι­στια­νό­που­λος, με­τα­φρά­ζο­ντας επι­λε­κτι­κά, πλή­ρη ή τμή­μα­τα, επτά απο­σπά­σμα­τα. Οι αντι­στοι­χί­ες τους με τις με­τα­φρά­σεις του Ελύ­τη εί­ναι: το πρώ­το στη σ. 87, το δεύ­τε­ρο στη σ. 79 και 81, το τρί­το στη σ. 87, το τέ­ταρ­το στη σ. 109, το πέμ­πτο στη σ. 31, το έκτο στη σ. 107. Για το έβδο­μο δεν μπό­ρε­σα να βρω αντι­στοι­χία. Μάλ­λον εγώ δεν θα τα κα­τά­φε­ρα. Και βέ­βαια η ποιό­τη­τα των με­τα­φρά­σε­ών τους δεν αναι­ρεί τα ιδιαί­τε­ρα χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά της ποι­η­τι­κής τους. Αυ­τή η «φαιώ­δης και μι­κρά πα­ντε­λώς», κα­τά τον αρ­χαίο σχο­λια­στή, ποι­ή­τρια, δεν έχει στα­μα­τή­σει να ανα­στα­τώ­νει τους ποι­η­τές όλων σχε­δόν των επο­χών.

Δια­βά­ζω μία ση­μα­ντι­κή, κα­τά τη γνώ­μη μου, δο­κι­μή για την με­τά­φρα­ση αυ­τή ( Ελ. Κου­τριά­νου, Η ανα­σύν­θε­ση και από­δο­ση των ποι­η­μά­των της Σαπ­φούς και η ποι­η­τι­κή του Οδυσ­σέα Ελύ­τη, ΕΕΦ­ΣΠΑ, Λς΄(2004-2005) Αθή­να 2005, σσ. 439-449): Ο ποι­η­τής αναί­ρε­σε την κλα­σι­κή τα­ξι­νό­μη­ση σε εν­νέα βι­βλία των αλε­ξαν­δρι­νών φι­λο­λό­γων βά­ζο­ντας δι­κούς του τί­τλους από το ποι­η­τι­κό της έρ­γο σε δι­κής του επι­λο­γής ποι­η­τι­κές ενό­τη­τες. Οι ενό­τη­τες αυ­τές με­τα­κι­νούν τον αρ­χαίο λυ­ρι­κό λό­γο στη ση­με­ρι­νή επο­χή ενώ πε­ριέ­χουν ποι­η­τι­κές μο­νά­δες που τις κα­θι­στούν πρι­σμα­τι­κή ποί­η­ση. Όπως εί­ναι γνω­στό οι έν­νοιες πρι­σμα­τι­κή και επί­πε­δη ποί­η­ση εί­ναι –για μέ­να, και πα­ρά τις ανα­γνω­στι­κές μου προ­σπά­θειες, πα­ρα­μέ­νουν σκο­τει­νές– κομ­βι­κές για την ποί­η­ση του Ελύ­τη. Ανα­φέ­ρω εν­δει­κτι­κά, το το­νί­ζω, ονό­μα­τα όσων ασχο­λή­θη­καν όχι μό­νο με το θέ­μα αυ­τό, αλ­λά και, ίσως κα­θυ­στε­ρη­μέ­να, με τις λα­βυ­ριν­θώ­δεις φι­λο­σο­φι­κές επι­δρά­σεις στο έρ­γο του: Κ. Ρο­δο­φί­κα, Ελ. Κου­τριά­νου, Γ. Τε­μπρί­δου (βλ. σχε­τι­κές αναρ­τή­σεις στο google). Τέ­τοιες επι­δρά­σεις ανι­χνεύ­ο­νται ακό­μη και στο «μπεστ σέ­λερ» της ποί­η­σής του το Μο­νό­γραμ­μα, όπως έδει­ξε μια πρό­σφα­τη πρω­τό­τυ­πη, πο­λύ εξα­ντλη­τι­κή και με όλους τους κα­νό­νες του «πε­δί­ου» της λο­γο­τε­χνί­ας έρευ­να (Ε. Γα­ρα­ντού­δης-Μ. Ψάλ­τη, «Το ερω­τι­κό μπεστ σέ­λερ της ελ­λη­νι­κής μο­ντέρ­νας ποί­η­σης: το μο­νό­γραμ­μα και η πρό­σλη­ψή του», περ. Ποι­η­τι­κή 16, Φθιν. 2015, σσ. 182-233). Ίσως κά­τι ανά­λο­γο θα μπο­ρού­σε να γί­νει και με την Δη­μου­λά, εκτός και αν έγι­νε ήδη.

Ένα εί­ναι σχε­δόν σί­γου­ρο: η ελ­λη­νι­κή ποί­η­ση, ένα μέ­ρος της του­λά­χι­στον, εδώ και αρ­κε­τές δε­κα­ε­τί­ες αι­σθά­νε­ται την ανά­γκη της ανα­βά­πτι­σής της στην αρ­χαία ελ­λη­νι­κή λυ­ρι­κή ποί­η­ση, στο επί­γραμ­μα, αλ­λά και στον άλ­λο πό­λο της, τον Κα­βά­φη. Ο άλ­λος εί­ναι ο Σο­λω­μός. Λό­για του Ελύ­τη. Ο Ελύ­της αγνό­η­σε εντε­λώς τον Κα­βά­φη. Δεν γι­νό­ταν δια­φο­ρε­τι­κά. Ο νο­ών νο­εί­τω.

(Σε­πτ. 2021)